Przedmowa

Polska od wieków była krajem wielonarodowościowym. Mniejszości narodowe dostawały się na tereny Rzeczpospolitej poprzez dokonywane przez nią podbojów i wcielanie ziem. Część ludności wówczas przyjmowała kulturę polską, reszta zachowała swoje zwyczaje, po czym w kolejnych pokoleniach na danym obszarze zostawały umacniane i dalej kultywowane.

Powszechnie Rzeczpospolita również uważana za tolerancyjne państwo stawała się schronieniem dla represjonowanych na innych terenach mniejszości narodowych. Imigranci również otrzymywali prawa i przywileje, dzięki którym mogli swobodnie się rozwijać.

Projekt ten pragnę poświęcić najważniejszym mniejszością narodowym w latach 1918 - 1939. W tym czasie terytorium II Rzeczypospolitej zamieszkiwali rdzenni jej mieszkańcy - Polacy, a także między innymi: Niemcy, Rusini, Łemkowie, Cyganie i Żydzi. Ich obecność w naszym kraju sprawiła rozkwit kulturalny.

Rozmieszczenie mniejszości narodowych

na ziemiach polskich w okresie

XX - lecia międzywojennego

 Odrodzona w 1918 roku Rzeczpospolita Polska była ojczyzna wielu narodów. Zamieszkujące na jej terytorium mniejszości narodowe stanowiły trzecia część ogółu społeczeństwa. Ich liczebność plasowała Polskę na czołowych miejscach w Europie i dawała jej pod tym względem prymat wśród państw środkowoeuropejskich.

Trzymilionowa społeczność żydowska zamieszkiwała w rozproszeniu we wszystkich regionach kraju, poza województwami utworzonymi na ziemiach dawnego zaboru pruskiego i w zdecydowanej większości koncentrowała się w miastach.

Niemcy tworzyli najlepiej zorganizowana mniejszość narodową. Koncentrowali się w Wielkopolsce, na Pomorzu i Górnym Śląsku. Duże grupy Niemców zamieszkiwały Warszawę, Łódź, Wilno. Specyficzną grupą byli osadnicy wojskowi, którzy osiedlili się po I wojnie światowej na Wołyniu. Na pozostałych terenach ludności niemieckiej nie było prawie wcale.

 Mniejszość białoruska tworzyła serce najbardziej zacofanego regionu Polski, tzw. Polski „B”. Jej skupiska znajdowały się w północno – wschodnich województwach. Podobnie jak Ukraińcy gros ludności białoruskiej mieszkało na wsi.

Inne mniejszości narodowe, łącznie z Rosjanami i Litwinami na północnym wschodzie oraz Czechami na południowo – zachodnich krańcach kraju, były zbyt nieliczne, aby wywrzeć wpływ na cokolwiek poza areną lokalnych wydarzeń.  Także Ukraińcy zamieszkiwali tereny Polski, głównie w zwartej masie wzdłuż pasma Karpat po rzekę Poprad oraz na południowo wschodnich terenach w okolicach Przemyśla, Rawy Ruskiej, Kowla, Łucka, Równego, Krzemieńca, Drohobycza i Kołomyi.

Kultura polska

Kultura polska w latach 1918 - 1939, w okresie odrodzenia niepodległego państwa niewątpliwie znacznie się rozwinęła.

Państwo, chcąc odbudować strukturę naukową, utworzyło wiele instytutów  i ośrodków szkolnictwa wyższego. Priorytetową sprawą w odrodzonej Rzeczpospolitej  stało się odnowienie i „odświeżenie” zasad panujących w szkolnictwie. Wprowadzenie obowiązkowego nauczania pozwoliło, by każda osoba w społeczeństwie posiadała najprostsze umiejętności z zakresu czytani, pisania czy rachowania.

Na odzyskanie niepodległości przez Polskę wpłynął również rozwój kultury. W czasach niewoli ważną rolę odegrała literatura i sztuka. Podtrzymywała ona w narodzie wiarę na lepszą przyszłość, wskazywała drogę ku wolności. W malarstwie historyczno - patriotycznym szczególnie eksponowane miejsce zajmowały przedstawienia symboliczne, których tematem były: klęska Polski, nadzieje na odzyskanie niepodległości. W II Rzeczpospolitej symbolami często występującymi w sztuce były biały orzeł, który wzbija się do lotu, Polonia, która wychodzi z grobu i rozrywa pęta lub jako bohater Józef Piłsudski i legioniści.

W II Rzeczpospolitej także literatura miała swoje osiągnięcia i w niej miały oddźwięk najważniejsze wydarzenia tego okresu. Mimo trudności polska literatura rozwijała się bardzo dynamicznie. Powstało wówczas niejedno arcydzieło. XX-lecie międzywojenne to czas bujnego rozkwitu powieści psychologicznej, powieści epickiej. Zaczęły się pojawiać utwory o mocno zarysowanej problematyce polityczno - społecznej, w której do głosu dochodziły masy chłopskie i robotnicze. Istniała także grupa poetów tzw. awangardowych, którzy nie pozostali obojętni wobec rzeczywistości. Reagowali na nią w swych wierszach, poematach, opowiadaniach i powieściach.

Rozwój również nie ominął muzyki. Najwybitniejszym twórcą dwudziestolecia był w Polsce niewątpliwie Karol Szymanowski. Twórczość kompozytorów polskich obejmowała  głównie muzykę symfoniczną, w znacznie węższej mierze kameralną.

Teatry polskie wzbogaciły się wnet po odzyskaniu niepodległości o nowe, stałe placówki, m.in. w Bydgoszczy (1919 r.), Toruniu (1929 r.) i Katowicach (1922 r.). W 1936 r. w Polsce było 26 stałych teatrów dramatycznych, z czego 10 w Warszawie. Trudna sytuacja gospodarcza, szczególnie w okresie wielkiego kryzysu, poderwała egzystencję wielu ośrodków teatralnych. Mimo tych trudności ruch teatralny w Polsce cechował nadal dynamizm, wyrażający się w powstawaniu nowych scen, po utracie niektórych starych ośrodków i mający na swym koncie wciąż nowe, wysokiej miary osiągnięcia.

Na międzywojenne dwudziestolecie przypada rozwój takich, przedtem mało jeszcze znanych  form oddziaływania kulturalnego jak film i radio. W 1909 r. powstała w Warszawie wytwórnia filmowa Sfinks, kierowana przez producenta i reżysera A. Hertza. W latach dwudziestych ulubioną aktorką była J. Smosarska. Mimo to, aż do wprowadzenia dźwięku (1930-1932) film polski stał na niskim poziomie artystycznym. Poziom kinematografii polskiej zaczął się podnosić po 1934 roku zarówno pod względem technicznym, jak i gry aktorskiej.

Pierwsze polskie wytwórnie radiotechniczne  powstały w latach 1919-1923, między innymi Polskie Towarzystwo Radiotechniczne. Wkrótce potem PTR otrzymało koncesję na nadawanie programu do powszechnego odbioru, który istotnie zaczęło emitować w dniu  18 kwietnia 1926 r. W roku następnym działały już 3 dalsze rozgłośnie o charakterze lokalnym – w Krakowie, Katowicach i Poznaniu.

Kultura żydowska

Nowoczesna kultura żydowska, zrodzona na początku wieku XX, świetnie rozwijała się w okresie międzywojennym. Rzeczpospolita wówczas stała się największym w świecie i niezwykle żywym jej ośrodkiem.

Kwitło wspólnotowe życie w miastach, rozwijało się szkolnictwo żydowskie. Dzięki wsparciu Żydów powstało w Polsce wiele szkół podstawowych i wyższych, gdzie językami wykładowymi były jidysz (język żydowski powstały poprzez połączenie języka hebraj-skiego, niemieckiego i języków słowiańskich) lub hebrajski.

Życie kulturalne rozwijało się wówczas dynamicznie. Funkcjonowało wiele czaso-pism. Tworzone żydowskie publikacje pisane zarówno w języku polskim, jak i w jidysz. Autorzy piszący w tradycyjnym języku Żydów mogli liczyć na międzynarodowe uznanie. Jednym z nich był Isaac Bashevis Singer, żydowski pisarz i publicysta, który w 1978 otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Znaczący wkład w rozwój literatury polskiej początku XX wieku wniosło wielu literatów żydowskich lub wywodzący się takiego pochodzenia. Bruno Schulz, Julian Tuwim, Jan Brzechwa, Bolesław Leśmian to znani poeci wywodzący się z korzeni żydowskich, którzy przyczynili się do rozwoju kultury w Rzeczpospolitej. "Wiadomości Literackie" to tygodnik społeczno - kulturalny, którego twórcą był Mieczysław Grydzewski (również z żydowskiego pochodzenia). Ukazywały się w nim artykuły, publikacje literackie różnych znakomitości. Pisali do niego między innymi: wspomniani J. Tuwim i B. Schulz, J. Iwaszkiewicz, T. Boy-Żeleński.

Obok literatury rozwijała się również filmografia żydowska. Na terenie ówczesnej Rzeczpospolitej wyprodukowano wiele wspaniałych filmów w języku jidysz, na przykład: "At chet", "Der Dibuk", "Freylikhe kabtsonim", "Mamele". Wielu żydowskich filmowców kręciło także filmy w języku polskim, np. Aleksander Hertz, Aleksander Ford, Józef Lejtes. Teatr  w jidysz także się rozwinął. w Polsce funkcjonowało 15 teatrów i grup teatralnych. W Warszawie swoją siedzibę miała najwybitniejsza żydowska trupa teatralna – Trupa Wileńska (jej pierwsze przedstawienie, "Dybuk" miało miejsce w 1920) . Natomiast założony w 1912 roku w Białymstoku Teatr Habima, jest obecnie Żydowskim Teatrem Narodowym w Tel Awiwie.

Kultura cygańska

Romowie w okresie XX - lecia międzywojennego była jedną z najmniejszych mniejszości narodowych w Rzeczpospolitej.  Wiązało się to z tego, iż Cyganie zazwyczaj prowadzili koczowniczy tryb życia. Ci mieszkali w wozach zwanych taborami, którymi także podróżowali.

Posiadali odrębne wierzenia i zwyczaje, bardzo często przyjmowali religie ludności wśród, której przebywali. Będąc na terytorium Polski, Romowie po części asymilowali się z panującą kulturą polską.

Kultura romska znana była w Polsce przede wszystkim ze względu na rzemiosło kowalskie. Cyganie byli znani przede wszystkim z wyrobu: siekier, noży, gwoździ, a także metalowych ozdób i patelni. Zajmowali się także hodowlą koni, a nawet wróżbiarstwem i magią.

Kulturę polską Romowie bogacili także poprzez ich tradycję muzyczną. Cygańskie utwory zazwyczaj charakteryzowały się improwizacją, silną ekspresją oraz ozdabianiem melodii ornamentami. W zespołach instrumentalnych najczęściej występowały: skrzypce, cymbały, a niekiedy drumla. Ich muzyka sprawiała, że ludność mogła się zabawić, choć przez chwilę zapomnieć o rzeczywistości, pracy i spędzić miło czas.

Tematyka cygańska przejawiała się  w ludowym malarstwie i rzeźbie.

Kultura Łemków

Łemkowie  pochodzili z tzw. Łemkowszczyzny, czyli Beskidu Niskiego i części Beskidu Sądeckiego. Zamieszkiwali głównie obszary wiejskie, stąd przede wszystkim trudnili się uprawą roli i hodowlą zwierząt. Ich metody nie były unowocześnione, nawet w okresie międzywojennym.

Najbardziej znanym pisarzem i prozaikiem łemkowskim jest Bohdan Ihor Antonycz. Z pochodzenia był Łemkiem, jednak na stałe mieszkał na terytorium ówczesne Rzeczpospolitej. Za jego życia ukazały sie 3 jego zbiorki: "Prywitannia żyttia" , "Try persteni" i ”Knyha lewa". Pośmiertnie, w 1938 roku ukazały sie jeszcze: "Zelena jewanhelija"  i "Rotaciji". Antonycz wyznawał ideę niepodzielności, harmonijnej jedności człowieka  i przyrody, człowieka i kosmosu. Autor był  jaskrawą, oryginalną postacią w także ukraiń-skiej  literaturze.

Łemkowie oprócz literatury także kulturę polską wspierali pod względem naukowym. We wcześniejszych latach naukowcy z pochodzenia łemkowskiego byli wykła-dowcami na uczelniach, między innymi na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Na terenie Polski powstawało wiele szkół, dzięki którym część ludności tej mniejszości mogła nadal uczyć się w swoim rodzimym języku.

Kultura niemiecka

Po klęsce II Rzeszy w I wojnie światowej wielu Niemców udało się na emigrację w celu uniknięcia prześladowań. Dzięki temu kultura polska mogła rozwijać się również pod wpływem mniejszości niemieckich.

Emigranci niemieccy sprawili, że na terenach określonych II Rzeczpospolitej ludzie kształtowali swoją umiejętność komunikowania się w innym języku niż polskim, co przedstawia poniższa mapka. Polacy w związku z napływem Niemców mogli zaczerpnąć od nich nieco języka niemieckiego.

00031824.gif 

Niemiecka kultura wiązała się przede wszystkim z filozofią i poezją, również nie poprzestawała ona na muzyce. Dojście do władzy Hitlera w 1933 położyło kres wszelkim nowatorskim tendencjom i bardzo wielu muzyków, zwłaszcza żydowskiego pochodzenia, musiało emigrować. Najbardziej wpływowym kompozytorem niemieckim w I połowie XX wieku był Paul Hindemith.

Kultura Rusinów

Rusini wiele wprowadzili do kultury Polski w XX - leciu międzywojennym.

Jako wyznawcy innego kościoła zwiększyli oni budowanie malownicze cerkwi, które stały się elementem, które wzbogacały zamieszkiwane przez nich tereny.

Lata 1918 - 1939 dzięki Rusinom przyniosły Polsce rozwój literacki. Emigranci wykorzystywali możliwość wydawania własnych gazet. Jedną z nich był dziennik  "Nasze wriemia". Powołano wiele organizacji, między innymi Związek Pisarzy i Dzienni-karzy  Rosyjskich. Trzeba przyznać, że do naszej kultury wiele wnieśli pisarze i intelektu-aliści Rosyjscy - Dmitrij Filozofow czy Mikołaj Arcybaszew, który na przykład uważał się  za prawnuka Tadeusza Kościuszki.

Rozkwit również przypada na szkolnictwo, utworzono liczne szkoły z językiem rosyjskim. Tylko w 1936 roku utworzono aż 10 takich ośrodków nauczania.

W tym czasie powołano także Rosyjskie Studio Dramatyczne, które pozwalało na rozwój dziedzictwa kulturowego w zakresie teatralnym. Dzięki niemu tamtejsza ludność mogła pozwolić sobie na rozrywkę w kulturowym tonie.

Podsumowanie

Kultura II Rzeczpospolitej wiele osiągnęła dzięki obecnym na jej terytorium różnych mniejszości narodowych.

Powstawało wiele ośrodków nauczania dla danych emigrantów. Rząd polski dbało to, by każdy jej obywatel, również imigrant mógł liczyć na możliwość kształcenia się.

Wpływy literackie pogłębiały świadomość społeczeństwa. Pokazywały wartości, jakimi kierowali się mieszkańców określonych terenów. Ukazywane były również rozmaite obyczaje ludności.

Rozwinęły się także teatr i film. Ludzie mieli większe możliwości, by zaczerpnąć rozrywki po ciężkim dniu pracy. Wpływało to na rozwój kształtowania świadomości  w kulturze.