Lew Tołstoj urodził się w 1823 roku w Jasnej Polanie, pochodził z arystokratycznej rodziny. Studiował orientalistykę, prawo, później porzucił studia. W 1852 roku Tołstoj zaciągnął się do wojska, w czasie wojny krymskiej walczył na Bałkanach oraz w oblężonym Sewastopolu. Po wojnie zrezygnował ze służby wojskowej, podróżował po Europie Zachodniej, a w 1862 roku ożenił się z Zofą Bers i osiadł na stałe w Jasnej Polanie. W 1859 roku założył w Jasnej Polanie szkołę dla dzieci, wydawał periodyk pedagogiczny "Jasna Polana". Fascynował się Rousseau, literaturą polską, w tym Henrykiem Sienkiewiczem. Jesienią 1855 roku już jako autor głośnych utworów- "Dzieciństwo", "Lata chłopięce", "Opowiadania sewastopolskie" zbliża się do grupy współpracowników "Sowriemiennika". W trylogii autobiograficznej- "Dzieciństwo", "Lata chłopięce", "Młodość" zawarł własne przemyślenia, pisał o psychice dziecka, określonych funkcjach wychowawczych. W 1852 roku jeszcze w czasie pracy nad "Dzieciństwem" Tołstoj zamyśla cykl "Szkiców Kaukazu", tj. szeregu drobnych utworów w formie zapisków wojennych z przewagą materiału obyczajowego i geograficznego. Z jego "Szkiców Kaukazu" wyrosło niezwykle oryginalne opowiadanie "Wypad" (1853), z tych samych źródeł zrodziło się obszerne opowiadanie "Wyrąb lasu" (1855).

1855- 1856 "Opowiadania sewastopolskie"

  • "Sewastopol w grudniu"
  • "Sewastopol w maju"
  • "Sewastopol w sierpniu 1855 roku"

rodzą się jako odpowiedź na zainteresowanie społeczeństwa rosyjskiego wojną krymską. W 1856 roku Tołstoj ogłosił "Poranek ziemianina", w którym podjął aktualny wówczas problem stosunków pomiędzy szlachtą a chłopstwem, zdeterminowanych przez system pańszczyźniany.

W 1856 roku ogłosił "Dwaj husarzy"- dwie nowele , bohaterem pierwszej jest ojciec, drugiej- syn. Tołstoj opowiada się po stronie synów. Epokę synów przedstawia jako epokę wyrachowania i wygodnictwa.

Tołstoj przystąpił do własnej koncepcji świata. Uznał, że światem rządzi prawo postępu, prawo rozwoju od form niższych do wyższych. Świat jest tożsamością człowieka i natury, a sam człowiek centralną postacią stworzenia. Świat się rozwija, doskonali dzięki człowiekowi, którego życie podlega działaniom uniwersalnych praw moralnych. Zadaniem jednostki myślącej jest poszukiwanie i badanie tych praw.

1862 rok, "Kozacy", opowieść o szczęśliwej społeczności żyjącej z dala od skupisk miejskich, utopia obyczajowa.

"Wojna i pokój" (1863- 1969). Tołstoj utrzymywał zgodnie z konserwatywnym sposobem myślenia, że wieś należy pozostawić taką, jaka jest, gdyż nie są potrzebne jej cywilizacja ani wiedza teoretyków. Lud to organizm, który żyje i rozwija się według własnych praw, nie ma potrzeby burzenia tych praw. "Wojna i pokój" to powieść historyczna, której akcja toczy się w latach 1805- 1812. Tołstoj poświęcił utworowi prawie siedem lat. Na początku miał na celu stworzyć powieść obyczajową. Tytuł nawiązuje do traktatu francuskiego "La querre la paix". Powieść zwraca uwagę podziałem materiału historycznego: tomy I i II obejmują lata 1805- 1811, okres politycznych sukcesów cesarza Francuzów i klęsk wrogiej mu koalicji. Tomy III i IV opisują wojnę Rosji z Francją w 1812 roku, przy czym tom III opowiada o niepomyślnym dla Rosji etapie, tom IV o jej zwycięstwie. Opisując Rosję ominął Tołstoj wrogość w tym czasie chłopstwa wobec szlachty i złagodził obyczajowość arystokracji. Wielkość wodzów widział w niesprzeciwianiu się woli historii. Tak charakteryzował generała Kutuzowa, przeciwstawił mu Napoleona. Przyczyny zwycięstwa Rosji w 1812 roku to: mężna postawa narodu, poświęcenie całego narodu. W ten obraz Tołstoj zawarł własne przemyślenia filozoficzne. W opisie życia księcia Andrzeja Bołkońskiego pragnął pokazać załamywanie się fałszywych wyobrażeń o świecie. Mikołaj Rostow odsłania mizerotę umysłową i obyczajowość osiadłej szlachty epoki Aleksandra I, a Borys Drubecki cynizm i wyrachowanie arystokracji. W powieści Tołstoj obficie czerpał z języka francuskiego. (5 %).

"Anna Karenina". Tołstoj napisał powieść w latach 1873- 1877. początkowo treścią utworu były dzieje kobiety upadłej, która dla kochanka porzuca męża i dzieci. Pisarz stwierdził, że decyzja Anny, która zniszczyła więzi rodzinne, jest złem, pod względem moralnym, ale brał ją w obronę przed ludzka opinią, że nie należy jej potępiać. Tołstoj każe bohaterce wybierać między Kareninem a Wrońskim.

1866 rok, nowela "Śmierć Iwana Ilicza", o zmarnowanych szansach jednostki. 1889 rok nowela "Sonata kreutzerowska"- pamflet na cywilizację urbanistyczną i kulturę ziemiaństwa. Tołstoj zwraca się również do form dramatycznych. Na szczególna uwagę zasługują: "Ciemna potęga" (1886), "Płody edukacji" (1889), "Żywy trup" (1900). Z późniejszej twórczości Tołstoja na szczególne wyróżnienie zasługuje powieść "Zmartwychwstanie" (1889). Młody arystokrata, pracujący jako ławnik sądowy, spotyka na rozprawie dziewczynę, którą kiedyś porzucił, a którą życie zawiodło do domu publicznego. Bohater zaproponował jej małżeństwo. Powieść zawiera wiele przemyśleń moralnych i politycznych autora. Zaatakował system sądowy, Cerkiew prawosławną. Za to został wykluczony z szeregu wiernych prawosławnych.

"Po balu" (1903) to protest przeciwko karze chłosty w wojsku.

Tołstoizm- według Tołstoja naprawić świat można jedynie przez wewnętrzne doskonalenie się jednostki. Tołstoizm był jednym z nurtów ideologii narodowej i miał za zadanie przeciwstawić się rewolucjonistom. Główne założenia swojej doktryny wyprowadził Tołstoj z Ewangelii. Naczelną zasadą nauki moralnej Ewangelii jest idea niesprzeciwiania się złu siła. Tołstoizm posiada charakter doktryny, której wszystkie tezy rozpoczynają się od przeczenia. Człowiek nie powinien sądzić drugiego, nie powinien uczestniczyć w złu, pragnąć za wiele. Tołstoizm apelował do uczuć warstw posiadających o podział majątków pomiędzy potrzebujących i głodnych. W życiu społecznym tezy prowadziły do odmowy służby wojennej, płacenia podatków i wykonywania poleceń władzy państwowej. W życiu osobistym ograniczenie pragnień i aspiracji. Tołstojowiec to człowiek wrażliwy. Tołstoizm to idea aktywnej miłości i dobroci. Jego dewizą było sprzeciwiać się złu dobrocią i miłością.

Twórczość Tołstoja wpłynęła na rozwój prozy lat 60- tych.

Cytaty Lwa Tołstoja:

"Nie można kochać tych, których się boimy."

"Nienawidź zła w człowieku, człowieka kochaj."

"Nic tak nie rozbudza lenistwa, jak jałowe rozmowy."

"Największe przeobrażenia w świecie zachodzą nie dzięki nagłym zrywom, lecz dzięki małym, niezauważalnym zmianom."

"Nie tylko jeden człowiek nie ma prawa rozporządzać wieloma, lecz i wielu rozporządzać jednym."

"Jeżeli każdy naród, albo państwo uważa się za lepsze od innego narodu, albo państwa, to wszystkie one znajdują się w grubym i szkodliwym błędzie."

"Gdyby nie było przemocy państwa zapanowałaby miłość."