Nazwa "pozytywizm" funkcjonuje w Polsce jako określenie epoki historycznoliterackiej, rozwijającej się pomiędzy romantyzmem a Młodą Polską. Tradycyjnie umieszczamy pozytywizm polski między datą 1864 a 1890. rok 1864 to data zakończenia i upadku powstania styczniowego. Rok 1890 to umownie początek Młodej Polski. W Europie z pozytywizmem mamy do czynienia od połowy 1850 roku do lat osiemdziesiątych wieku XIX. Termin pozytywizm został wprowadzony i spopularyzowane przez francuskiego filozofa Auguste'a Comte'a w dziele "Kurs filozofii pozytywistycznej". Podstawowe hasła polskiego pozytywizmu to: praca u podstaw, praca organiczna, emancypacja kobiet, asymilacja Żydów. Około roku 1880 zaostrza się kryzys światopoglądowy epoki, zaczynają być zauważalne oznaki przełomu antypozytywistycznego, rok później ukazuje się książka P. Chmielowskiego "Zarys literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu", która jest rodzajem podsumowania pierwszej fazy pozytywizmu. Literatura epoki zawiera wiele prób rozliczenia się z powstaniem styczniowym. Pisarze okresu pozytywizmu w swoich utworach zawierali naczelne hasła epoki. Wielu z nich ukazało obraz społeczeństwa polskiego.

Bolesław Prus w "Lalce" przedstawił licznych przedstawicieli wszystkich warstw społecznych obojga płci, różnych zawodów i wyznań. Akcja powieści dzieje się w Warszawie, w Zasławku i w Paryżu. "Lalka" jest powieścią panoramiczną, to powieść również o Warszawie, która została opisana z zachowaniem topografii. Wraz z bohaterami poznajemy Krakowskie Przedmieście, Łazienki, oglądamy autentyczne wystawy sklepowe. "Lalka" ukazuje obraz społeczeństwa polskiego, jego warstw i środowisk w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Przedstawiciele arystokracji to Tomasz Łęcki, Izabela, pani Wąsowska, Starski, Krzeszowscy, hrabia Tek. Arystokracja wiedzie próżniaczy styl życia, czas spędza na rautach, balach, wystawach i przedstawieniach teatralnych, podróżuje. Warstwa arystokratyczna ma poczucie wyższości nad resztą społeczeństwa. Izabela Łęcka to kobieta dumna i wyniosła. Ważne są dla niej pochodzenie arystokratyczne i bogactwo. Arystokratka o zimnym sercu i wysokim mniemaniu o sobie i swojej rodzinie. Wychowana od dzieciństwa w luksusach, chce nadal tak żyć. Nie rozumie upadku majątku ojca.

Starski to bawidamek, były konkurent Izabeli. Baronowa Krzeszowska to wieczna intrygantka, skłócona z sąsiadami, szykanująca studentów. Jej mąż to utracjusz, przegrywa duże sumy na wyścigach konnych.

Kobiety ze świata arystokracji nie są zdolne do miłości. Grupa ta jest moralnie zepsuta i zdemoralizowana. Ziemiańska szlachta reprezentowana jest w powieści przez ludzi, którzy tracą dawne znaczenie. Baronowa Zasławska to szlachetna i mądra kobieta, przychylnie nastawiona do Wokulskiego. Nie oceniała ludzi na postawie ich pochodzenia, ważne były dla niej wartości moralne, była szanowana. To jedna z najsympatyczniejszych postaci w powieści.

Mieszczaństwo niemieckie to ludzie pracowici, zaradni i uczciwi. Minclowie są pracowici, oszczędni i kochający nową ojczyznę. Zaprzeczeniem mieszczaństwa niemieckiego jest mieszczaństwo polskie, które jest pozbawione inicjatywy. To ludzie niezbyt pracowici, grupa słaba i nie wykazująca inicjatywy. Mieszczaństwo żydowskie to ludzie zaradni i przedsiębiorczy. Maja pieniądze, inwestują je, nie wykorzystują ich, by żyć w luksusach.

Proletariat miejski ukazany został w powieści marginesowo. Ciężka praca pozwala im na marne wegetowanie, nie mają nadziei na awans społeczny. Przedstawiciele innych środowisk to studenci, Żydzi oraz nieliczna inteligencja miejska, która dopiero się kształtowała, tworzyła ją zdeklasowana szlachta i osoby pochodzenia żydowskiego.

Eliza Orzeszkowa w "Nad Niemnem" szeroko ukazała obraz społeczeństwa polskiego, po klęsce powstania styczniowego. Autorka zaprezentowała życie niemal całej warstwy szlacheckiej, ukazała jej wewnętrzne zróżnicowanie. Arystokracje przedstawiła jako grupę pasożytniczą, bezużyteczną. Warstwa ta trwoni majątki, nie czuje więzi z rodzinną ziemią, nie poczuwa się do żadnych obowiązków wobec ojczyzny. Różyc to hrabia o nienagannych manierach, niezdolny do jakiegokolwiek działania. Bolesław Kirło to niesympatyczny intrygant, nie interesujący się gospodarką i domem.

Średniozamożne ziemiaństwo walczy o utrzymanie majątku, inni przedstawiciele tej warstwy porzucają dawne ideały. Benedykt Korczyński jest człowiekiem pracowitym, dba o majątek, ciężko pracuje. Porzucił dawne ideały, ale pod wpływem syna powrócił do nich.

Szlachta zaściankowa to ludzie pracowici, największą wartość stanowi dla nich ziemia. Są pełni życia, patriotyczni, szanują tradycję, mają zapał do pracy, nie zapominają o rodzinnych tradycjach. Anzelm Bohatyrowicz dba o tradycję rodu, pamięta o przodkach, przekazuje legendę o Janie i Cecylii. Jest szanowany przez mieszkańców zaścianka. Jan Bohatyrowicz jest pracowitym i dobrym gospodarzem, ceni rodową tradycję. Szanuje pracę, patriotyzm i altruizm. Jego małżeństwo z Justyną zakończyło spory zaścianka z Korczynem. Bohatyrowicze żyją niczym chłopi.

Pisarze epoki pozytywizmu przedstawili obraz ówczesnego społeczeństwa polskiego. Niektóre warstwy postrzegali w sposób pozytywny, inne krytykowali. Powieści Prusa i Orzeszkowej dają pełny obraz życia wszystkich warstw społecznych tamtego okresu.