Pierwszą polską powieścią nowożytną jest utwór zatytułowany "Przypadki Mikołaja Doświadczyńskiego", autorstwa Ignacego Krasickiego. To dzieło zapoczątkowało rozwój tego gatunku literackiego w naszym kraju.
Powieść ta ściśle związana jest ze społecznymi realiami i ma cel dydaktyczny oraz wychowawczy. Posiada również cechy charakterystyczne dla tego typu utworów, czyli narratora, fabułę, świat przedstawiony, opisy, kolejność wydarzeń. Jej bohaterem jest młody szlachcic z prowincji Mikołaj Doświadczyński, który opisuje lata swego dzieciństwa i młodości, nauki i podróży. Życie jego to świetny pretekst dla pokazania zachowania społeczeństwa, ośmieszenia jego przywar oraz do różnych przemyśleń i filozoficznych koncepcji. Cały utwór podporządkowany jest tendencji wychowawczej, zaś poeta w trakcie opowiadania zdarzeń staje się moralistą.
Pierwsza część dzieła opowiada o życiu i obyczajach panujących na dworze szlacheckim. Zapoznajemy się z dzieciństwem i młodością Mikołaja - Krasicki równocześnie skrytykował ówczesny sposób wychowywania dzieci, wyśmiewa zacofanie i zabobonność a także neguje nauczycieli z zagranicy, którzy nie mają odpowiedniego zasobu wiedzy.
W trakcie opowiadania o swoim życiu Mikołaj opowiada o swoim procesie w sądzie. Krasicki posłużył się tymi scenami, aby pokazać jak bardzo zepsute moralnie i przekupne są sądy. Bogate i kolorowe życie Doświadczyńskiego w trakcie pobytu w Paryżu również mają moralizatorski komentarz, wymierzony w życie ponad stan, gonienie za modą oraz w marnotrawienie majątków. Taki tryb życia zmusza Mikołaja do wyjazdu z Francji, ponieważ miał zbyt wiele długów.
W części drugiej opisana jest utopijna wyspa Nipu, na którą trafia Doświadczyński. Jest to kraj, w którym stosunki społeczne mają charakter patriarchalny a wszyscy obywatele utrzymują się z uprawy ziemi i są sprawiedliwi, nie ma u nich zdrady, kradzieży, kłamstwa. Bardzo cenią sobie pracę. Wszyscy z radością pracują, ponieważ tego typu wysiłek decyduje o ich zdrowiu nie tylko fizycznym, ale również moralnym. Wszyscy się wzajemnie kochają, szanują kulturę i tradycję, są sprawiedliwi. To tu właśnie Mikołaj nauczył się szanować pracę i zobaczył kraj, który oparty jest na równości obywateli.
Trzecia część opisuje powrót bohatera do ojczyzny. Zaczyna pracować, uprawiać ziemię i poświęca się publicznej działalności. Pomaga swoim poddanym, uwalnia ich od pańszczyzny i dokonuje oczynszowania. Na początku wszyscy się z niego naśmiewają, ale gdy jego działania przynoszą rezultaty przestaj to robić i doceniają to, co Mikołaj robi, ponieważ ma wyższe zyski niż jego sąsiedzi.
W wyniku doświadczeń życiowych Mikołaj przechodzi wewnętrzną przemianę, dojrzał i nie było śladu po dawnym fircyku. W takim momencie właśnie Ignacy Krasicki przedstawia go odbiorcy, jako wzór godny naśladowania.
Owa powieść jest utworem, który realizuje zasadę uczyć, bawić oraz wychowywać. Jest niewątpliwie połączeniem cech z wielu rodzajów powieści europejskiej: utopijnej, podróżniczej i obyczajowo - satyrycznej. Dzieło Ignacego Krasickiego ma kształt pamiętnika napisanego przez głównego bohatera i jest biografią XVIII-wiecznego prowincjonalnego szlachcica.
