Termin "Młoda Polska" związany jest z analogicznymi nazwami, jakie stosowano dla określenia zjawisk artystycznych i społeczno-kulturalnych na przełomie XIX i XX wieku, a mianowicie: "Młode Niemcy", "Młoda Skandynawia." Po raz pierwszy użył go Artur Górski w tytule cyklu artykułów programowych, które ogłosił w krakowskim "Życiu" a roku 1898. Obok wspomnianej nazwy, funkcjonują także inne, a mianowicie: neoromantyzm i modernizm. Neoromantyzm zwraca uwagę na związek tej epoki z romantyzmem. Modernizm sugeruje nowoczesność, awangardowość twórczości tego okresu.
Granice epoki mieszczą się w latach 1890-1918. Początkową datę traktować należy umownie, gdyż w tym czasie nie zaszły żadne znaczące wydarzenia. Kolejne daty, które można uznać za przełomowe, to rok 1901, w którym wystawiono "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego, rok 1914 - wybuch I wojny światowej - oraz rok odzyskania niepodległości - 1918.
Na zachodzie Europy przełom wieków spowodował nasilenie nastrojów zagrożenia, pesymizmu i niepokoju. Młode pokolenie odczuło zawód. To, w co wierzyli, okazało się prowadzić do utrwalenia pozycji mieszczaństwa wraz z jego sposobem postrzegania świata, z którym walczyli awangardziści. Artyści demonstrowali swoją niechęć wobec mieszczańskiej obłudzie i konwenansom, prowokowali trybem życia, rozluźnieniem obyczajowym, a nawet strojem.
Filozoficzne poglądy, pozostające w opozycji do racjonalizmu i scjentyzmu pozytywistycznego, znalazły swój wyraz w filozofii Francuza Henri`ego Bergsona (1859-1941) oraz Niemca Fryderyka Nietzschego (1844-1900). Nietzsche w swoich poglądach nawiązywał do mrocznej, pesymistycznej i irracjonalnej metafizyki filozofa doby wcześniejszej - Artura Schopenhauera (1788-1860), który wyrażał się pogardliwie o ludziach i o świecie, będących według niego przedmiotami i działających w sposób egoistyczny. Jedynie woli przypisywał wartości poznawcze, uważając wszelkie zjawiska za złudne.
Nastroje, jakie panowały w tej epoce można najprościej określić przy pomocy określenia fin de siècle - koniec wieku. Jest ono wyrazem schyłkowości, przeczucia, że nadchodzi kres pewnej formacji kulturowej, a na jej miejsce nastąpią zmiany w obyczajowości i strukturze społecznej. Bardziej negatywny wydźwięk ma termin dekadentyzm, odzwierciedlający zwątpienie w postęp cywilizacyjny. Narastające poczucie zagrożenia i kryzys wszelkich wyznawanych do tej pory wartości przejawiały się w smutku, melancholii, tęsknocie za tym, co nieznane, w rozwiązłości, którą traktowano jako lek na panujące nastroje klęski.
Tendencje artystyczne Młodej Polski:
- Symbolizm - swoje odzwierciedlenie znalazł w poezji, dramacie oraz w twórczości malarskiej (na przykład w obrazach autorstwa Jacka Malczewskiego). Elementy symbolizmu zauważyć można na przykład w powieści Stefana Żeromskiego "Ludzie bezdomni" (symbolika rozdartej sosny). Stał w opozycji wobec realizmu i naturalizmu. Polegał na zastępowaniu wypowiedzi o sensie dosłownym takimi, które pomagają w odczytaniu stanów psychicznych, uczuć bohaterów przy pomocy symbolicznego traktowania pojęć. S.Wyspianski "Wesele" Leopold Staff "Deszcz jesienny"
- Impresjonizm - dużo silniej reprezentowany w malarstwie niż w literaturze. Samo słowo "impresja" oznacza krótkie, ulotne wrażenie, które zmienia się wraz z grą świateł i dzięki niej również nabiera znaczenia. Najważniejsze jest właśnie to wrażenie, które dzieło ma wywoływać, a nie wygląd przedmiotów czy charakter postaci (Stefan Żeromski, "Zmierzch"; Kazimierz Przerwa-Tetmajer, "Melodia mgieł nocnych").
- Naturalizm - na gruncie polskim zaznaczył swoją obecność głównie w dramacie (utwory Gabrieli Zapolskiej) i w powieści, ale nie jako artystyczna koncepcja, a raczej w formie scen, sposobu ujmowania tematu (Władysław Stanisław Reymont, "Chłopi"; Stefan Żeromski "Zapomnienie"). Polegał na poszukiwaniu tematów, które byłyby brutalne dzięki swojemu istnieniu gdzieś na obrzeżach życia, demaskowaniu stosunków społecznych ówczesnego świata. Kręgiem zainteresowań naturalistów stały się naturalne instynkty, którymi kierują się ludzie. Pokazywał walkę o przetrwanie.
- Realizm - polegał na tym, że twórcy nie milczeli o żadnym z zaobserwowanych aspektów życia, ale przedstawiali realia tak, jak wyglądały - z ich pozytywnymi i negatywnymi, często brutalnymi odsłonami (Stefan Żeromski, "Ludzie bezdomni").
- Ekspresjonizm - zaznaczył swoją obecność w polskiej literaturze pod koniec okresu Młodej Polski. Polegał na wyrazistym i niejednokrotnie przejaskrawionym przedstawianiu przeżyć oraz używaniu dosadnych środków wyrazu. Swoją pełnię osiągnął dopiero po roku 1918, więc nie mieści się w kręgu głównych zjawisk epoki, a jedynie zaznacza swoją obecność.
