Źródła pochodzenia terminu "barok" należy szukać w języku portugalskim lub hiszpańskim. W języku tamtejszych jubilerów słowo barocco oznaczało rzadko spotykaną perłę o nieregularnym kształcie

czy też ogólnie jakiś kapryśne, nieprawidłowe dzieło sztuki. Istnieją też inne hipotezy odnośnie do pochodzenia tego pojęcia. Niezależnie jaki ustalimy źródłosłów, należy przyjąć, iż terminem barok w kulturze europejskiej jest określany okres od końca XVI wieku do polowy wieku XVIII.

W czym przejawia się duchowość barokowa:

Barok jest epoka powstałą w wyniku odnowy życia religijnego. Odnowa ta miała miejsce po zakończeniu soboru trydenckiego. Do odnowy tej przyczynił się także kryzys świadomości religijnej. Niezwykle istotnym faktem był także rozwój nauki i filozofii. Powstały następujące kierunki - subiektywizm, sceptycyzm, relatywistyczna krytyka świata oraz pojęcie nieskończoności świata.

Zaistniał także konflikt pomiędzy naukowym widzeniem świata a religią. Konflikt ten dotyczył potocznego doświadczenia a emancypacji nauki zrywającej swe więzy z teologią.

Jakie były koncepcje postrzegania człowieka:

Pierwsza koncepcja ukazuje człowieka jako - istota myśląca, obca we wszechświecie i przeciwstawiona mu w sposób bezkompromisowy głosili ją przede wszystkim tacy uczeni jak Kartezjusz i Pascal.

Kolejna postawa człowieka to człowiek jako istota całkowicie zjednoczona ze wszechświatem, pozbawiona duszy. Twórcy to Hobbes i Bacon.

Ostatnią koncepcją jest człowiek jako część należąca do uduchowionej i myślącej natury. Tu za twórców tej koncepcji uznaje się Spinozę.

W czym przejawia się religijność epoki baroku ?

Na religijność epoki baroku miał wpływ połączenie dwóch nauk i prądów czyli teologii i humanizmu. Ma to głównie miejsce w kościele potrydenckim czyli tym , który odbył się po soborze trydenckim. Zadaniem tego kościoła było położenie nacisku na to , że Chrystus był człowiekiem. Związany był z tym kult Serca Jezusowego.

Twórca zakonu jezuitów a także główny twórca koncepcji teocentrycznego humanizmu był Ignacy Loyola . Natomiast Franciszek Salezy stworzył koncepcja humanizmu pobożnego.

Religijność zwraca uwagę na niezwykła dobroć jaką darzy nas Bóg, ważną rolę odgrywa kult eucharystyczny.

Ponad to Kościół pojmowany był jako miejsce gdzie działa i zbawia nas Bóg, Wiara człowieka oparta jest przede wszystkim na ufności.

Charakterystyka kościoła potrydenckiego :

Triumf odnosi kościół i religia. Połączenie ducha rycerskiego z wiarą. Osoba wierząca staję się w pewnym stopniu i uważa siebie za rycerza Jezusa Chrystusa. Walczy w obronie i w imię wiary.

Ludność w epoce baroku jest bardzo pobożna i religijna. Odbywała liczne procesje i pielgrzymki. Bardzo często ludzie w sposób demonstracyjny okazywali swoje przeżycia i odczucia. Ludowe obrzędy przeważały nad rozumem i intelektem.

Estetyka w epoce baroku:

W baroku uważano, że piękno jest czymś niewytłumaczalnym. Jest to tak zwany - subiektywizm estetyczny.

W naturze nie ma obiektywnego piękna, to co nienaturalne nie podlega ocenie.

Niezwykle ciekawym zjawiskiem jest fascynacja brzydotą, stanowi to jeden z głównych przejawów estetyki. Ponad to w sztuce próbowano odkryć sens życia i losu człowieka.

Zadnie najpełniej oddające to czym jest estetyka barokowa są słowa H. Wölfinna.

"estetykę renesansową cechuje statyczność, jasność, linearność, forma zamknięta; estetyka barokowa jest przeciwieństwem - kompozycja otwarta, dynamika, ciemność, malarskość"

Analiza cech i wyznaczników stylu barokowego:

  • ruchliwość
  • kolor
  • patos
  • bogata symbolika i alegoryczność
  • dekoracyjność
  • kontrast
  • niepokój
  • kwietyzm.

Jeśli chodzi o budowle przeważają w nich bogato zdobione formy geometryczne. Mają one być wyrazem silnej ekspresji religijnej, kościoła, który gromadzi ogromne masy wiernych.

Retoryka głosi że doskonałe dzieło musi zawierać w sobie coś co nas wzruszy i pobudzi, jednocześnie oddziałuje na nasze wszystkie zmysły.

Mikołaj Sęp Szarzyński i Daniel Naborowski los człowieka żyjącego w epoce baroku. Analiza wybranych utworów.

Świat człowieka baroku uległ rozbiciu i zachwianiu panującego w życiu renesansowym spokoju i harmonii.

Do światopoglądu w epoce baroku wkrada się także niepokój. Następuje zwrot ku takim tematom jak: przemijanie, , czas, śmierć i nicość. Charakterystyczne są wiec stałe nie podlegające zmianie barokowe metafory. Jedną z takich metafor jest nietrwałość życia ludzkiego często zestawiana z obrazem topniejącego śniegu. Porównanie życia ludzkiego z cieniem, wiatrem, punktem ,błyskiem. Inna równie powszechna metafora jest czas. Czas porównywano do płynącej rzeki.

Niezwykle często wykorzystywanym motywem jest motyw vanitas. Pochodzi on i jest on nawiązaniem do Biblii i zawartej w niej Księgi Kocheleta. Z tej księgi pochodzi werset : "Marność nad marnościami i wszystko marność".

Kohelet był biblijnym mędrcem, który zakwestionował następujące wartości jakie odnalazł w życiu człowieka. Zalicza do nich pracę, bogactwo, mądrość, radość życia. Po analizie tych wartości doszedł do wniosku że wszystkie one przeminą. Wszystko ma swój czas i kiedyś się skończy.

Jeśli chodzi o motyw czasu to jest on bardzo popularny w baroku.

Często wyrażany był jako postać Saturna. Saturn ten trzymał w ręce dwa rekwizyty. Sierp i wąż , który kąsa swój ogon. Epitet dotyczący baroku to epoka zegarów.

Daniel Naborowski należy do grona tych poetów , którzy zafascynowani był przemijaniem. W swoich utworach bardzo często podejmuje motyw marności. Uważa że najszybciej przemijają wartości i dobra ziemskie. Zalicza do nich urodę, mądrość i władze.

Odnajdujemy analogię pomiędzy Kochanowskim a Naborowskim. Noborowski pisze "z czasem wszystko przemija" . Natomiast Jan Kochanowski w swojej fraszce "O żywocie ludzkim" pisze: "Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy".

Analogia i podobieństwo tych dwóch cytatów nie jest przypadkowa. Źródłem i punktem wspólnym jest tutaj filozofia stoicka i jej zasada złotego umiaru.

Daniel Naborowski szukając sposobu na rozwiązanie i poznanie aspektów marności. Wedle filozofii stoickiej jedynie rozum, rozsadek pozwalają na pogodzenie się ze swoim smutnym, nietrwałym i marnym życiem.

Daniel Naborowski bardzo często korzysta także z myśli filozofa Pascala. Wykorzystuje w swoich wierszach jego metafory dotyczące człowieka i życia. Oto przykłady tych metafor "człowiek to okręt na niepewnym morzu", inny przykład "człowiek jest trzciną, ale trzciną myślącą".

Krótkość znikomość swojego życia zobrazował Naborowski zestawiając szereg jednosylabowych dźwięków: "Dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt - żywot ludzi słynie",.

Wszystkie te słowa kojarzą się nam przede wszystkim z ulotnością i nietrwałością.

Takie właśnie ulotne niepewne i krótkie jest nasze życie. Życiem tym rządzi "lotny" czas. Naborowski nasze ziemskie bytowanie nazywa "czwarta część mgnienia" lub "kolebka grobem". |

Mimo to ocena istnienia i życia nie skłania poety do negatywnej i pesymistycznej postawy. Naborowski, odnajduje podobnie jak biblijny Kohelet panującą w tym wszystkim prawidłowość. Ta prawidłowość to - "świat hołduje marności". Świat urządzony został przez Boga. Dlatego też należy zachować w swoim życiu rozum, umiar rozsądek i cnotę. "Miłujmy i żartujmy, żartujmy i miłujmy Lecz pobożnie, uczciwie".

W wierszu pt. "Cnota grunt wszystkiemu" opowiada o rzeczach jakie są dla nas ludzi. Naborowski uważa że wszystko jest dla nas zarówno miłość, radość, a także bogactwa, władza, uroda. Naborowski nakłania czytelnika by jak najbardziej korzystać z tych dó.br ale przestrzega że w tym wszystkim trzeba zachować umiar.

Kolejny wiersz pt. "Błąd ludzki" ukazuje nam nasze życie , które składa się z różnych błędów przez nas popełnianych. W tym także odnajduje porządek i dzieło Boga poeta.

"Tak chce Bóg mieć; przeklęctwo przeciwić się Jemu. Przeto też nic nie przydaj, nic nie ujmuj temu".

Postawa Daniela Naborowksiego jest zupełnie inna i bardzo różna od postawy innego ale równie wybitnego poety baroku Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

Dla Sępa Szarzyńskiego życie jawi się jako nieustanna walka jaką wiedziemy z szatanem. Walka ta toczy się pomiędzy duszą a naszym ciałem. Sęp Szarzyński proponuje przezwyciężenie tej walki poprzez miłość. Należy żyć pełnią życia ale pamiętając o Bogu i Jego przykazaniach.

Podsumowanie:

Daniel Naborowski połączył w swoich utworach religie chrześcijańską z filozofią stoicką. Dlatego też klasyfikuje się go pomiędzy Sępem Szarzyńkim a Janem Andrzejem Morsztynem.

Mikołaj Sęp Szarzyński

Utwór pt. "O wojnie, którą wiedziemy z szatanem i ciałem" jest z gatunku literackiego sonetem. Pełni funkcję monologu skierowanego do Boga. Zawiera liczne apostrofy i zwroty np. " o nasz Panie" . Zadaniem i celem tych apostrof i zwrotów jest chęć podkreślenia i zaakcentowania ważności wyniosłości zanoszonych przez podmiot liryczny wołań i próśb do Boga.

Podmiot liryczny w dwóch pierwszych zwrotkach jest zbiorowy. Przeciwnie jest w zwrotkach ostatnich gdzie występuje on już w liczbie pojedynczej. Poznajemy to po tym , że w tych ostatnich dwóch strofach opisuje przeżycia i uczucia swoje własne a nie zbiorowości. Określa się mianem człowieka nieporadnego, bezbronnego:

" człowiek jest niebaczny rozdwojony w sobie".

Ukazane w wierszu zanoszone przez podmiot liryczny wołania i prośby są typowymi i bardzo charakterystycznymi modłami zanoszonymi do Stwórcy - Boga.

Zanoszone wołania są jednak z pewnego dystansu. Człowiek ukazany jest tu bowiem jako mały, wątły bezbronny. Bóg jest natomiast wielki, wszechmogący i potężny. Utwór zawiera liczne kontrasty. Są to np. pokój - bojowanie, byt podniebny - srogie ciemności.

Mikołaj Sęp Szarzyński próbuje w tym sonecie pokazać zagubionego człowieka. Gubiony jest on przez bezradność wobec swoich słabość, przez walkę jaką musi prowadzić. Cytat o człowieku wątłym i rozdwojonym - oznacza nic innego jak ciągłą i nieustanną walkę jako prowadzi dusza z ciałem. Jest więc to walka pomiędzy tym co ziemskie a tym co wieczne.

Owe zanoszone przez podmiot liryczny zwraca wołania Boga proszą i oczekują jednocześnie że Bóg da nam o wsparcie, poradę i także podniesie nas na duchu. Te wszystkie jakże trudne i ważne problemy zawarł poeta w kunsztownej formie jaka jest sonet. Sonet ponad to zawiera najbardziej znamienne i charakterystyczne dla baroku środki stylistyczne. Są to; paradoksy, antytezy, ich celem jest ukazanie skomplikowanego obrazu świata jaki dał nam barok. Służą także zaznaczeniu zagubienia i bezradności ludzi.

Utwór kończy optymistyczne zakończenie. Mówi ono o spotkaniu człowieka z Bogiem. Że wtedy skończy się ta słabość i ta walka człowiek wreszcie będzie czuł się wolny i bezpieczny.

Mamy tu także motyw labirynty który potęguje złożoność i skomplikowane rozwiązanie. My jesteśmy w tym labiryncie, nasze błądzenie spowodowane jest tym, że nie umiemy znaleźć jeszcze wyjścia z tej sytuacji. Boga stanowi jedyne wyjście które nam wskaże, obraz jego osoby jest wyolbrzymiony.

Głównym celem i przesłaniem tego sonetu jest pokazanie walki jaką toczy każdy człowiek każdy z nas. Walka ta jest sensem i powodem dla którego żyjemy i powinniśmy żyć. Inaczej jest w epoce renesansu. W epoce tej panowała przekonanie ze istnieje doskonała więź i harmonia pomiędzy ziemskim ciałem a wieczną duszą. Pogląd ten w epoce baroku uległ drastycznemu i całkowitemu załamaniu się i zmianie. Nie ma już więzi i harmonii istnieje natomiast walka i konflikt. Toczy się ona pomiędzy duchem czyli duszą a jego domem, siedliskiem czyli naszym ciałem. Sonet ten stanowi zatem zapowiedź nowej koncepcji patrzenia na świat jaką niósł barok. Poeta Mikołaj Sęp Szarazyński porzuca bowiem renesansową filozofię i wykłada czytelnikowi swoją prywatna i własna wizję, podporządkowania się człowieka.

Zjawisko Sarmatyzmu w oparciu o utwory literackie.

Jeśli chodzi om próbę zdefiniowania pojęcia Sarmatyzm to nie jest to zadanie proste, bowiem sarmatyzm jest pojęciem złożonym. Pod terminem tym kryje się zarówno obyczajowość i kultura jaka panowała w Polsce od końca XVI wieku do ostatniego rozbioru Rzeczpospolitej.

Sarmatyzm jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa".

Czas wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

Termin ten wiąże się także z takimi wyrazami trybu życia jak i mentalności współczesnej szlachty:

  • rubaszność
  • bujność i rozkwit obyczajów i tradycji

Pojęcie to jest także wyrazem ideologii wyznawanej przez szlachtę. Uważała ona że szlachta zajmuje specjalne miejsce w dziejach Rzeczpospolitej. Argumenty przez nią wytaczane to:

    • wywodzą się ze starożytnego rodu Sarmatów
    • są spadkobiercami rycerzy- ziemian
    • stał się obrońcą wiary określał się mianem przedmurza chrześcijaństwa

Szlachcic - Sarmata był zagorzałym patriotą. Dawał temu wyraz poprzez :

    • negatywny stosunek do cudzoziemszczyzny,
    • był niezwykle związany ze swoimi rodzinnymi tradycjami
    • szanował i pamiętał o dawnych obyczajach

Jan Chryzostom Pasek,

Jan Chryzostom Pasek należy to twórców którzy pisali w nurcie sarmacko- szlacheckim. Jego najbardziej znanym utworem są biograficzne "Pamiętniki". Powstały one około roku 1690.

W okresie literatury XVII wieku pamiętniki i diariusze stanowią niezwykle cenne i są chętnie pisane i czytywane w tym okresie. Bardzo ważnym elementem tych pamiętników jest stosunek autora do prezentowanych faktów i wydarzeń. Dzięki takiemu ujęciu i prezentowaniu historii stanowią one kopalnię wiadomości o dawnych czasach i obyczajach.

Pamiętniki te składają się z dwóch części. Część pierwsza to opis wojennej wojaczki Paska. Brał on udział w walkach przeciwko Szwedom . Walczył w Danii i w Polsce. Opisuje w swoich pamiętnikach rokosz Lubomirskiego, odsiecz Wiednia. W tych walkach nie brał udziału przedstawia je z perspektywy uczestnika.

Ukazuje on przykład życia szlachcica - żołnierza. Szlachcic ten walczy nie dlatego że walczy dla kraju tylko dla łupów i zysków jakie przynosi wojna.

Wspomina także podróże zagraniczne jakie odbywał. Mamy także opis Mszy świętej. Na Mszy tej służył Pasek nie umywszy rak po dokonanych zbrodniach. Pasek jawi się nam także jako stały bywalec uczt i zabaw, ale także jako zawadiaka. Chętnie się pojedynkował np. Mamy tu opis pojedynku pomiędzy paskiem a Nurzyńskim, który miał miejsce podczas biesiady u szlachcica Jasińskiego.

Pasek jest osoba chytra i przebiegłą ucieka z pola walki jak wie że nie m szans wygrać. Jednak dotychczasowy tryb życia postanawia zmienić. Opisuje to w drugiej części pamiętników. Postanawia się ożenić. Zdobywanie serca kandydatki ukazane także jest w pamiętnikach. Druga cześć wspomnień Paska ma charakter ziemiański. Prezentuje w nim także obyczaje szlachty. Złe traktowanie i ucisk chłopów dla szlachty jest czymś naturalnym i zgodnym z zasadami. Szlachta zatem zaspokaja wyłącznie własne potrzeby i troszczy się o swoje dobra i swoje korzyści. Dlatego druga cześć pamiętników ukazuje nam Paska jako typowego Sarmatę. Sarmata uwielbi pić, bawić się , pojedynkować się. Taki właśnie jest Pasek.

Dlatego utwór ten możemy uznać za doskonały obraz epoki barokowej. Charakterystyki ludzi i zwyczajów wtedy panujących.

Język jakim pisane są Pamiętniki charakteryzuje się żywym potocznym językiem, opisy są długie rozwlekłe co może wskazywać na czerpanie z gawędy.

Wacław Potocki:

Wacław Potocki jest przedstawicielem nurtu ziemiańskiego, który inaczej nazywany nurtem sarmackim lub też swojskim. Cechą charakterystyczną tej literatury była to , że je twórcy ogromna wagę przykładali do dawnych tradycji rodzinnych. Miejscem rozwoju tej literatury były przede wszystkim dworki szlacheckie . Dlatego tez często mówimy że w literatura sarmacka jest swoistym wyrazem ideologii szlacheckiej. Związek to miało także z faktem że szlachta uznawała swój naród za najlepszy i najważniejszy ponad wszystkie inne.

O twórczości Wacława Potockiego zwykło się także mówić że stanowi ona sumienie narodowe. Potocki realizuje w swoich utworach ważne problemy społeczne i moralizatorskie. Oto przykłady wierszy , w których podjęte są kwestie bezpośrednio dotyczące społeczeństwa:

  • "Nierządem Polska stoi" - jest to wiersz , w którym mamy ukazany ówczesny i prawdziwy obraz sytuacji w Polsce. Polska jest przykładem państwa w którym przepisy i prawo jest ciągle zmieniane. Cierpi przez to najbardziej najbiedniejsza warstwa społeczna, prowadzi to do jej skrajnego ubóstwa. Poeta Wacław Potocki w swoich wierszach wykazuje się ogromna troską o losy swojej ojczyzny a także mamy tu przejaw jego gorącej miłości patriotycznej.

" Nierządem powiedział ktoś dawno, Polska stoi; Gdyby dziś pojrzał z grobu po ojczyźnie swojej, Zawołałby co gała: Wracam znowu, skądem, Żebym tak srogim z Polską nie ginął nierządem!".

  • "Natura wszystkim jednaka" to kolejny bardzo ważny wiersz traktujący o równości wszystkich ludzi i praw. Zdaniem Potockiego prawa pisane powinny być takie same dla każdego człowieka. Powinna panować równość, bo w naturze i wedle jej praw wszyscy ludzie są równi. Przyczyną nierówności są nasze chore i bezpodstawne wymysły. Potocki jest jednym z nielicznych szlachciców , którzy ciepłym i dobrym stosunkiem darzą chłopów, ponad to okazuje im także współczucie. Stara się także zrozumieć ich niedolę. . Autor ma ciepły stosunek do chłopa, okazuje mu współczucie. Krytykuje szlachtę, potępia ich grzeszne i pełne pokus życie. W wierszu tym Potocki odnosi się także do sumienia narodowego i religii. Chce w ten sposób doprowadzić do zmiany postępowania szlachty.
  • "Wolne kozy od pługu" - tu także mamy motyw okazywania współczucia chłopom. Opisany tu mamy żywot jaki wiedzie człowiek. Pracuje on cały dzień, natomiast niedziela dzień wolny jest dla niego karą - zakuty jest w pańskie dyby. Natomiast szlachta wiedzie żywot niezwykle konsumpcyjny. Nie chce podzielić się swoim majątkiem z potrzebującym państwem. Według nich to chłop ma pracować a oni maja tylko pilnować by oni pracowali. W zakończeniu utworu Potocki przypomina o dniu sądu ostatecznego w którym rozliczeni zostaniemy ze swojego postępowania.

- "Czuj! Stary pies szczeka" - w wierszu tym mamy ukazany motyw - ojczyzny jako swojego domu. Wacław Potocki jako podmiot liryczny wczuwa się w psa, staje się nim. Próbuje swoim szczekaniem ostrzec gospodarza przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Gospodarz jednak lekceważy szczekanie psa tym samym naraża się na niebezpieczeństwo. Potocki ukazuje w tym wierszu szlachtę jako groźnego wewnętrznego wroga naszej ojczyzny. Szlachta bowiem działa na niekorzyść kraju. Popełnia kradzieże, bez opamiętania urządza sobie zabawy. Żyje i wywyższa się ponad stan nie zważa na potrzeby innych. . W tym wierszu osądowi poddane zostaje także duchowieństwo które nie moralizuje szlachty.

Analiza postulatów patriotycznych zawartych w wierszach Wacława Potockiego:

- "Nierządem Polska stoi" - bałagan prawny, ucisk biedniejszej szlachty i niesprawiedliwość ... (patrz wyżej)

- "Pospolite ruszenie" - wiersz ukazuje beztroska szlachtę , która niczym się nie przejmuje tylko zamiast walczyć w obozie po prostu sobie śpi. Wniosek jaki należy wyciągnąć jest następujący należy ukrucić

samowolę szlachty i sroga dyscyplinę wprowadzić.

- "Transakcja wojny chocimskiej ..." utwór pt. "Transakcja wojny chocimskiej" napisał w roku 1670.

Tematem utworu jest wojna z Turkami z roku 1621. Bitwa ta toczona była pod wodzą Karola Chodkiewicza. Celem Potockiego jest przypomnienie tej heroicznej i pełnej patriotyzmu bitwy by wywołać refleksję i pokazać, że potrafimy walczyć. Ponad to w utworze wplecione mamy osobiste refleksje i uwagi Potockiego. W mowy swoich postaci wkłada patriotyzm. Postacie poematu mówią o obronie i szacunku jakim należy darzyć swoją ukochaną ojczyzną.

- " Zbytki polskie" jest to utwór w którym ukazana została krytyka przepychu z jakim żyje szlachta. Nie zwraca ona uwagi potrzeby na kraju tylko jedynie na własne.

Problematyka religijna i wyznaniowa także ma swoje miejsce w wierszach Wacława Potockiego. Potępia w swoich utworach nietolerancję religijną. Nie rozumie dlaczego dzieli się wyznawców i wiary na tych dobrych i na tych złych. Jest on przeciwnikiem szykan, które także osobiście go dotknęły, gdyż zmuszony był zmienić wyznanie z Arianizmu na Katolicyzm.