"Renaissance" w jeżyku francuskim oznacza to samo co polskie określenie epoki "odrodzenie'. W tym rozumieniu używali tego terminu twórcy tej epoki. Jeden z największych jej poetów, Franciszek Petrarka, pisał o "odrodzeniu" kultury starożytnej, która starało się wykorzenić średniowiecze, jako sprzecznej z wieloma wartościami chrześcijańskimi. Termin ten odnosił się również do włoskich określeń, z których jedno, "rinascita", spotkać można już w "Żywotach najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów" u Giorgia Vasariego. Właśnie ten słynny piętnastowieczny/ szesnastowieczny biograf i malarz włoski, używał tego terminu na oznaczenie okresu w dziejach włoskiej kultury w którym nastąpiło odrodzenie, "przebudzenie, powstanie z martwych", ideałów dawnej sztuki klasycznej, zepchniętej na margines w okresie średniowiecza. Jedynie na kanwie filozofii da się dostrzec ciągłość starożytności i próby przystosowania dawnych myśli starożytnych do czasów średniowiecza. Jednak kultura, sztuka, spojrzenie na człowieka, świat, a nawet na sprawy pozamaterialne, duchowe, na moralność, w renesansie zaczęto kształtować w oparciu o te antyczna epokę. Upowszechnienie tej nazwy, renesansu, zawdzięczamy zaś dziewiętnastowiecznemu historykowi literatowi Jakubowi Burckkhardtowi, który opublikował wielką "Kulturę odrodzenia". Patrząc na wieki następujące po średniowieczu w europie należy tez pamiętać o wielkich przemianach społecznych i historycznych, takich jak jednoczenie się niektórych państw, bogacenie się miast i dworów, gdzie władcy tworzyli wokół siebie dwory i przeznaczali wielkie sumy na sztukę, która miała podnieść i utrwalić ich prestiż. Tak tez miała się rzecz w Hiszpanii, Francji, we Włoszech, na dworze Medyceuszy, oraz za czasów kolejnych papieży, władców państwa kościelnego, oraz w Polsce, która była krajem szczególnym na mapie Europy, gdzie wiele z dokonań na przykład w architekturze, nauce a nawet literaturze było w stanie dorównać twórczości włoskich mistrzów, czasami nawet leciutko przewyższyć. Nie zagłębiając się za bardzo w tej materii należy jednak przywołać twórczość Jana Kochanowskiego, którego "przekład Psalmów" powszechnie uważa się za najwybitniejszy spośród wszystkich europejskich, zaś "Treny" stanowią oryginalna i niepowtarzalna rozprawę z wieloma watkami filozofii stoickiej, tak wówczas popularnej. Był przy tym ten poeta zarówno wspaniałym twórca literatury polskiej jak i łacińskiej. Tłumaczy wiele wierszy jak i je parafrazował zarówno z łaciny, jak i greki, hebrajskiego, a także innych języków już nowożytnych, znał bowiem prawdopodobnie francuski. Poznał wszak w Paryżu Ronsarda, który był jednym z pierwszych poetów głośno i wyraźnie mówiącym o potrzebie stosowania w literaturze języków narodowych. Sam tak zresztą postępował jak i koło poetów skupione wokół niego i nazywane "Plejadą". W dziedzinie architektury obok pięknych i bezcennych zabytków krakowskich, jak Wawel, liczne kościoły, należy na pierwszym miejscu postawić jednak plan urbanistyczny Zamościa, który został oparty o pomysły renesansowego miasta idealnego i który bywa nawet łączony z "Utopią" Tomasza Morusa.

Wielkim ruchem, który rozpoczął się w renesansie, choć i wcześniej dawały się słyszeć liczne głosy, mogące spokojnie być wypowiedziane i przez Lutra czy Kalwina, była właśnie przez nich rozpoczęta reformacja. Było to wypowiedzenie prymatu papieża w sprawach religijnych i samostanowienie gmin chrześcijańskich o sobie i swoich obrzędach. Początkowo nie pociągało jakiś wielkich zmian doktrynalnych, które były wprowadzane dopiero w kolejnych latach. Chodziło głównie o to bo nie powielać błędów papieża, jakimi było bezustanne nękani wiernych podatkami, sprzedawanie odpustów, popieranie nepotyzmu, rozwiązłość życia duchowieństwa, jak i powszechny upadek obyczajów. Chciano podwyższenia moralności wiernych, przez co zerwano z Watykanem. Ruch ten rozpoczął Marcin Luter który w roku 1517 przybił swoje słynne dziewięćdziesiąt pięć tez, na drzwiach kościoła w Norymberdze. On, jak i inne wyznania nazywane z racji swoich chęci separatystycznych, protestanckimi, spowodowały dojście w tamtych czasach z Kościoła Katolickiego ponad jedna trzecia wiernych. Ogólnie Kościoły te dążyły do odrzucenia większości tradycji i dokonań kolejnych soborów, które wedle nich zaciemniały jasny przekaz płynący z Pisma Świętego. Luteranie i Kalwini odrzucili poza Komunia i Chrztem wszystkie inne sakrametn6ty, przez co kapłan stał się u nich tylko osoba pełniąca konkretne funkcję, niemal świecką, który mógł się przez to żenić, a w dzisiejszych czasach być nawet kobietą. Zlikwidowano tez powszechne wówczas życie zakonne. Wielką zasługa Lutra i jego wyznania było zwrócenie uwagi na potrzebę samodzielnej interpretacji pisma Świętego co pociągało za sobą przetłumaczenie jego tekstu z łaciny na języki narodowe. W wielu krajach właśnie tłumaczenie Biblii po raz pierwszy pozwoliło uzyskać im literacka formę i właściwą dla nich rangę. Z kolei Kalwini głosili zasadę predestynacji, czyli tego że każdy człowiek już w chwili narodzin jest przeznaczony do zbawienia czy też potępienia.

Podstawowymi renesansowymi hasłami były te głoszące wartość człowieka i jego życia, ludzką moc zdolna panować nad ziemskim światem: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce" pochodziło od Terencjusza, , "Powrót do źródeł", czyli wskazanie na korzenie renesansu w starożytności, "Człowiek jest kowalem swojego losu"" z przewrotnego "Księcia" Machaiavellego oraz słynne "Człowiek jest miarą wszechrzeczy".