1913 - 1994

WITOLD LUTOSŁAWSKI

Wybitny polski kompozytor współczesny, dyrygent i pianista. Do najwybitniejszych jego utworów zalicza się "Koncert na orkiestrę", "Livre pour orchestre", 3 Łańcychy", a także III i IV "Symfonię"

Witold Lutosławski urodził się w roku 1913 w Warszawie. Od dziecka uczył się grac na pianinie, w wieku sześciu lat pobierał lekcje od Heleny Hoffman, a po roku 1924 był uczniem Józefa Śmidowicza, następnie zaś A. Taubego. W roku 1926 rozpoczął ponadto naukę gry na skrzypcach, ucząc się do 1932 roku u Lidii Kmitowej. W 1928 pobierał prywatne lekcje kompozycji u Witolda Maliszewskiego. Maliszewski uczył go przez cztery lata, w tym czasie, pod okiem mistrza Lutosławski skomponował swoje pierwsze utwory. W 1930 roku napisał "Taniec Chimery", jest to utwór na fortepian, który został dwa lata później wykonany publicznie w Warszawskim Konserwatorium. Właśnie w roku 1932 Lutosławski rozpoczął tam studia muzyczne. Grę na fortepianie studiował u Jerzego Lefelda, kompozycję u Maliszewskiego. W 1936 otrzymał dyplom pianisty, a rok później ukończył wydział kompozycji, jako utwór dyplomowy przedstawiając "Requiem" na sopran, chór mieszany i orkiestrę. Przez pewien czas (1931-1933) studiował także matematykę na Uniwersytecie Warszawskim, jednak wydziału matematycznego nie ukończył. Oficjalnie za swój debiut kompozytorski przyjmował rok 1938, kiedy to nastąpiło prawykonanie jego "Wariacji symfonicznych".

Prowadził życie artystyczne, będąc kompozytorem i dyrygentem własnych utworów. Obiecująco się rozwijającą karierę przerwał wybuch drugiej wojny światowej. W latach okupacji mieszkał w Warszawie, gdzie utrzymywał się między innymi lekcji gry na pianinie oraz pracy w warszawskich kawiarniach. Grajac w duecie z Andrzejem Panufnikiem, występował w kawiarni "SiM" (Sztuka i Moda), a także w lokalu "U Aktorek". W tych latach także komponował, nie wiadomo jednak, jak przedstawiał się jego dorobek, ponieważ zachował się tylko jeden utwór "Wariacje na temat Paganiniego" na dwa fortepiany (1941).

Po wojnie Lutosławski nadal mieszkał w Warszawie, tam się ożenił i pracował. W 1946 ożenił się z Marią Danutą Bogusławską (z domu Dygat). Działał aktywnie w ramach organizacji Związek Kompozytorów Polskich, współpracę tę utrzymywał do końca życia. W związku należał do zarządu, zajmował się między innymi organizacją Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień". Gościnnie wykładał na różnych uczelniach w kraju i zagranica (m.in. Sztokholm, Kopenhaga, Darlington, Essen, Tanglewood), jednak nie był z żadna związany na stałe. Brał udział w wielu konkursach kompozytorskich. Wysyłał swoje utwory na następujące: w Berkshire Music Center w Tanglewood w stanie Massachusetts - 1962, w Summer School of Music w Darlington w Anglii - 1963 i 1964, w Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie - 1966, na uniwersytecie w Austin w stanie Texas) - również 1966, a w 1968 - w Arhus w Danii. W latach 70-tych i 80-tych jeszcze rzadziej wygłaszał wkłady, sporadycznie tylko przyjmując zaproszenia różnych uczelni i przedstawiając tylko własną twórczość.

Na początku lat sześćdziesiątych (1963) miało miejsce prawykonanie "Trzech poematów Henri Michaux" na chór i orkiestrę, był to dyrygencki debiut Lutosławskiego. Właściwie do końca życia pozostał aktywnym dyrygentem, jednak tylko własnych utworów. Dawał koncerty w wielu krajach Europy, między innymi we Francji (1964), Czechosłowacji (1965), Holandii (1969), Norwegii i Austrii (1969). Przebywał także w Stanach Zjednoczonych, gdzie pod jego batutą grały jego utwory takie orkiestry jak: Los Angeles Philharmonic Orchestra, San Francisco Symphony Orchestra, BBC Symphony Orchestra. Później znów Europie dyrygował London Sinfonietta, Orchestre de Paris i WOSPRiT (obecnie: NOSPR).

Lutosławski był twórca uznanym, cieszył dużą popularnością w środowisku muzycznym, był wielokrotnie nagradzany. Kilka uczelni nadało mu tytuły honoris causa, miedzy innymi Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet w Toruniu, a także zagraniczne uczelnie wyższe w Chicago, Lancaster, Glasgow, Cambridge, Durham, McGill University w Montrealu czy Uniwersytet w Cambridge. W 1994 roku uhonorowano go najwyższym polskim odznaczeniem państwowym - Orderem Orla Białego. Otrzymał też honorowe członkostwo w różnych organizacjach w tym także w Związku Kompozytorów Polskich. Był wielokrotnie odznaczany w Polsce przyznano mu nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1959, 1973), Nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1962), Nagrodę Państwową I stopnia (1955, 1964, 1978), nagrodę im. Sergiusza Kusewickiego, (1964, 1976, 1986). Wielokrotne był wyróżniany także za granicą, jest laureatem takich nagród jak: I nagroda na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1959, 1962, 1964, 1968), nagroda im. Gottfrieda von Herdera (1967), im. L. Sonninga (1967), im. Maurice'a Ravela (1971), im. Jeana Sibeliusa (1973), im. E. von Siemensa (1983), im. Charlesa Grawemeyera (1985), królowej Zofii Hiszpańskiej (1985), złoty medal Royal Philharmonic Society w Londynie (1985), złoty medal i tytuł muzyka roku 1991 nadanym przez brytyjskie Incorporated Society of Musicians (1992 ) oraz medal Stockholm Concert Hall Foundation medal "Polar Music Prize" i "Kyoto Prize" w dziedzinie sztuki (1993). Był też honorowym członkiem licznych międzynarodowych i zagranicznych organizacji muzycznych, między innymi Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, Kungliga Svenska Musikaliska Akademien, Freie Akademie der Künste w Hamburgu, Deutsche Akademie der Künste w Berlinie, Akademie der Schönen Künste w Monachium, American Academy of Arts and Letters w Nowym Jorku, Royal Academy of Music w Londynie.

Uczczeniem twórczości Lutosławskiego jest odbywający się w Warszawie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Witolda Lutosławskiego organizowany od 1990 roku przez Filharmonię Narodową.

Znawcy wyróżniają kilka okresów twórczości Lutosławskiego, w zależności od dominujących tendencji. Wczesne utwory zaliczane są do nurtu neoklasycznego, później Lutosławski kieruje się w stronę inspiracji folklorem, rok 1957 to początek dodekafonii i muzyki serialnej. Kolejny okres datujący się od 1961 r. charakteryzuje się aleatoryzmem kontrolowanym, czyli włączeniem w strukturę rytmiczną elementu przypadku, przy jednoczesnym przestrzeganiu ścisłej organizacji wysokości dźwięków. Ostatecznie w pełni indywidualny styl kompozytora ukształtował się w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, cechuje go następstwo dwóch faz rozwojowych, z których każda zawiera samą ideę główną, realizowaną w odmienny sposób, pierwsza stanowi część wstępną, druga zaś jest właściwym rozwinięciem. Innym właściwym dla Lutosławskiego sposobem konstrukcji utworu jest struktura łańcuchowa, taka organizacja dźwięków, w której kolejne wątki dźwiękowe wzajemnie się zazębiają.

Lutosławski był indywidualistą, nie należał do żadnej szkoły kompozytorskiej, czerpał z wielu źródeł, tworząc własny, niepowtarzalny, charakterystyczny styl. Nie ulegał też modom ani trendom (w Polsce po II wojnie także w muzyce obowiązywał realizm socjalistyczny). Wymienia się go obok Chopina i Szymanowskiego jako najwybitniejszego polskiego kompozytora muzyki klasycznej.

Ważniejsze kompozycje w układzie chronologicznym (cyt. za: Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich)

"WARIACJE SYMFONICZNE" (1936-1938)

"LACRIMOSA" na sopran i orkiestrę (z możliwością użycia czterogłosowego chóru mieszanego) (1937)

"WARIACJE NA TEMAT PAGANINIEGO" na 2 fortepiany (1941)

"PIEŚNI WALKI PODZIEMNEJ" na głos i fortepian (1942-1944)

"MELODIE LUDOWE" na fortepian (1945)

DWADZIEŚCIA KOLĘD na głos i fortepian (1946)

"SYMFONIA NR 1" (1941-1947)

"UWERTURA SMYCZKOWA" (1949)

"KONCERT NA ORKIESTRĘ" (1950-1954)

"MAŁA SUITA" na orkiestrę kameralną (1950)

"RECITATIVO E ARIOSO" na skrzypce i fortepian (1951)

"TRYPTYK ŚLĄSKI" na sopran i orkiestrę symfoniczną (1951)

"BUKOLIKI" na fortepian (1952)

"PIĘĆ MELODII LUDOWYCH" na orkiestrę smyczkową (1952)

"MUZYKA ŻAŁOBNA" na orkiestrę smyczkową (1954-1958)

"PRELUDIA TANECZNE" na klarnet i fortepian (1954)

PIĘĆ PIEŚNI DO SŁÓW KAZIMIERY IŁŁAKOWICZÓWNY na głos żeński i fortepian (1956-1957)

PIĘĆ PIEŚNI DO SŁÓW KAZIMIERY IŁŁAKOWICZÓWNY [wersja II] na mezzosopran i orkiestrę kameralną (1958)

TRZY POSTLUDIA na orkiestrę (1958-1960)

"JEUX VÉNITIENS" na orkiestrę kameralną (1961)

"TROIS POEMES D'HENRI MICHAUX" na chór i orkiestrę (1961-1963)

"KWARTET SMYCZKOWY" (1964)

"SYMFONIA NR 2" (1965-1967)

"PAROLES TISSÉES" na tenor i orkiestrę kameralną (1965)

"LIVRE POUR ORCHESTRE" (1968)

"KONCERT NA WIOLONCZELĘ I ORKIESTRĘ"(1969-1970)

"PRELUDIA I FUGA" na 13 instrumentów smyczkowych (1970-1972)

"WARIACJA SACHEROWSKA" na wiolonczelę (1975)

"LES ESPACES DU SOMMEIL" na baryton i orkiestrę (1975)

"MI-PARTI" na orkiestrę symfoniczną (1976)

"WARIACJE NA TEMAT PAGANINIEGO" [wersja II] na fortepian i orkiestrę (1977-1978)

"NOVELETTE" na orkiestrę (1978-1979)

"KONCERT PODWÓJNY NA OBÓJ, HARFĘ I ORKIESTRĘ KAMERALNĄ" (1979-1980)

"EPITAPHIUM" na obój i fortepian (1979)

"GRAVE", Metamorfozy na wiolonczelę i fortepian (1981)

"SYMFONIA NR 3" (1981-1983)

"ŁAŃCUCH 1" na 14 wykonawców (1983)

"PARTIA" na skrzypce i fortepian (1984)

"ŁAŃCUCH 2", Dialog na skrzypce i orkiestrę (1983-1985)

DWADZIEŚCIA KOLĘD [wersja II] na sopran, chór żeński i orkiestrę kameralną (1984-1989)

"ŁAŃCUCH 3" na orkiestrę (1985-1986)

"FANFARE FOR LOUISVILLE" na instrumenty dęte i perkusję (1986)

"KONCERT NA FORTEPIAN I ORKIESTRĘ" (1987-1988)

"FANFARE FOR CUBE" na kwintet dęty (1987)

"SYMFONIA NR 4" (1988-1992)

"PRZEŹROCZA" dla 11 solistów (1988)

"PARTIA" [wersja II] na skrzypce i orkiestrę (1988)

"CHANTEFLEURS ET CHANTEFABLES" cykl pieśni na sopran i orkiestrę (1989-1990)

"INTERLUDIUM" na orkiestrę (1989-1990)

"FANFARE FOR LANCASTER" na zespół instrumentów dętych blaszanych i werbel (1989)

"PRELUDE FOR G.S.M.D" na orkiestrę (1989)

"TARANTELA" na baryton i fortepian (1990)

"SUBITO" na skrzypce i fortepian (1992)

"FANFARE FOR LOS ANGELES PHILHARMONIC" na instrumenty dęte blaszane i perkusję (1993)