Ballada (z franc. ballade) jest gatunkiem literackim zawierającym elementy epickie, liryczne, dramatyczne (tzw. synkretyzm gatunkowy), po który chętnie sięgali romantycy. Najczęściej pojawiają się w nich tematy niezwykłe, tajemnicze, bliskie wierzeniom i przekonaniom ludowym. Ramowo zarysowana akcja zawiera zwykle jedno najważniejsze, tym samym silniej zasygnalizowane zdarzenie dramatyczne. W narracji oprócz liryczności pojawiają się części dialogowe postaci, środki stylistyczne, a sam utwór bywa podzielony na strofy.

KRÓL OLCH

W utworze występują elfy, czyli postaci na poły ludzie i duchy, których rodowód przypisuje się mitologii germańskiej. Pojawiają się one w otaczającym nas świecie. Świadome więc przywołanie tu legend narodowych, jak również podań stanowi pierwiastek patriotyczny.

Czytelnikowi jawi się obraz schorowanego i konającego dziecka, które ojciec wiezie na ręku, a zewsząd otacza ich przejmujący zmrok. W majakach spowodowanych gorączką małego chłopca pojawia się postać Króla Olch - będąca tworem jego wyobraźni. Chłopiec wabiony przez przerażającą zjawę pięknymi przedmiotami informuje o całym zdarzeniu swego ojca. Ten uspokaja dziecko, jednak król nie odpuszcza i wręcz siłą zamierza go zabrać z tego świata ("nie przyjdziesz, toć gwałtem zabiorę"). Na nic się zdają słowa otuchy rodzica, dziecko umiera.

Narrator zdaje się rozumieć smutek i rozpacz ojca po stracie ukochanego syna. W niniejszej balladzie pojawiają się elementy charakteryzujące samą poezję ludową, m. in. wyobrażenia na temat współistnienia świata pozaziemskiego, fantastycznego, obok tego, który nazywamy realnym. W wierzeniach ludu są one jednakowo obecne i niewątpliwie współistnieją przenikając się nawzajem w życiu każdego człowieka. Uwypuklenie obecności na równi świata irracjonalnego i realnego, dopuszczenie do głosu fantastyki oraz zdarzeń owianych tajemnicą to pierwiastki romantyczne w tym utworze, w którym mocno akcentuje się zarówno przeżycia syna jak i ojca. Cechą charakterystyczną ballady jest pojawienie się środków stylistycznych m. in. powtórzeń, partii dialogowych, strof oraz rymów.

DZIADY

"Dziady "(część II, III i IV) to dzieło autorstwa Adama Mickiewicza. Kolejne części powstawały w różnych okresach twórczości wieszcza: "Dziady" (część II i IV) datowane są na 1823 rok (okres wileńsko-kowieński). W późniejszym czasie w roku 1832 powstają tzw. Dziady drezdeńskie, których nazwa wywodzi się od nazwy miejscowości Drezno, gdzie wówczas przebywał poeta - właściwa ich nazwa to "Dziady część II".

Jeden z ważniejszych powodów napisania "Dziadów" (części II i IV) należy upatrywać w żarliwej i nieszczęśliwej miłości autora, którego wybranką serca stała się Maryla Wereszczakówna. Znajomość z ukochaną kobietą sięga jeszcze czasów studenckich (1818 r.) i przebywania twórcy w Tuhanowiczach. Spotkania były także możliwe w czasie gdy pisarz przebywał już w Kownie. Uczucia Mickiewicza choć były odwzajemnione przez ukochaną nie miały jednak szansy na przerodzenie się w długotrwały związek. Zakochanych dzieliła zbyt odległa granica statusu majątkowego i pozycji społecznej. W tych okolicznościach Wereszczakówna nie mogła zgodzić się na złamanie konwenansów własnej grupy społecznej i ostatecznie poślubiła hrabiego Wawrzyńca Puttkamera.

W "Dziadach części II" pojawia się nawiązanie do obrzędu ludowego nawoływania duchów, który najczęściej odbywał się wśród społeczności wiejskiej w tajemniczych miejscach. Prawidłowemu przebiegowi obrzędu towarzyszy Guślarz. Wszyscy uczestnicy, zebrani w starej kaplicy, składają odpowiednie dary dla duchów. Guślarz, będący przewodnikiem całego zgromadzenia, przywołuje dusze zmarłych wypowiadając specjalne zaklęcia, które nie będąc wolne od grzechów udzielają pouczeń moralnych całemu ludowi. Spotkanie przybiera charakter sądu życia ziemskiego pojawiających się zjaw. Zdarzenie ma miejsce 1 listopada, bowiem właśnie ten dzień symbolizuje ów obrzęd ludowy. Wydarzeniu towarzyszy nastrój pełny grozy i tajemniczości. Pojawienie się omawianego obrzędu miało uchronić przed nagannym i niemoralnym życiem ziemskim i poniesieniem z tego powodu okrutnych dla człowieka konsekwencji.

Źródłem dramatu, jak już wspomniano powyżej, stał się obrzęd związany z postaciami dziadów czyli tych przodków, którzy umarli. Sam obrzęd wywodzi się z wierzeń pogańskich, a obchodzono go m.in. na terenach Litwy i Białorusi. Na obchody uroczystości zawsze wybierano początek listopada, a wszystko odbywało się w miejscach odludnych i ustronnych (np. stare kaplice).

Istota obrzędu polegała na pomocy duszom przodków ("dziadów"), którzy jej najbardziej potrzebowali, a przebywali w czyśćcu. Każdym spotkaniem musiał kierować przewodnik - Guślarz. Elementem charakterystycznym dla tego obrzędu było pojawienie się jadła i picia. Guślarz, spełniając swą powinność, wywołuje postaci duchów. Kolejno pojawiają się widma zgodnie ze stopniem przewinienia i nałożonej na nich kary. Najpierw zjawiają się widma dzieci, które można określić mianem duchów z piętnem grzechów lekkich. Wygląda na to, że dzieci zmarły zanim poznały co to gorycz i cierpienie. Na ziemi dni miały wypełnione radością, swawolą i szczęściem. Jednak okazało się, że to nie wystarcza aby dostąpić zaszczytu przebywania w niebie, ponieważ "Kto nie zaznał goryczy ni razu ten nie zazna słodyczy w niebie". Kolejnym duchem jest młode dziewczę z kręgu tych, którzy zostali obarczeni grzechem średnim. Jest to postać dziewczyny, która należąc do duchów pośrednich zostaje przywołana przez Guślarza w momencie gdy ten pali wianek. Okazuje się, że za życia była atrakcyjną panienką, którą to kochał nie jeden chłopiec, jednak ona wciąż nie mogąc zdecydować się na jednego z nich odrzucała i wyszydzała ich miłość. Jednak ostatecznie otrzymuje pokrzepiające słowa, że nadejdzie dzień wraz z którym skończy się kara i dostąpi łaski zamieszkania w niebie. Pojawia się także widmo srogiego i złego mężczyzny jako reprezentanta duchów ciężkich. Guślarz przystępując do wywoływania istot pozaziemskich pali tym razem kądziel. Kontynuuje on swe poczynania i nagle ukazuje się kolejny duch w towarzystwie ptactwa. Zgromadzeni zauważają, że to pan z bogatego dworu. Zjawa prosi o dwa ziarenka zboża, prośbę swą kieruje do ludzi, których znał kiedyś. Jednak ziaren pszenicy nie może zatrzymać, bowiem pojawiające się ptactwo kradnie to pożywienie. Pod postacią przylatującego kruka kryje się człowiek bezdomny, który odważył się zerwać jabłko w sadzie pana. Otrzymał za ten postępek od właściciela okrutną karę, po czym umarł. Natomiast przylatująca sowa stała się uosobieniem ubogiej kobiety, która pojawiła się w posiadłości pana w okresie wigilijnym prosząc o strawę dla własnych dzieci, została jednak szybko wyrzucona. Za karę złego postępowania duch pana błąka się po świecie dopóty dopóki choć jeden ze skrzywdzonych przez niego człowiek nie okaże się miłosierny i pospieszy z pomocą. Sytuacja ducha okrutnego pana nie jest wesoła, bowiem okazuje się, że nikt ze zgromadzonych nie ma możliwości udzielenia mu pomocy(ponieważ "Kto nie był ni razu człowiekiem temu człowiek nic nie pomoże "). Ale na tym nie koniec pojawiających się postaci z zaświatów. Wraz z końcem obchodzonych uroczystości pojawia się widmo, które zbliża się do pasterki. Pomimo nawoływań i czynionych zaklęć przewodnika obrzędu nie przepada, nie odpowiadając na pytania w milczeniu kroczy przy boku pasterki.

Dziady miały charakter obrzędu ludowego, więc i bohaterowie biorący udział w tych uroczystościach wywodzili się z prostego ludu. W przekonaniu ludu dialogi, które prowadzi chór z duchami zawierają pewne normy uczciwego życia, najważniejsze z nich zostają zasygnalizowane w postaci refrenu. Takiemu obrzędowi często towarzyszyła atmosfera grozy i tajemniczości. Stąd cały przebieg spotkania miał miejsce o północy w odludnym miejscu, starej kaplicy, do której wstęp był ograniczony.

Możemy sądzić, że w "Dziadach części II" czytelnik może odnaleźć swoisty kodeks moralnego postępowania. Aby dostąpić łaski przebywania w niebie należy choć raz w życiu poznać smak smutku, przygnębienia i cierpienia z jakiegoś powodu. Na co dzień należy także pomagać innym oraz dostrzegać ich problemy życiowe.

POSZCZEGÓLNE CZĘŚCI DZIADÓW:

Na całość omawianego dzieła przypadają tzw. Dziady wileńsko-kowieńskie, bardziej znane pod tytułem Dziadów część II i IV oraz Dziadów część III , które czytelnicy znają także jako tzw. Dziady drezdeńskie (bowiem powstały w Dreźnie).

Dziadów część II

Dziadów część II , jak już wspomniano, opiera się na przedstawieniu znanego obrzędu ludowego na cześć zmarłych (inne określenie to "dziady"). Pojawiające się kolejno zjawy przed zebraną społecznością wyjawiają swe własne winy i wymierzone im kary oraz wypowiadają w stronę żyjących bardzo charakterystyczne przestrogi, które warto wziąć sobie do serca. Przestrogi odnoszą się do egzystencji, zasad moralnych oraz właściwego postępowania tu na ziemi, aby tym samym okupić sobie szczęście wieczne. Za wszelkie popełnione przez nas błędy tu na ziemi będziemy musieli odpokutować po śmierci. Jeżeli jednak będą to winy daleko odbiegające od istoty prawego i przyzwoitego człowieczeństwa, wówczas nie ma dla nas już żadnego ratunku. W zakończeniu tej części Dziadów zjawia się tajemnicza postać widma.

Dziadów część IV

Dziadów część IV opowiada historię zasmuconego i zrozpaczonego Gustawa (postać widma z poprzedniej części) po stracie swej wybranki serca. Oto w mieszkaniu duchownego zjawia się Pustelnik (w dalszej części lektury czytelnik dowiaduje się, że to nie kto inny jak Gustaw, który kiedyś był uczniem księdza). Opowiada on swe dzieje dawnemu nauczycielowi. Mając kiedyś usposobienie idealisty wierzył w realizację wszystkich ideałów, o których miał możliwość dowiedzieć się z przeczytanych książek. Drogę do urzeczywistnienia jego pragnień otwierała miłość. Była to miłość piękna, żarliwa i gorąca, lecz sprowadziła na niego okrutne cierpienie. Pewnego dnia jego wybranka serca wyszła za mąż za innego mężczyznę, tym samym straszliwie raniąc uczucia Gustawa, który od tej pory nie widzi sensu własnej egzystencji. Jego żywot jest daleki od normalności i poczucia szczęścia istnienia, czuje się w ten sposób wyobcowany i przegrany.

Dziadów część IV staje się wręcz manifestacją miłości wyjątkowej, jedynej, niepowtarzalnej, ale jednocześnie takiej, która sprowadza prawdziwe nieszczęście na miłującego, jest powodem niewyobrażalnych cierpień człowieka i jego popadania w niebezpieczne skrajności. Dodatkowo w utworze ukazano rzeczywisty konflikt istniejący pomiędzy posiadanymi wzorcami a prawdziwym życiem, także romantyczną jednostką a ogółem. Dramat tego konfliktu polega na niemożności jego rozwiązania, co w konsekwencji jest powodem ludzkich cierpień jak np. psychicznej śmierci człowieka.

Oceniając wartość dzieła można stwierdzić, że autor doskonale wiedział jak ukazać groźbę cierpienia ciążącą nad ludzkim losem. Jednak Gustaw nie jest do końca postacią przegraną, jego cierpienie pozwoliło zrozumieć i "rozgryźć" samego siebie, a także ocenić istotę tych nieszczęsnych przeżyć (Kto za życia choć raz był w niebie, ten po śmierci nie trafi od razu"). Po zasygnalizowaniu tego, co zrozumiał Gustaw już się nie pojawia, ale zostaje jego myśl, którą powtórzy chór by dać świadectwo rodzącej się wewnętrznej ludzkiej dojrzałości przeciwko niszczącemu przygnębieniu i melancholii.

Z początkiem lat trzydziestych XIX wieku (w 1832 r.) powstaje kolejna i zarazem ostatnia część Dziadów, której dokładny tytuł brzmiał Dziady. Poema. Część III. Utwór obfituje w realia historyczne. Już w Prologu mamy do czynienia z przeobrażeniem głównej postaci. Gustaw (występujący w Dziadów. Części IV ) staje się orędownikiem spraw ojczyzny i narodu, przeistacza się w Konrada. Prezentowane wydarzenia (związane z zatrzymaniem młodych filomatów, represjami carskimi), także postaci (np. studenci, pokrzywdzeni przez moskiewskich tyranów, młodzi w Warszawie) ukazane zostały przez wieszcza z perspektywy historycznej, proroczej i metafizycznej. Na pierwszej płaszczyźnie rozgrywa się polemika pomiędzy społeczeństwem polskim a carskim, gdzie to drugie kojarzy się jedynie z uciskiem i despotyzmem. Nie brakuje w utworze aluzji do aktualnej sytuacji politycznej naszego narodu. Na płaszczyźnie proroczej ukazane zostaje wyobrażenie przyszłych losów narodu polskiego, jako głównego orędownika i realizatora mesjanizmu. Natomiast perspektywa metafizyczna opiera się na postrzeganiu wspomnianych narodów w świetle nieustannych zmagań dobra ze złem.

Każda z części omawianego działa przyniosła próbę przedstawienia sensu naszego istnienia w kategoriach moralnych (tu Dziadów Część II) oraz egzystencjalnych (tu Dziadów. Część IV). Ich dopełnieniem staje się Dziadów Część III - silnie osadzona w realiach historycznych, jednak wyjaśniająca sens istnienia narodu polskiego. W ten sposób Dziady autorstwa Adama Mickiewicza stanowią swego rodzaju pewną całość wyrażając główne idee romantyzmu oraz obrazując wewnętrzną drogę samego wieszcza, której trudno jednoznacznie wyznaczyć sztywne granice.

ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ ADAMA MICKIEWICZA

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zosiu. Uważany do dnia dzisiejszego za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego romantyzmu, za swe zasługi na rzecz literatury otrzymał niepodważalne miano "wieszcza". Popularność zdobył jako utalentowany poeta, dramaturg i autor tekstów publicystycznych.

Jako mały chłopiec przebywał w Nowogródku co było spowodowane pracą, którą wykonywał w tej miejscowości jego ojciec Mikołaj (był obrońca sądowym). Ukończył miejscową szkołę (w 1815 roku), po czym udał się na studia do Wilna. Zdobywając wiedzę na uniwersyteckim wydziale literatury miał możliwość pobierania stypendium, jednak wiązało się to z koniecznością późniejszego odpracowania w postaci posady nauczyciela szkoły w Kownie (były to lata 1819-1923).

W 1817 roku wraz z gronem najwierniejszych kolegów (m. in. z Tomaszem Zanem, Janem Czeczotem) powołuje do życia tajne Towarzystwo Filomatów. Niestety za działalność w owym Towarzystwie(w 1823 roku), której przyświecał głęboki patriotyzm, zostaje osadzony w więzieniu (był to wcześniej klasztor bazylianów w Wilnie). Po przeprowadzeniu formalności związanych z jego procesem zostaje skazany na zesłanie w głąb Rosji (miało to miejsce w 1824 roku). Przeżycia będące wynikiem uwięzienia i w konsekwencji zesłania z pewnością kształtowały jego osobowość romantyczną. Przebywał w Petersburgu, gdzie miał możliwość zapoznania się z tamtejszym życiem artystycznym, jak również poczynaniami spiskowymi. Z Petersburga udał się do Odessy, tam latem 1825 roku udał się na zwiedzanie Krymu. W ten sposób poznał prawdziwe piękno niespotykanego i egzotycznego krajobrazu. Owocem tej wyprawy stały się Sonety (powst. w 1826 roku). Kolejne lata przynoszą ze sobą kolejne jego dzieła - Konrad Wallenrod (ukazał się w Petersburgu w 1828 roku).

W 1829 roku Mickiewicz rozpoczął, trwająca dwa lata, wędrówkę w głąb Europy. Trasa obejmowała najciekawsze i najsłynniejsze zakątki europejskie (m. in. Berlin, Drezno, Praga, Neapol, Wenecja, Florencja, Genewa). Docierając w 1830 roku do Rzymu otrzymał wiadomość o wybuchu Powstania Listopadowego. Początkowo zamierzał wrócić do ojczyzny, jednak ostatecznie wybrał się do Paryża, gdzie dotarł w 1831 roku. Biorąc czynny udział w poczynaniach kulturalnych o charakterze patriotycznym ostatecznie wycofał się z powodu sporów w środowisku jakim przebywał.

W 1834 roku bierze za żonę Celinę Szymanowską, która była córką uzdolnionej muzycznie Marii Szymanowskiej. Wkrótce zostaje ojcem sześciorga dzieci. Pod koniec lat trzydziestych obejmuje posadę wykładowcy literatury łacińskiej w Lozannie. W 1840 roku powstaje nowa katedra literatur słowiańskich w College de France w Paryżu, w której to Mickiewicz rozpoczyna kolejną pracę. Jego postępowa działalność zwłaszcza na gruncie teorii politycznych i filozoficznych (towianizm) doprowadziła go do pozbawienia tej posady (w 1844 roku).

W okresie Wiosny Ludów zabiegał o utworzenie Legionu Polskiego, jednak bezskutecznie liczył na pomoc ówczesnego papieża (w 1848 roku). Formacji wojskowej Mickiewicza przyświecał duch patriotyzmu i dążenia do odzyskania niepodległości Polski. Stworzył także wytyczne dla tej organizacji, które opierały się na zasadach ustroju republikańskiego i demokratycznego (Skład zasad z 1848 roku).

Mickiewicz był założycielem dziennika Tribune des Peuples (Trybuna Ludów), na łamach którego zamieszczał swe radykalne poglądy dotyczące programu społecznego i politycznego. Jego zapatrywania były bliskie ideom socjalistycznym. Nie uszło to uwadze władzom francuskim i rosyjskim, w konsekwencji poeta zostaje pod przymusem zwolniony z piastowanego stanowiska w redakcji pisma. Objęty nadzorem policyjnym zostaje pozbawiony posady profesorskiej w College de France. Kolejne lata przynosiły smutek i rozczarowanie. Po śmierci żony wyjechał do Konstantynopola by pokrzepić oddziały tzw. kozaków otomańskich, których zamierzeniem było wzięcie udziału w potyczkach z Rosją. Podróż nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Nagle zachorował na cholerę. Choroba okazała się bardzo groźna w skutkach, bowiem zmarł 26 listopada 1855. Duchowy przywódca polskiego narodu został pochowany w Montmorency. Z końcem XIX wieku prochy wieszcza przewieziono do Krakowa, gdzie spoczywają w murach katedry na Wawelu.

TWÓRCZOŚĆ

Początkowo Adam Mickiewicz pisał utwory, które był przekładami np. dzieł Woltera. W Tygodniku Wileńskim (1818 r.) opublikowano jego pierwszy wiersz. Jego początki twórczości wiążą się z okresem działalności filomatów. Do utworów programowych można zaliczyć Odę do młodości (ujrzała światło dzienne w Kownie, natomiast drukiem ogłoszona w 1827 roku), jak również Pieśń filaretów.

W 1822 roku ukazał się w Wilnie pierwszy tom Poezji pisarza, który z czasem zyskał miano utworu dającego początek polskiemu romantyzmowi. Świadczyła o tym zawarta w nim rozprawa programowa O poezji romantycznej. Jednak prawdziwą sławę przyniosły mu Ballady i romanse wypełniające to dzieło. Niespełna rok po tym wydarzeniu ukazał się nakładem jednego z wileńskich wydawnictw drugi tom Poezji (1823 r.), w którym pojawiły się następujące dzieła: Dziady (cześć II i IV) oraz Grażyna. Mówiło się o dużym sukcesie czytelniczym wspomnianych dzieł.

Owocem podróży Mickiewicza po Europie były Sonety, które powstały w Odessie w 1826 roku. Najsłynniejszą, najpiękniejszą i najchętniej czytaną ich część stanowiły poetyckie wizje z wycieczki odbytej na Krym, a zawarte w Sonetach krymskich. W 1828 roku ukazała się powieść poetycka Konrad Wallenrod. Klęska Powstania Listopadowego zainspirowała twórcę do napisania Reduty Ordona, jak również Śmierci pułkownika. Natomiast w 1832 roku opublikowane zostały słynne Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, które nawiązywały do wizji posłanniczej narodu polskiego i powinności tych, którzy przebywali na emigracji. Ponadto w tym samym roku wyszły drukiem Dziady część III, znane także pod tytułem Dziady drezdeńskie, ukazały się w Paryżu i sygnalizowały początek twórczości narodowej pisarza opartej na filozofii mesjanistycznej.

Apogeum kunsztu literackiego Mickiewicza przypada na okres powstania Pana Tadeusza, czyli ostatniego zajazdu na Litwie - pięknej epopei narodowej, której pisanie zakończył w 1834 roku. Schyłek lat trzydziestych (1839-1840) zaowocował utworami poetyckimi o charakterze refleksyjnym. Były to Liryki lozańskie.

Mickiewicz jest autorem dramatów Konfederaci barscy i Jakub Jasiński, które powstały w języku francuskim, ale zachowały się jedynie we fragmentach. Podjął się także przekładów (m. in. Giaura Byrona), jak również krytyki literackiej (np. O krytykach i recenzentach warszawskich ).

Twórczość Adama Mickiewicza jest świadectwem ogromnego talentu pisarza, należy dodać, że wywarła niepodważalny wpływ na rozwój literatury polskiej. Sam autor otrzymał miano narodowego wieszcza, które tkwi do dnia dzisiejszego w świadomości narodu polskiego.