Pojęcia tragizmu i tragedii w literaturze antycznej.

Tragizmem nazywamy kategorię estetyczną, która określa sytuację głównego bohatera - jest on skazany na siły zewnętrzne, czyli fatum; sam nie może decydować do końca o swoim losie; targają nim sprzeczne uczucia, co zawsze prowadzi do klęski.

Wyjaśnij pojęcie tragizmu na przykładzie "Antygony" Sofoklesa

W literaturze antycznej tragizm wiąże się z konfliktową sytuacją, która polega na starciu się dwóch przeciwstawnych racji, które jednak są tak samo dobre, ważne. Nie można właściwie wybierać pomiędzy nimi. Każdy rok bohatera zbliża do tragicznego końca. W "Antygonie" konflikt tragiczny zbudowany jest na zasadzie kontrastu między prawem boskim, a prawem zwyczajowym. Pierwsze podpowiada, że zmarłej osobie trzeba urządzić pogrzeb, drugie zakazuje tego, ponieważ uznaje zabitego Polinejkesa za zdrajcę ojczyzny. Antygona postanowiła wybrać posłuszność względem prawa boskiego. Kreon skazał ją za to na śmierć, ponieważ on również musiał zająć bezkompromisowe stanowisko.

Kreon nie szanował prawa boskiego. On również ponosi konsekwencje swojego czynu. Kreon jako władca za wszelką cenę pragnął podtrzymać swój autorytet, dlatego nie liczył się z ludźmi, ich poglądami; sam podejmował decyzje, których wykonanie narzucał potem innym. Kreon był tyranem, nie dał się przekonać nawet swojemu synowi, Hajmonowi, który był narzeczonym Antygony. Hajmon wobec tragedii Antygony, również popełnia samobójstwo. Kreon jest zupełnie pogrążony również przez ogół społeczeństwa, który nie popiera jego działań i opowiada się po stronie Antygony. Samobójstwo popełnia żona Kreona, Eurydyka. Kreon został sam, "by cierpiąc będąc odtąd żywym trupem". Ta dramatyczna sytuacja budzi w Antygonie siłę, jest ona bardzo wytrwała, odważna, nie ulega despotyzmowi; nie boi się i jest wierna swoim ideom. Antygona to bohaterka samodzielna i niezależna; ważna jest dla niej miłość i religia.

Z historii tragedii

Początkowo teatr grecki wiązał się z uroczystościami na część Dionizosa. Odbywały się one dwa razy do roku. Polegały one na zabawie, ucztach i oglądaniu przygotowanych widowisk. Pierwszą uroczystość przygotowano w marcu i były to Dionizje Wielkie, druga odbywała się na jesień, gdy trwało winobranie, były to Dionizje Małe, inaczej miejskie.

Tragedia grecka jest z kolei związana z misteriami dionizyjskimi (Wielkimi Dionizjami). W czasie ich trwania uczestnicy przebierali się w koźle skóry i odśpiewywali pieśni dla Dionizosa, który był bogiem winnej latorośli. Nazwę "tragedia" wzięto ze złączenia takich słów greckich: "tragom", to jest kozioł i "ode", czyli pieśń. Pieśni obrzędowe, pochwalne dały początek tragedii. Opierała się ona na dialogu, pomiędzy Korfeuszem, który był przewodnikiem, opowiadaczem, a chórem. Pierwszy aktor pojawił się na scenie za sprawą Tespisa. Było to w VI wieku p.n.e.; drugi autor dzięki Ajschylosowi - VI/V wiek p.n.e.; trzeci, dzięki Sofoklesowi V wiek p.n.e. na scenie mogło występować tylko trzech aktorów i to tylko mężczyzn, którzy musieli odgrywać także role kobiet. Tragedia antyczna nie wprowadza scen i aktów, ale składa się z:

- prologu - zapowiada temat i wydarzenia, które miały miejsce wcześniej;

- paradosu - moment wkroczenia chóru, który śpiewa pieśni;

- epejsodionów - rozwój akcji, gra aktorów;

- stasimonów - wystąpienie chóru;

- kommosu - pieśń lamentacyjna postaci;

- eksodosu - to ostatnia pieśń chóru, wszyscy aktorzy opuszczają scenę;

Epejsodia i stasimony przeplatały się ze sobą kilkakrotnie.

Tragedia polegała na tym, że rozwój akcji powodował zwiększenie napięcia; rozwijał się konflikt tragiczny, który zmierzał do swego finału i miał powodować katastrofę bohatera. Według "Poetyki" Arystotelesa główna postać nie mogła być ani idealna, ani zła. Powinna być szlachetna, ale też popełniać błędy. Robił to jednak nieświadomie. Niestety uświadomienie ich sobie nie miało już znaczenia.

Temat tragedii był zwykle zaczerpnięty z mitologii. Rządziła się ona swoimi prawami.

Reguły rządzące tragedią:

- kategorią najważniejszą był tragizm; akcja musiała więc skończyć się katastrofą, do tego zmierzała akcja;

- zasada decorum, czyli odpowiedniości; dotyczyła zarówno strony treściowej, jak i formalnej strony tekstu; styl musiał odpowiadać treści;

- zasada trzech jedności - czasu, miejsca i akcji - było jedno miejsce akcji, zwykle dziedziniec zamkowy; akcja nie mogła przekraczać czasu jednej doby; akcja miała być jednowątkowa;

- podczas jednego wejścia na scenie nie mogło znaleźć się więcej niż trzech aktorów; nie było scen zbiorowych;

- tragedia miała mieć wpływ na widzów; określano to mianem katharsis, czyli oczyszczeniem, wzbudzeniem uczucia litości na widok cierpienia innych. Arystoteles przekonywał, że katharsis nie ma uszlachetniać uczuć widzów, ale pomóc wyzwolić się ze złych emocji; dzięki temu mogli oni osiągnąć spokój wewnętrzny;

- tragedią rządziła kategoria mimesis, czyli naśladowanie; zadaniem sztuki było odzwierciedlanie rzeczywistości;

- akcja tragedii była uschematyzowana - na początku było wprowadzenie, później rozwój akcji, kulminacja, katastrofa bohatera i zakończenie akcji;

- widzowi byli wprowadzani w akcję przez chór, który zawsze był obecny w tragedii; pieśni chóry mówiły i miejscu i czasie zdarzeń; chór wypowiadał się również na temat zachowania bohaterów, rozgrywających się wydarzeń. Dzięki niemu wzrastało napięcie, ponieważ zatrzymywał on akcję;

- tytułem tragedii było często imię bohatera.

Dionizje to również zawody w pisaniu dramatów. Każdy autor mógł zgłosić cztery utwory - trzy teksty tragedii i jedna sztukę komediową. Ocenę wystawiała publiczność, która zabrana była w amfiteatrze. Sofoklesowi udało się wygrać konkurs osiemnaście razy.

Za największego dramaturga antycznej Grecji uważa się: - Ajschylosa (525-456) -napisał 90 sztuk, zachowało się tylko 9 tekstów; - Eurypidesa (480-406) - napisał około 90 sztuk, my możemy dziś przeczytać 17; - Sofoklesa (496-406) - napisał około 120 sztuk, z których dotrwało do dziś jedynie osiem ("Ajas", "Antygona", "Król Edyp", "Edyp w Kolonie", "Elektra", "Trojanki", "Filoklet", "Tropiciele"- dramat satyrowy).