Jednym z najbardziej znanych gatunków literackich w starożytności była tragedia. Jej genezę należy upatrywać w obrzędach religijnych, w których oddawano hołd Dionizosowi. Każdego roku wykonując pieśń określaną dytyrambem obchodzono hucznie wspomniane święto. Na przełomie VII i VI w. p. n. e. dołączono następne pieśni, a ich autorów wybierano z kręgu ówczesnych poetów. Aby zaciekawić zebranych w trakcie wykonywania utworów nakładano na siebie koźle skóry. Stąd wywodzi się nazwa tragedia, bowiem słowo tragos oznaczało kozła, a ode pieśń. Z czasem pojawiały się kolejne urozmaicenia i sławny Tespis (VI w. p. n. e.) wyłonił z chóru postać określaną mianem pierwszego aktora. W następstwie zdarzeń sławny twórca tragedii Ajschylos, również ograniczając rolę chóru, dołączył jeszcze jednego aktora, natomiast wyłonienie się z chóru trzeciego przypisuje się Sofoklesowi. Sofokles obok Ajschylosa i Eurypidesa należał do ścisłej czołówki najwybitniejszych tragików greckich (V w. p. n. e.).

Ówcześnie rozrywką dla ludu stały się eliminacje dramatyczne, odbywające się w czasie trwania święta zwanego "Wielkimi Dionizjami", które rozłożono na kolejne trzy dni. Prezentowane teksty przybierały postać tetralogii(czyli czterech utworów) składającej się z jednego dramatu satyrycznego oraz pozostałych tragedii. Wystąpienia miały miejsce na specjalnie przewidzianej do tego celu orchestrze, na której pojawiali się aktorzy wychodzący z budynku zwanego skene, a ukrytego z tyłu taneczni. Stąd zapewne wywodzi się nazwa współczesnej sceny. Dodatkową atrakcją były wystąpienia aktorów w maskach oraz w specjalnym obuwiu na koturnach.

Antygona jako przykład tragedii antycznej:

  1. Temat zaczerpnięto z mitologii
  2. W tragedii występuje:
  • Konflikt tragiczny - polegający na obecności dwóch przeciwstawnych, ale równoprawnych postanowień boskich, za którymi opowiada się Antygona oraz racji państwowych, których broni Kreon.
  • Fatum ciążące nad bohaterami, tym samym stawiające ich w sytuacji bez wyjścia.
  1. Tragizm polegający na nierozstrzygalnym konflikcie wartości w opozycji do konieczności:
  • Antygona w imię wartości postanawia opowiedzieć się za prawami boskimi, jednocześnie naruszając królewskie zasady
  • Kreon wydaje jednoznaczny rozkaz zgodny z normami prawnymi, jednak narusza w ten sposób prawidła boskie
  1. Ironia tragiczna:
  • np. ujawniająca się w poczynaniach Kreona, który dążąc do uczciwej realizacji zasad państwowych nieodwołalnie zbliża się ku osobistej katastrofie
  1. Kreacja bohaterów:
  • Zajmując znaczącą pozycję społeczną w kraju, tym samym wywodzą się z królewskich rodów odznaczających się szlachetnością
  • Dla Kreona najważniejsze jest dobro państwa, którym włada. W swych poczynaniach kieruje się sprawiedliwością
  • Antygonę cechuje odwaga i dążenie za wszelką cenę do realizacji własnych postanowień w imię wyznawanych wartości
  1. Obecność chóru:
  • towarzyszy rozwojowi sytuacji i poczynaniom bohaterów
  • spełnia określone funkcje m. in. powiadamia o zaistniałych wcześniej zdarzeniach ( w części zwanej parados), objaśnia wydarzenia rozgrywające się na scenie ( w części określanej stasimon I oraz exodos), uczestniczy w ocenie postępowania bohaterów (w partii określanej stasimon II), współuczestniczy w przebiegu zdarzeń (epejsodion V)
  1. Niewielka liczba występujących aktorów (od jednego do trzech)
  2. Przebiegiem zdarzeń rządzi zasada przyczynowo-skutkowa, która wpływa na postać poszczególnych partii tragedii:

* wprowadzenie - inaczej prologos

* zawiązanie akcji czyli parados

* rozwinięcie akcji zwane epejsodiami

* komentowanie zdarzeń poszczególnych epejsodiów - stasimony

* rozwiązanie akcji, końcowa pieśń chóru - część exodos

10. Zasada trzech jedności:

* miejsca - polega na rozgrywaniu się akcji w jednym miejscu

* akcji - w tragedii występuje jeden główny wątek

*czasu - czas trwania tragedii to jedna doba

STRESZCZENIE UTWORU:

Część Prologos:

Przebieg zdarzeń ma miejsce nieopodal pałacu głowy państwa w Tebach. Główna bohaterka - Antygona dyskutuje z Ismeną (siostra Antygony) o postanowieniach Kreona dotyczących pochówku dwóch braci Eteoklesa. Eteokles okazał się obrońcą kraju, natomiast Polinejkesa uznano ze zdrajcę. Antygona, po wcześniejszej odmowie pomocy siostry, decyduje się pogrzebać brata. Pojawia się chór.

Cześć Parados

Chór zebrał się na polecenie Kreona i wykonał pieśń, w której z entuzjazmem i pochwałą odniósł się do ostatniego zwycięstwa.

Cześć Epeisodion I:

Do króla dociera informacja o pochówku Polinejkesa, pomimo wydanego wcześniej zakazu grzebania jego zwłok. Kreon domniemając przyczyn popełnienia wspomnianego przestępstwa wydaje polecenie schwytania osoby, która dopuściła się tego zuchwalstwa.

Cześć Stasimon I:

Chór wykonuje utwór kierując pochwały i uznanie pod adresem państwa. W tym kontekście postępowanie wyżej wspomnianego winowajcy traktuje jako przejaw zdrady własnego kraju. Następnie pojawia się schwytana przez strażnika Antygona.

Cześć Epeisodion II:

Okazuje się, że Antygonę pojmano w momencie dokonywania pochówku swego brata. W trakcie rozmowy z władcą Teb pojawiają się argumenty obu stron wyjaśniające postępowanie zarówno winowajczyni jak i króla. Kreon informuje o konieczności ukarania zdrajcy czego następstwem była decyzja o zakazie grzebania Polinejkesa. Natomiast Antygona powołuje się na obowiązek przestrzegania przez każdego człowieka praw boskich zmuszających pochować zmarłych. Prawo boskie uważa ona za święte i nadrzędne wobec postanowień człowieka. Dodatkowo w momencie podejrzeń władcy o udział w przestępstwie Ismeny, która decyduje się wziąć odpowiedzialność za rzekomy współudział, Antygona z pogardą odnosi się względem siostry.

Część Stasimon II:

Chór solidaryzuje się z Antygoną. Dostrzegając jej winę widzi jednak jej przyczynę w ciążącym nieszczęsnym fatum nad całym rodem Labdakidów. Pojawia się syn władcy Teb - Hajmon.

Część Epeisodion III:

Syn Kreona staje w obronie ukochanej Antygony. Zarzuca ojcu bezwzględność i despotyzm, ponieważ społeczeństwo, o którym mówi Kreon, stanęło mimo wszystko po stronie oskarżonej. Władca Teb wyrażając rozżalenie postawą Hajmona wydaje rozkaz ukarania Antygony w okrutny sposób (zamurowanie żywcem).

Stasimon III:

Chór powołując się na potężną moc Afrodyty przypisuje bogini miłości powstawanie konfliktów w rodzinach. Strażnicy przyprowadzają winowajczynię.

Epeisodion IV:

Antygona mając na względzie wydany wyrok żali się na niemoc zaznania smaku prawdziwej miłości, także tej macierzyńskiej. Współczucie odnajduje w postawie chóru, jednak i tu pojawia się nawiązanie, że przyczyn obecnego stanu rzeczy należy upatrywać w klątwie towarzyszącej istnieniu rodu Labdakidów. Król słysząc narzekania skazanej nakazuje przyspieszenie wykonania wyroku.

Stasimon IV:

Chór przywołuje postaci, które podobnie jak Antygona zostały zamurowane żywcem (Danae, Likurg, a także Fineus) w ten sposób nawiązując do właściwej istoty i roli przeznaczenia. Pojawia się Tejrezjasz będący niewidomym wróżbiarzem.

Epeisodion V:

Tejrezjasz informuje o bezczeszczeniu świątyni przez zwierzęta żywiące się ciałem brata Antygony. Zwraca się z prośbą do władcy Teb o umorzenie kary ukochanej Hajmona. W momencie odmowy króla wróżbita zapowiada rychłą śmierć jego syna. Władca okazuje skruchę i ostatecznie decyduje o uwolnieniu siostry Ismeny i godnym pochówku Polinejkesa.

Stasimon V:

Chór głosząc chwałę boga Dionizosa zwraca się do niego z prośbą o wsparcie.

Część Eksodos:

Jeden z posłańców informuje o śmierci syna głowy państwa. Eurydyka (królowa) dowiaduje się, że mąż po decyzji godziwego pochówku Polinejkesa zarządził otwarcie grobu, w którym uwięziono Antygonę. Ku zdziwieniu zastał tam swego syna Hajmona tulącego w smutku swą ukochaną, która popełniła samobójstwo. Hajmon, obarczając winą za śmierć Antygony swego ojca, w porywie uczuć rzucił się na Kreona z mieczem, ale ostatecznie sam poniósł śmierć. Eurydyka nie mogąc znieść tragicznego rozwoju wydarzeń sama popełnia samobójstwo, o czym informuje posłaniec Kreona trzymającego na rękach zwłoki swego ukochanego syna Hajmona. Zrozpaczony władca Teb obwinia siebie o zaistniałą tragiczną sytuację. Na koniec pojawia się pieśń chóru mówiąca o karze bogów za pychę oraz nauce rozsądku i umiaru przez cierpienia jakie doświadczają człowieka.

Kompozycja i styl Antygony

Antygona reprezentuje jeden z najpopularniejszych gatunków literackich rozwijających się w starożytności jakim była tragedia. W utworach tego rodzaju motyw wiodący pojawiał się w postaci konfliktu tragicznego - związanego z chęciami znakomitej jednostki a mocami wyższymi. Ten ów tragizm można traktować jako swoistą kategorię estetyczną. Bohaterów cechuje nieprzeciętność, jednak ich losem steruje przeznaczenie (tzw. fatum). W Antygonie jako przykładzie tragedii antycznej mamy do czynienia z tzw. zasadą trzech jedności: zarówno czasu, miejsca, jak i akcji. Jest to gatunek literacki powstały w starożytnej Grecji, którego genezę należy upatrywać w ówczesnych obrzędach religijnych.