Antyk to epoka, która trwała ponad 10 wieków. Nie można jednak zapominać, że przed antykiem greckim rozwijały się inne kultury, np. cywilizacja starożytnych Chin, cywilizacja Sumerów, w każdej z nich zaś ważną sferą życia była kultura. Na przykład w czasach sprzed greckiego antyku powstał wielki epos "Gilgamesz", a także indyjska "Mahabharata", "Ramajana".

Antyk grecki można podzielić na następujące okresy:

- IX/ VIII w. p.n.e. - okres epiki, powstały wówczas wielkie greckie eposy: "Iliada", "Odyseja"

- VII, VI w. p.n.e. - okres liryki, tworzyła np. Safona

- V wiek p.n.e. - wiek dramatu

- IV - III w. p.n.e. - wiek filozofów: działali Sokrates, Platon

- III, II w. p.n.e. - wiek epigramatu, tworzył Kallimach

Mit (z gr. mythos) - opowiadanie narracyjne o podłożu religijnym. Pierwsza próba wyjaśnienia, skąd pochodzi świat i człowiek. Mit operował symbolem, alegorią, przenośnią.

Mity pełniły następujące funkcje:

- poznawcza

- światopoglądowa

- sakralna.

Archetyp - prawzór postępowania, zachowania, myślenia, postawy. Na przykład Dedal to archetyp racjonalisty, Ikar - archetyp idealisty, Niobe jest archetypem matki opłakującej śmierć dziecka.

"Iliada":

*akcja dotyczy sporu Achillesa z Agamemnonem o wojenną brankę, Bryzeidę;

*Achilles odstępuje od walki;

*Parys i Menelaos pojedynkują się;

*Patrokles w zbroi Achillesa wyrusza na pole bitwy i pojedynkuje się z Hektorem;

*Patrokles ginie, a Achilles rozpacza po jego śmierci;

*Pojedynek Achillesa z Hektorem;

*Priam w namiocie Achillesa - błaganie o zwrot zwłok Hektora;

*Przygotowania do pogrzebu Hektora;

*obrzędy pogrzebowe

Etos - zestaw zasad postępowania, prawideł, które trzeba zachować w określonych sytuacja, obowiązujący określoną grupę ludzi. Np. etos rycerski ustanawiał prawa postępowania w czasie pojedynku.

Charakterystyczne cechy stylu Homera

* podniosły nastrój, patetyczny styl

* obecność stałych epitetów, np. "prędkonogi Achilles"

* obecność porównań homeryckich (bardzo rozbudowanych)

* zabieg retardacji - celowego opóźniania akcji przez zastosowanie szczegółowych, rozbudowanych opisów (np. tarczy Achillesa)

* wiersz epopei - heksametr, bardzo rytmiczny, oparty na akcencie i długości greckich samogłosek

* obecność licznych wykrzyknień i apostrof

* na początku utworu inwokacja - uroczysty zwrot do muzy z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła

Charakterystyczne cechy epopei

* dwie płaszczyzny akcji: świat bogów i świat ludzi

* podniosły, patetyczny styl wypowiedzi

* wszechwiedzący i obiektywny narrator ukryty za światem przedstawionym

* zestaw środków artystycznych: porównania homeryckie i stałe epitety

* bardzo plastyczne, realistyczne, szczegółowe opisy (np. opis tarczy Achillesa)

* przytaczanie licznych mów bohaterów, co służy także opóźnianiu akcji (styl oratorski)

* wiele epizodów składających się na fabułę

* podział na księgi

"Odyseja" - epopeja złożona z 24 pieśni - której tematem są przygody Odyseusz, bohatera trojańskiego, powracającego z wojny do rodzinnej Itaki. Cechą charakterystyczną tego bohatera był spryt i zdolność do wymyślania podstępów (jego pomysłem był koń trojański). W trakcie powrotu do Itaki Odys przeżył między innymi następujące przygody:

- z Cyklopem

- ze Skyllą i Charybdą - morskimi potworami

- na wyspie czarodziejki Kirke

- na wyspie nimfy Kalipso

W tych przygodach wspierali Odysa bogowie - w ten sposób ujawnia się pierwiastek sacrum: pomoc Hermesa, który nakazał Kalipso zwrócić Odysowi wolność, opieka Ateny.

Cechy tragedii antycznej

* respektowanie zasady 3 jedności: czasu (akcja trwa nie dłużej niż 24 godziny, generalnie: od wschodu do zachodu słońca), miejsca (miejsce akcji się nie zmienia) i akcji (jeden wątek)

* osią akcji jest konflikt tragiczny, czyli konflikt dwóch równorzędnych racji, co pociąga za sobą konieczność tragicznego wyboru, który nieuchronnie sprowadzi klęskę na bohatera;

* brak scen zbiorowych, obecność na scenie co najwyżej trzech aktorów

* rola chóru, który wprowadza w akcję, komentuje wydarzenia;

* bohaterem zwykle osoba z królewskiego rodu

* brak scen krwawych, o tych wydarzeniach informuje posłaniec

Funkcja chóru:

* wprowadza w akcję

* komentuje wydarzenia i działania bohaterów

* pośrednio charakteryzuje bohaterów

* wygłasza filozoficzne sentencje

* może wypowiadać refleksje autora

Budowa tragedii greckiej

* prolog (rozmowa Antygony z siostrą, Ismeną),

* parodos (rozpoczęcie przedstawienia przez wyjście śpiewającego chóru),

* stasimon (dopowiedzi chóru między dialogami bohaterów - 5 razy),

* epejsodion (dialogi aktorów- 5 razy),

* eksodos (pieśń śpiewana przez chór opuszczający scenę).

Jak wyglądał teatr grecki

* paraskenia - boczne skrzydła

* skene - budynek sceniczny

* proskenion - podwyższenie, gdzie występowali aktorzy

* orchestra - tanecznia - okrągły plac, gdzie stał chór.

Aktorami byli wyłącznie mężczyźni. Na ich strój sceniczny składały się: długa szata, maska, onkos (wysoka peruka), koturny (buty na grubej podeszwie). Dzięki maskom oraz specjalnym dzbanom umieszczanych przy rzędach krzeseł w greckim amfiteatrze panowała wspaniała akustyka.

W czasach starożytnych w czasie świąt ku czci Dionizosa organizowano konkursy dramatyczne. Dramaturdzy zobowiązani byli zaprezentować cykl czterech sztuk, czyli tzw. tetralogię, w skład której wchodziły trzy tragedie i dramat satyrowy.

Charakterystyczne cechy "Antygony"

- respektowanie zasady trzech jedności: akcja trwa mniej niż 24 godziny, rozgrywa się przed pałacem królewskim w Tebach i dotyczy konfliktu między Antygoną i Kreonem.

Konflikty tragiczne w "Antygonie"

- prawo ludzkie (Kreon) - prawo boskie (Antygona)

- państwo - jednostka

- dobro państwa - dobro obywatela

- rozum, racjonalizm - uczucie, idealizm, emocje

Liryka antyczna

Horacy

Rzymski poeta, Horacy, jest twórcą gatunku literackiego zwanego odą. Pisał utwory o tematyce filozoficznej, w których prezentował swoją filozofię życiową, opartą głównie na filozofii stoickiej. Horacy był zwolennikiem dystansu wobec świata i tego, co nas w życiu spotyka. Tworzył utwory refleksyjne, miłosne, dotyczące sztuki poetyckiej.

Analizując utwory Horacego można wyodrębnić charakterystyczną dla niego filozofię życiową, którą nazywamy horacjanizmem. Została ona zaprezentowana na przykład w pieśni "O co poeta prosi Apollina". Poeta sięgnął zarówno po elementy epikureizmu jak i stoicyzmu. Stoi na stanowisku, że człowiek powinien czerpać z życia pełną garścią, robić wszystko, co daje mu szczęście, "chwytać dzień" (zasada epikurejczyków: "carpe diem"). Kiedy jednak spotyka go nieszczęście powinien się zdobyć na dystans i nie ulegać załamaniu i rozpaczy, bo następny dzień może przynieść niespodziewaną odmianę. Horacy był zwolennikiem zasady złotego środka (aurea mediocritas). We wspomnianej pieśni Horacy - poeta "prosi Apollina" o łagodną i pogodną starość, o radość życia, nie o bogactwo - dobra materialne, bo te przemijają. Podmiot liryczny wie, że w życiu człowieka najbardziej liczą się spokój i radość życia. Trzeba również umieć żyć w harmonii z naturą.

Podsumowanie wiadomości o horacjanizmie:

1. pochwała aktywności

2. odrzucenie wartości materialnych na rzecz duchowych

3. afirmacja życia

4. pochwała radości życia

5. pochwała zdrowia

"Exegi monumentum..."

W tej pieśni pojawia się bardzo ważny motyw - motyw "exegi monumentum...", czyli sławy, która daje poecie wieczne życie w pamięci potomnych. Horacy wyraża w tym utworze świadomość wielkości własnego talentu poetyckiego. Nie chwali się nim, ale mówi o tym, że zapewni mu on nieśmiertelność, bo jest artystą, którego utwory przetrwają przez wiele następnych pokoleń.

"Do mecenasa"

Tu również mamy do czynienia z motywem wędrownym. Dusza poety została tu opisana jako ptak, który podczas tworzenia opuszcza ciało. Człowiek w natchnieniu staje się instrumentem, który wygrywa myśli i idee niedostępne dla zwykłych śmiertelników.

Tyrteusz

Tyrteusz żył w VII w.p.n.e. Jest twórcą licznych elegii patriotycznych. Tematem jego wierszy jest przede wszystkim obrona ojczyzny, konieczność poświęcenia życia w potrzebie. w wierszu "Rzecz to piękna" Tyrteusz sławi obrońcę ojczyzny, pokazując jednocześnie los człowieka, który nie walczył z wrogiem. Taki człowiek jest wygnańcem, niewolnikiem, opłakany jest także los jego rodziny.

Od imienia Tyrteusza wywodzi się termin "tyrteizm" i "poezja tyrtejska". Jest to literatura, której tematem jest patriotyczna walka o wolność własnego kraju, wzywająca do bohaterskich czynów w imię ojczyzny.

Safona

Poetka żyła na przełomie VII i VI w. p.n.e. Do dziś jest uważana za najwybitniejszą poetkę starożytnej Grecji, choć z jej dorobku literackiego niestety niewiele się zachowało (ze względu na pożar biblioteki w Aleksandrii). W swoim domu na wyspie Lesbos prowadziła szkołę dla dziewcząt, które uczyła wrażliwości, dobrych manier, muzyki. Tematem wierszy Safony są: miłość, przyjaźń, uroki życia. Safona była, podobnie jak Horacy, przeświadczona o tym, że przetrwa w swojej poezji. Stała na stanowisku, że sztuka zapewnia artyście wieczne życie w pamięci następnych pokoleń, które podziwiać będą jego dzieła.

Anakreont

Anakreont tworzył pogodne, lekkie utwory, w których opiewał biesiadę, wino, urodę kobiet, miłość. Jego teksty są krótkie, zwykle zakończone dowcipną puentą. Często zawierają opisy scen flirtu, beztroskiej zabawy, motywy miłosne są tu skonwencjonalizowane, a podmiot liryczny zachowuje dystans wobec głoszonych refleksji. Często pojawiający się tu Eros jest traktowany nie jako bóg, ale nieodłączny kompan przy biesiadnym stole.

Symonides

Symonides to autor epigramatów, elegii, hymnów i trenów. W swoich wierszach prezentuje postawę człowieka, który godzi się z losem i przyjmuje życie takim, jakie jest. Uważa, że należy zawsze zachować dystans i nie troszczyć się o jutro, bo tak naprawdę ikt nie wie, co ono przyniesie. Trzeba zawsze być przygotowanym i na wielkie radości i na wielkie klęski. Tylko wtedy można zachować równowagę. w swoich wierszach Symonides opiewał także władców i uroczystości dworskie. Jest autor wiersza pt. "Los".