Podwaliny kultury Europy - antyk i Biblia

Kontynent europejski jest swoistym fenomenem kulturowym, ponieważ choć w jej obrębie znajduje się szereg narodów, kultur i państw, to u podłoża ich wszystkich znajdują się dwa potężne źródła: Biblia i dokonania starożytnych Greków i Rzymian. Zarówno Biblia jak i kultura antycznej Hellady oraz Rzymu są rodzajem spoiwa, które nie pozwala Europie rozpaść się na drobne części.

Biblia jest szczególnym świadectwem kultury. Dla Żydów i chrześcijan jest księgą świętą, która jest zapisem objawień Stwórcy. Dla żyjącego obecnie zwykle nie jest jasne, jak wiele zawdzięczamy Biblii. Nie tylko jest przecież najistotniejsza z punktu widzenia religii, ale i z dla tych, którzy nie przyznają się do wiary w żadnego Boga. Jest źródło wszelkich sztuk - tak literatury, jak i malarstwa, rzeźby, filmu, teatru. Można zaryzykować takie twierdzenie, że od biblii w Europie nie da się uwolnić, choćby nawet próbować ze wszystkich sił. Podstawy etyki, moralności i prawa to przecież Biblii. Tak samo jak i szeroko rozumiane człowieczeństwo, wzorce osobowe, podstawy etyczne. Tropy i postacie biblijne były materiałem do pracy dla całych pokoleń twórców. Literaci dodatkowo posługiwali się biblijnymi gatunkami literackimi.

Sama Biblia, oprócz oczywistych walorów, jako księgi świętej, jest niekwestionowanym arcydziełem literackim. O poziomie artystycznym z pewnością świadczy to, jak wiele wysoka sztuka wszystkich czasów czerpie z tej księgi nad księgami. Z Biblii, dzięki literaturze, przedostało się do używanego na co dzień sposobu mówienia wiele biblizmów np.: zakazany owoc, Sodoma i Gomora, hiobowe wieści, wieża Babel. W kościołach, muzeach możemy oglądać obrazy i rzeźby o tematyce biblijnej.

Biblia jest świadectwem religii i kultury Hebrajczyków, którzy posiadali odmienne od starożytnych Greków wyobrażenia o człowieku, Bogu i świecie. We wszystkich dziedzinach sztuki na przestrzeni wieków odnaleźć możemy motywy i wątki biblijne, które są świadectwem ponadczasowości Biblii i jego źródłowego charakteru. Musimy mieć świadomość, że Europa jest ufundowana na Biblii właśnie i wrosła w europejska kulturę, jak korzenie. Chrześcijaństwo tak mocno zagnieździło się w naszym światopoglądzie, tkwi tak głęboko, że nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Biblia jest w naszym języku, sposobie, w jakim odnosimy się do innych ludzi, jak odbieramy świat...Wszystkie sfery życia przesiąknięte są wpływami Biblii. Nasze prawodawstwo, etyka - to wszystko zasługa Biblii. Właściwie nie da się nie przestrzegać Dekalogu. Nie ma znaczenia, czy wierzymy czy też nie, ponieważ kodeks karny ma za podstawę właśnie dziesięć przykazań. Wszyscy etycy są zgodni co do jednego: żeby być porządnym człowiekiem, konieczne jest życie Dekalogiem właśnie. Biblia żyje tez w naszym języku. Warto znać pochodzenie tak popularnych określeń językowych jak:

- Sodoma i Gomora - są dziś symbolem zgorszenia i grzechu. Z Biblii dowiadujemy się, że w tych miastach popełniano wszelkie możliwe przestępstwa wobec Boga

- Manna z nieba - spadła,, gdy Mojżesz i jego towarzysze umierali z głodu na pustyni, Metaforycznie znaczy dziś tyle, co niezasłużona nagroda

- Trąba jerychońska - tak dziś określa się kogoś niemądrego, ale zachowującego się głośno. W Biblii mury Jerycha runęły od dźwięku trąb właśnie

- Alfa i Omega - to pierwsza (alfa) i ostatnia (omega) litera alfabetu greckiego. Dzisiaj nazywamy tak kogoś, kto zna się na wszystkim, od początku do koca, bez żądnych wyjątków

Równolegle płynącym źródłem europejskiej kultury jest antyk, epoka kulturalna w dziejach świata, która miała miejsce pomiędzy III tysiącleciem p. n. e. a V w. n. e. Nie będzie niestosownym spostrzeżenie, że oba źródła (antyk i Biblia) przenikają się i trudno upierać się przy tym, że są całkowicie odrębne. Choć w swoich czasach nie łączyły się, to jednak w późniejszym okresie fuzja chrześcijaństwa z cesarstwem rzymskim, spadkobiercą spuścizny doby antycznej, splotło nierozerwalnym węzłem obie te tradycje tak, że trudno dziś traktować je rozdzielnie.

To właśnie starożytna Grecja stworzyła najstarszą w Europie kulturę, której wpływ na losy świata jest nie do przecenienia. Grecy dali światu nie tylko filozofię, nauki ścisłe (matematyka, fizyka, astronomia), historię, medycynę, ale nade wszystko literaturę, sztuki plastyczne, ustrój polityczny zwany demokracją oraz szczególne poczucie piękna ciała i ducha. Nie na darmo najwyższym komplementem jest określenie "klasycznie piękne".

Architektura antyczna do dzisiaj jest obiektem naszych wzruszeń. Obiekty takie jak Akropol, Mykeny, Efez, Epidauros są celami pielgrzymek rzesz turystów. Greckie rzeźby są wzorami piękna ludzkiego ciała, warto tu wspomnieć Wenus z Milo czy Nike z Samotraki. Zaginiona rzeźba Fidiasza Atena Partenos (mamy tylko jej kopię) to symbol potęgi ludzkiego umysłu.

Fundatorem medycyny jest Hipokrates. To on stworzył etykę lekarską, której młodzi lekarze przysięgają być wiernymi (przysięga Hipokratesa). Wskazując wpływy antyku na współczesność warto wskazać architekturę, której bez osiągnięć tamtej epoki dziś by z pewnością nie by nie było. Euklides jest patronem geometrii w szkole. W dobie renesansu odrodziły się klasyczne kanony i powrócono do budowli w tamtym stylu (przykładami mogą być dziedziniec wawelski lub Kaplica Zygmuntowska w Krakowie). Ten nawrót do antyku trwał aż do końca XVIII wieku, czyli do zakończenia epoki oświecenia. Mniej więcej do końca XVIII wieku możemy mówić o neoantyku. W innych dziedzinach sztuki, takich jak rzeźba, zwłaszcza renesansowy geniusz Michała Anioła zasługuje na uznanie, ponieważ jego "Dawid" uchodzi za model urody męskiej .

W dziedzinie literatury na czoło wysuwają się epopeje Homera "Iliada" i "Odyseja" i tragedie Sofoklesa, bez których znajomości nie możemy mieć prawa twierdzić, że wiemy coś o literaturze i kulturze współczesnej. Również sposób rządzenia państwem za sprawą większości (demokracja) to spuścizna po greckich przodkach. W zakresie filozofii od tamtych czasów niewiele się zmieniło: zwykło się mówić, że całą filozofia to zaledwie przypiski do Platona (i jego wielkiego mistrza, Sokratesa). Z greckiego źródła wypłynął rzymski stoicyzm, z którego z kolei wzięła się całą współczesność.

W literaturze światowej ( w tym i naszej) cyklicznie echem odzywały się klasyczne motywy, postacie i wątki. Najdobitniejszym przykładem jest renesans (czyli odrodzenie antyku), w czasach którego w Polsce tworzył Jan Kochanowski. To za sprawa żywotności antyku powstała pierwsza polska tragedia "Odprawa posłów greckich", która zachowywała zasadę decorum i podejmowała motyw wojny trojańskiej. Ten sam twórca jest autorem "Trenów", ciągu XIX utworów żałobnych (tren jest gatunkiem klasycznym) poświęconych zmarłej córce i podejmujący problem śmierci za pomocą motywów antycznych. Do dziś w sztukach pięknych prym wiedzie starożytność, żeby wspomnieć choćby kasowe sukcesy takich filmów jak "Troja", "Aleksander", "Gladiator" czy "Quo vadis".

Sport i idea szlachetnej to wynalazek starożytnych Aten. Do dziś urządzane są igrzyska olimpijskie (co 4 lata) oraz spartakiady.

Również w języku wciąż żyje świat, który wydawałoby się, dawno przeminął. Dzieje się tak za sprawą zwrotów, słów, związków frazeologicznych o antycznych korzeniach (Apollo, Pegaz, Mars, Wenus, pięta Achillesa, stajnia Augiasza, złote runo, syzyfowa praca).

Warto wiedzieć, że tym, co łączy wszystkich Europejczyków jest znajomość podwalin swojej kultury. Ten zbiór wspólnych odniesień spaja lepiej niż prawo. Poza tym trzeba pamiętać, że antyk nie traci z upływem czasu nic na aktualności.