I. UTRWALENIE WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ W POLSCE.
Pierwsze kroki komunistów na ziemiach polskich: KRN, PKWN i PPR
W okresie od sierpnia 1944 roku do stycznia 1945 roku, w więc w chwili wyzwalania ziem polskich przez Armię Czerwoną, powstałą na tych terenach tzw. władza ludowa, mająca swą kuratelę w Moskwie. Na mocy ustawy Krajowej Rady Narodowej (powołanej do życia w nocy z 31 grudnia 1943 roku na 1 stycznia 1944 roku), z 11 września 1944 roku, przewodniczący KRN – Bolesław Bierut otrzymał kompetencje głowy państwa, takie jakie zapewniała konstytucja marcowa z 1921 roku (według komunistów obowiązująca konstytucja kwietniowa z 1935 roku była faszystowska i niedemokratyczna). Organem wykonawczym KRN miał być Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (powołany do życia w dniu 21 lipca 1944 roku w Moskwie), który począwszy od 1 sierpnia 1944 roku rozpoczął urzędowanie w Lublinie. Zarówno KRN, jak i PKWN nie były instytucjami wybranymi przez polskie społeczeństwo, a w związku z tym sam fakt ich istnienia, jak też wydawane przez nich dekrety były niczym innym, jak uzurpacją władzy i bezprawiem. Podporą dla wyżej wymienionych instytucji była Polska Partia Robotnicza (PPR), której sekretarzem generalnym został w tamtym czasie Władysław Gomułka. By utrwalić swą władzę to właśnie PPR organizowała w dość ekspresowym tempie komitety wojewódzkie, powiatowe, gminne i zakładowe. Głoszono przy tym hasła wyzwolenia ziem polskich aż po Odrę i Nysę Łużycką, odbudowę kraju oraz stworzenie Polski Ludowej, opartej na zasadach „demokracji i sprawiedliwości społecznej”.
Jednym z pierwszych zadań PKWN stało się rozbudowanie aparatu terroru w celu utrwalenie zdobytej nielegalnie władzy, jak też w celu zastraszenia społeczeństwa i pozbycia się głównych swych wrogów. Za takich uważano bowiem członków polskiego podziemia niepodległościowego, którzy cieszyli się powszechnym uznaniem i szacunkiem społecznym. Tego uznania i szacunku nie posiadali natomiast komuniści. Dlatego też przystąpiono niemal od razu do organizacji sił bezpieczeństwa i milicji. Tworzenie wojewódzkich i powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego było pod stałym nadzorem Stanisława Radkiewicza, w PKWN szefa resortu bezpieczeństwa publicznego. Akcja ta odbywała się również pod nadzorem radzieckiego aparatu represji, jakim było NKWD, czyli Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych. Na mocy dekretu PKWN z 7 października 1944 roku powołano do życia Milicję Obywatelską (MO), która podlegała bezpośrednio resortowi bezpieczeństwa. Komendantem głównym MO został gen. Franciszek Józwiak. UB i MO przystąpiły do masowej fali aresztowań, przeprowadzanych wśród członków Armii Krajowej (AK), jak też innych ugrupowań i instytucji wchodzących w skład polskiego podziemia niepodległościowego. Aresztowania te odbywały się na podstawie dekretu PKWN „o zbrodniarzach hitlerowskich i ich pomocnikach”. Milicja Obywatelska wspierała te działania pod hasłami „walki z reakcją”. Aresztowanych wywożono wówczas do więzienia na Zamku Lubelskim, do obozów w Majdanku, Krzesinowie, Nowinach i Poniatowej, a następnie bardzo często w głąb Rosji. Od października 1944 roku rozpoczęła się też ostra nagonka propagandowa na AK. To właśnie w tym czasie pojawiły się propagandowe plakaty z napisem: „AK – zapluty karzeł reakcji”. Dowodzono, iż AK nie dążyła do wyzwolenia państwa, lecz współdziałała (kolaborowała) z władzami hitlerowskimi. 24 sierpnia 1944 roku nakazano rozwiązać wszystkie organizacje konspiracyjne, a ich członkowie mieli wstąpić do Wojska Polskiego (WP). W celu wzmocnienia i usankcjonowania terroru, dekretem PKWN z 23 września 1944 roku wprowadzono nowy kodeks karny, a 30 października tegoż roku wydano dekret o ochronie państwa, przewidujący karę śmierci z wszystkich jego 11 artykułów. Były to między innymi: próba obalenia ustroju państwa, przeszkadzanie w czynnościach KRN i PKWN oraz posiadanie radioodbiornika. Sądowe mordy na członkach AK dokonywały wydziały informacji obu armii WP, pod nadzorem NKWD. Wyroki śmierci zatwierdzali natomiast generał Karol Świerczewski i generał Michał Rola-Żymierski.
Reforma rolna
By pozyskać dla swojej polityki szerokie masy chłopstwa, PKWN zdecydował się na przeprowadzenie reformy rolnej. 6 września 1944 roku został wydany w tej sprawie dekret, który zakładał przymusową i co najważniejsze nieodpłatną (czyli bez odszkodowań dla dotychczasowych właścicieli) parcelację (rozwarstwienie) majątków powyżej 100 ha powierzchni ogólnej lub 50 ha użytków rolnych, a na terenach województwa poznańskiego, pomorskiego i śląskiego powyżej 100 ha powierzchni ogólnej oraz wszystkich – niezależnie od powierzchni - majątków Niemców, kolaborantów (do tej grupy można było zaliczyć niemal wszystkich) lub osób, które uchylały się od służby wojskowej. Chłopi otrzymaną ziemię mieli spłacić w wysokości jednorocznych zbiorów, przy czy należność ta została rozłożona na 10-20 rat. Przeciw takiemu wywłaszczeniu, podjętego nie przez ciała ustawodawcze państwa, protestował zarówno Kościół, jak i działacze polskiego podziemia niepodległościowego. Mimo wszystko reforma rolna została wcielona w życie. Odbywała się ona w atmosferze propagandy i nienawiści. Do aresztów trafiło wielu ziemian.
Kryptokomuniści.
Aby stworzyć pozory normalizacji stosunków państwowych, komuniści musieli pozwolić na działania partii, innych niż PPR. Jednak partie te były całkowicie zależne od PPR i zgadzały się w niemal całkowicie z jej programem naprawy państwa. Oczywiście działalność partii odbywała się w warunkach daleko odbiegających od zdrowego układu demokratycznego. W dniach 10-11 września 1944 roku w Lublinie miał miejsce zjazd działaczy lewicowych, który przyjął nazwę XXV Kongresu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Do władz tej partii weszli albo działacze proradzieccy lub kryptokomuniści. Reaktywowane Stronnictwo Ludowe (SL) i Stronnictwo Demokratyczne (SD), miało niewiele wspólnego z rzeczywistym programem tych partii, mających swój rodowód w okresie międzywojennym.
24 września 1944 roku powołano do życia Centralną Komisję Porozumiewawczą Stronnictw Demokratycznych, w skład której weszli przedstawiciele PPR, PPS, SL i SD. W swych działaniach komisja ta kierowała się wytycznymi komunistów. W celu jeszcze większego nacisku na normalizację – według koncepcji komunistów - życia politycznego, w dużym sensie koncesjonowanego, w dniu 31 grudnia 1944 roku Krajowa Rada Narodowa powołała do życia Rząd Tymczasowy RP, na czele którego stanął Edward Osóbka-Morawski (w jego rękach znalazł się także resort spraw zagranicznych). Na stanowiska wicepremierów powołano Władysława Gomułkę z PPR oraz Stanisława Janusza z SL. Obrona narodowa znalazła się w rękach gen. Michała Roli-Żymierskiego, a kluczowe dla państwa bezpieczeństwo publiczne w rękach Stanisława Radkiewicza. Nadzorcą rządu został gen. Iwan Sierow, w latach 1940-1941 czołowy organizator deportacji Polaków z Kresów Wschodnich w głąb Rosji.
Konferencja w Jałcie.
Sprawa polska miała rozstrzygnąć się definitywnie w Jałcie. Konferencja Wielkiej Trójki zebrała się na Krymie dnia 4 lutego 1945 roku. Jej wyniki zostały ogłoszone 11 lutego tegoż roku. Na mocy ustaleń wschodnią granicę państwa polskiego postanowiono oprzeć na Linii Curzona z odchyleniami 5-8 kilometrów na korzyść Polski. Granicę na zachodzie i na północy miała ustalić konferencja pokojowa z Niemcami, choć przyznano, że Polska powinna w tym przypadku uzyskać znaczny przyrost terytorialny. W sprawie rządu uznano, iż obecnie działający w Polsce Rząd Tymczasowy powinien być przekształcony na szerszej podstawie demokratycznej z włączeniem przywódców demokratycznych z samej Polski i Polaków z zagranicy. Tak sformułowany rząd powinien otrzymać nazwę Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej. Nad tworzeniem się tego rządu miała czuwać anglo-amerykańsko-radziecka Komisja Dobrych Usług, ale same wybory w kraju miały się odbyć już bez jakiejkolwiek kontroli międzynarodowej. Te uchwały konferencyjne były tak naprawdę klęską sprawy polskiej.
Wywózki członków polskiego podziemia niepodległościowego na wschód.
Na wiosnę 1945 roku władze komunistyczne, bardziej pewne swego stanowiska, podjęły na szeroką skalę akcję zastraszania ludności. Tzw. rozbrajanie terenu, będące w rzeczywistości brutalnymi pacyfikacjami – połączone z rabunkami i rozstrzeliwaniami – dotknęły swym zasięgiem powiaty: Garwolin, Łuków, Lubartów, Zamość, Włodawę, cześć Kielecczyzny, a także województwa: białostockie, warszawskie, łódzkie. Wiele tysięcy ludzi wywożono do obozów na wschodzie w głębi Rosji. Żołnierzami AK i członkami innych organizacji zbrojnych zapełniły się obozy w Charkowie, Czerepowcu, Diagilewie koło Riazania, Griazowcu i w Kijowie. Ponadto do końca lutego 1945 roku we wszystkich województwach i powiatach działały urzędy bezpieczeństwa. Komendy MO rozlokowano natomiast we wszystkich gminach. Już kwietniu 1945 roku, a więc nieco ponad 6-mcy swego istnienia, MO liczyła już 40 tysięcy osób, a Urząd Bezpieczeństwa około 10 tysięcy. Nowe aresztowania i rozbudowywany w dalszym ciągu aparat terroru, powodowały, iż wielu członków podziemia bało się wyjść z ukrycia. Dla przykładu można podać przypadek komendanta Batalionów Polskich (BCh) na Małopolskę – Narcyza Wiatra-Zawojnę, który w biały dzień dnia 25 kwietnia 1945 roku został zastrzelony na krakowskich Plantach przez służbę bezpieczeństwa.
Terror.
Państwowy terror był ściśle organizowany. Już na wiosnę 1945 roku istniały w kraju liczne placówki UBP, komendy MO, komitety partyjne, organy NKWD i komendantury radzieckie. Nowa władza posługując się na tak szeroką skalę aparatem represji doprowadziła niemalże do wybuchu wojny domowej. Apogeum bezprawia stało się aresztowanie szesnastu przywódców Polski podziemnej, 27 marcu 1945 roku, których przewieziono następnie (samolotem) do więzienia moskiewskiego na Łubiankę. Wśród nich byli: przewodniczący Rady Jedności Narodowej (RJN) Kazimierz Pużak z PPS „WRN” (Polska Partia Socjalistyczna „Wolność, Równość, Niepodległość), delegat rządu RP na kraj Jan Stanisław Jankowski, ostatni komendant główny AK (rozwiązana 19 I 1945 roku) gen. Leopold Okulicki ps. „Niedźwiadek”, a także ze Stronnictwa Ludowego (SL) Kazimierz Bagiński, Adam Bień i Stanisław Mierzwa, ze Stronnictwa Narodowego (SN) Stanisław Jasiukowicz, Kazimierz Kobylański, Zbigniew Stypułkowski, ze Stronnictwa Pracy (SP) Józef Chaciński i Stanisław Urbański, ze Zjednoczenia Demokratycznego (ZD) Eugeniusz Czarnowski i Stanisław Michałowski, a z Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) Antoni Pajdak i Jan Dąbski. Aleksander Zwierzyński z SN nie był aresztowany w Pruszkowie, tak jak pozostali, ale dołączono do całej grupy już na pokładzie samolotu, udającym się do stolicy ZSRR. Aresztowanie „szesnastu” wywołało prawdziwy szok w kierownictwie podziemnym.
Sojusz z ZSRR.
Tymczasem 21 kwietnia 1945 roku premier Rządu Tymczasowego Edward Osóbka-Morawski oraz Józef Stalin podpisali w Moskwie układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej na okres 20 lat. Układ ten był formalnym sojuszem między Polską a Związkiem Radzieckim, jednak tak naprawdę był on zobowiązaniem do posłuszeństwa ze strony polskiej wobec Kremla Rząd Tymczasowy, który jak wiadomo nie pochodził z wyborów (został powołany przez samych komunistów) nie miał prawa do pospisywania takiej umowy. Jednak za owym Rządem stały tak naprawdę państwa zachodnie, które to zadecydowały o ostatecznym kształcie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. J. Stalin do rozmów o utworzeniu tego rządu widział i dopuszczał tylko niektórych, wybranych przez siebie polityków. Tak więc na rozmowy do Moskwy zaproszono: prezydenta KRN Bolesława Bieruta (pseudonim partyjny – „towarzysz Tomasz”), premiera Rządu Tymczasowego E. Osóbkę-Morawskiego, sekretarza generalnego PPR W. Gomułkę (pseudonim partyjny – „towarzysz Wiesław”), działaczy z Polski na czele z W. Witosem z PSL oraz z zagranicy byłego premiera rządu RP na emigracji Stanisława Mikołajczyka i paru innych, mniej znanych polityków. Rozmowy rozpoczęły się dnia 17 czerwca 1945 roku. Wtedy właśnie podczas jednej z debat W. Gomułka powiedział zdanie, które można uznać za pointę całego systemu komunistycznego w Polsce – „Władzy raz zdobytej nigdy nie oddamy”. Rozmowy te zakończyły się 21 czerwca 1945 roku podpisaniem porozumienia (działacze niekomunistyczni mieli ograniczone pole działania), które przewidywało, iż w skład Prezydium KRN wejdą, jako jej wiceprzewodniczący Wincenty Witos i Stanisław Grabski, a Rząd Tymczasowy zostanie rozszerzony o Stanisława Mikołajczyka i kilka osób z zagranicy oraz o Władysław Kiernika i Czesława Wycecha z kraju. Pełny skład rządu miał być wkrótce ogłoszony.
Aresztowanie i proces „szesnastu”.
W międzyczasie, kiedy obradowano nad nowym rządem, w tym samym miejscu - w Moskwie – odbył się pokazowy proces „szesnastu” (zaproszono zagranicznych dziennikarzy, a sala sądowa była dostępna dla „wszystkich gapiów” – w praktyce specjalnie wybranych). Na ławie oskarżonych zasiadło wszystkich 16 aresztowanych, choć głównymi „wrogami” byli: gen. Okulicki, K. Pużak i J. S. Jankowski. Proces ten był tak naprawdę pogwałceniem prawa międzynarodowego, które nie uznaje sądzenia władz państwowych jednego państwa przez drugie państwo i to na mocy jego przepisów. Aresztowanych oskarżono o współpracę z Niemcami oraz o działania dywersyjne na tyłach Armii Czerwonej. Na wszelkie zarzuty nie przedstawiono żadnych wiarygodnych dowodów, z prostej przyczyny – gdyż takie nie istniały. Wszystkich zaskoczyły dość małe, jak na warunki sowieckie, kary. Stało się tak tylko dlatego, iż proces tan miał z jednej strony pokazać humanitarne oblicze Związku Sowieckiego (stąd obecność zagranicznych dziennikarz), z drugiej zaś strony wszystkich oskarżonych po odbyciu kary, można było jeszcze raz aresztować. Ponadto można było stworzyć takie warunki więzienne, że ludzi ci nie wyszli by stamtąd żywi. Największy wymiar kary otrzymał gen. L. Okulicki. Skazano go na 10 lat więzienia. Jankowski otrzymała karę 8 lat, Bień i Jasiukowicz 5 lat , Pużak 1,5 roku, a pozostali od roku do 4 miesięcy. Kilku oskarżonych uniewinniono. Oddzielnie skazano A. Pajdaka - na 5 lat więzienia i 5 lat zesłania na Syberie. Leopold Okulicki, Jan Stanisław Jankowski oraz Stanisław Jasiukowicz zmarli podczas odbywania kary w więzieniach radzieckich. Na owy proces, będący jak już wykazano pogwałceniem prawa międzynarodowego, mocarstwa zachodnie nie zareagowały.
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej.
Wyrok w prawie szesnastu ogłoszono w ten sam dzień (21 czerwca 1945 roku), w którym opublikowano komunikat o porozumieniu moskiewskim w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Dokładnie siedem dni później, tj. 28 czerwca 1945 roku, ogłoszono komunikat o utworzeniu TRJN. Na jego czele stanął dotychczasowy szef Rządu Tymczasowego – E. Osóbka– Morawski, wicepremierami zaś zostali W. Gomułka i S. Mikołajczyk. Na czele resortu obrony narodowej stanął komunista gen. M. Rola-Żymierski, na czele resortu bezpieczeństwa publicznego także komunista S. Radkiewicz. Kolejne resory bardzo ważne z punktu widzenia polityki państwa objęli kolejni komuniści: sprawy zagraniczne – posłuszny komunistom Wincenty Rzymowski z SD, a przemysł Hilary Minc. Z dokooptowanych przedstawicieli ugody jedynie S. Mikołajczyk otrzymał istotną funkcję wicepremiera i jednocześnie ministra rolnictwa. Pozostali - nie komuniści objęli drugorzędne resorty. Tymczasem rząd na wychodźstwie na czele którego stał Tomasz Arciszewski z PPS, w dniu 25 kwietnia 1945 roku ogłosił oświadczenie, w którym zaprotestował przeciw powstaniu TRJN, uważając iż nadal jedyną prawowitą władzą polską pozostaje rząd londyński. Niestety protest ten odbił się niemal bez echa. TRJN został uznany przez główne państwa kolacji antyhitlerowskiej, takie jak: ZSRR, USA, Wielka Brytania, Francja. W takiej sytuacji Rada Jedności Narodowej postanowiła się rozwiązać dnia 1 lipca 1945 roku, wydając ostatnią odezwę do narodu, zwaną testamentem Polski walczącej.
Umowa graniczna z ZSRR.
Kolejne ruchy komunistów dawały im zdecydowaną przewagę. W dniu 16 sierpnia 1945 roku została podpisana w Moskwie umowa graniczna między Polską a ZSRR, która był atak naprawdę formalnym zatwierdzeniem stanu istniejącego ponad rok. Linia graniczna miała przebiegać od źródeł Sanu przez obszar na południe do miejscowości Solina, na zachód od Rawy Ruskiej, wzdłuż Bugu, na wschód od Białowieży i Hajnówki, na zachód od Grodna, na wschód od Puńska oraz wzdłuż linii równoleżnikowej przebiegającej na północ od Braniewa i Gołdapi aż do Zalewu i Mierzei Wiślanej.
Dalszy terror.
W sytuacji jaka istniała w Polsce także działalność reaktywowanych niektórych partii napotykała na olbrzymie trudności. 22 sierpnia 1945 roku powstało ostatecznie Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL), na czele którego stanął Wincenty Witos. Wobec jego już podeszłego wieku, kierowniczą rolę w partii odgrywał S. Mikołajczyk. Partia ta uzyskał masowe poparcie działaczy chłopskich. W listopadzie 1945 roku liczyła już ona 200 tysięcy członków, a w styczniu 1946 roku aż 540 tysięcy. Była najliczniejszą partia w ówczesnej Polsce. Inne partie, takie jak SP nie miały aż takiego zasięgu.
Po podpisaniu porozumienia moskiewskiego w sprawie Tymczasowego Rządy Jedności Narodowej komuniści osłabili nieco terror wobec żołnierzy i działaczy Polski Podziemnej. Dnia 2 sierpnia 1945 roku została ogłoszona amnestia dla wszystkich członków podziemia, którzy do tej pory się nie ujawnili. Na jej mocy ujawniło się około 45 tysięcy osób. Jednak wydanie tej amnestii, a także złagodzenie aparatu terroru nie miało na celu normalizację stosunków w państwie. Komunistom zależało bowiem na odsunięciu w czasie terminu wyborów (zapowiedzianych już w Jałcie), do chwili wzmocnienia kontroli nad społeczeństwem oraz pełnego opanowania koncesjonowanych partii – głównie PPS. Dlatego też po ogłoszeniu amnestii nastąpiła kolejna fala terroru, zarówno wobec osób, które ujawniły się, jak też wobec tych, którzy nadal pozostawali w podziemiu. Te represje spowodowały reakcję środowisk konspiracyjnych. Dnia 2 września 1945 roku powołano do życia Zrzeszenie Wolność i Zawisłość (Win), na czele którego stanął płk Jan Rzepecki, który dążył tak naprawdę do całkowitego rozbrojenia podziemia, nie widząc szansy dalszej walki. W akcji zwalczania podziemia brały udział: formacje MO, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), funkcjonariusze UB, jednostki WP i Armii Czerwonej.
Rozwój Polskiej Partii Robotniczej.
Pod koniec września 1945 roku Polska Partia Robotnicza liczyła 198 tysięcy osób, a pod koniec grudnia tegoż roku 235 tysięcy. Na I Zjeździe Partii, który odbył się w dniach od 6 do 13 grudnia w Warszawie, wybrano 46-osobowy Komitet Centralny, z którego wyłoniono następnie Biuro Polityczne KC PPR. W jego składzie znaleźli się: W. Gomułka jako sekretarz generalny, dalej J. Berman, H. Minc, S. Radkiewicz, M. Spychalski. Niejawnym członkiem Biura został B. Bierut, który będąc prezydentem KRN występował formalnie jako bezpartyjny. Jednym z najważniejszych czynności dla PPR stało się znalezienie partii, które weszły by z nią w skład bloku, podczas przyszłych wyborów.
Blok wyborczy.
Komuniści wspólnie z czołowymi działaczami PPS zaproponowali wspólny blok wyborczy, w skład którego miały wejść PPR, PPS., SL, PSL, SD i SP, po to aby, jak to eufemistycznie określono, uniknąć walk wewnętrznych i międzypartyjnych. Stanowisko takie było podyktowane brakiem poczucia siły i poparcia społecznego, a w konsekwencji wizją przegranych wyborów. PSL, jako najsilniejsza partia w państwie nie chciała się wiązać z PPR, przeczuwając jej przegraną. Ponadto podczas rozmów do jakich doszło w tej prawie w połowie lutego 1946 roku, komuniści i socjaliści zaproponowali, aby PPR, PPS, PSL i SL otrzymały równą liczbę mandatów, SP i SD zaś mniejsza liczbę. Dla PSL oznaczało to, jednie 20% mandatów w przyszłym Sejmie, który miał przeprowadzić zmiany na szczeblu konstytucyjnym. Jeśli PSL zgodziła by się na wzięcie udziału w owym bloku na takich warunkach, byłoby to jednoznaczne z zrzeczeniem się przez niego wpływu na rozwój wypadków w kraju. Dlatego też w odpowiedzi na propozycję, PSL zażądało 75% mandatów w Sejmie. Propozycje te zostały przez PPR i PPS odrzucone.
Referendum ludowe.
Komuniści musieli zatem znowu grać na zwłokę w przeprowadzeniu wyborów. Dlatego też, celem ich odsunięcia zdecydowali się przeprowadzić najpierw referendum. Krajowa Rada Narodowa dnia 27 kwietnia 1946 roku uchwaliła ustawę, na mocy której społeczeństwo w ogólnopolskim referendum miało odpowiedzieć na 3 pytania. Pierwsze: „Czy jesteś zniesieniem Senatu?”, drugie: „Czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno-gospodarczych?”, trzecie: „Czy jesteś za utrwaleniem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej?”. Pytania te były sformułowane bardzo zręcznie. Nie dotyczyły one tak naprawdę problemów dla Polski najbardziej kontrowersyjnych. Przeciw granicy na Odrze i Nysie opowiadali się jedynie ci, którzy nie godzili się na żadne zmiany granic RP. Reformy społeczno-gospodarcze w kraju zniszczonym przez wojnę, cieszyły się naturalnie dużą popularnością. Likwidacja Senatu nikogo tak naprawdę w społeczeństwie nie obchodziła. Według komunistów referendum miało wykazać pozorną jedność społeczeństwa polskiego i zaufania do bloku. Termin wyborów miał się odwlec, a samo referendum było dla PPR pole doświadczalnym i miało wykazać, jaka jest naprawdę postawa społeczeństwa. Kierownictwo PSL na czele ze S. Mikołajczykiem nawiązywało, by głosować „nie” w sprawie I pytania, dotyczącego likwidacji Senatu, w pozostałych pytaniach na „tak”. Zrzeszenie WiN apelowało, by głosować na dwa pierwsze pytania „nie”, na III „tak”. Natomiast PPR i jej satelici rozpoczęli swoistą propagandę na „3 x tak”. Napisy z tymi hasłami pojawiły się w niemal każdym zakątku kraju. Przy jednoczesnej akcji propagandowej, rozpoczęto swoistą nagonkę na działaczy najsilniejszego stronnictwa, jakim było PSL. 3 maja 1946 roku służby bezpieczeństwa zaatakowały młodzież, która wychodziła z Kościoła Mariackiego w Krakowie. Także w innych miastach, miedzy innymi w Katowicach, Gliwicach, czy Lublinie rozpędzono siłą demonstracje 3-majowe. W atmosferze terroru i propagandy przeprowadzano referendum ludowe dnia 30 czerwca 1946 roku. Wyniki wyborów, poza Krakowem, sfałszowano. Według oficjalnych danych w głosowaniu wzięło udział 85,3% uprawnionych. Na I pytania twierdzących odpowiedzi było 68,2%, na II – 77,3%, a na III – 91,4%. W trakcie głosowania uczestniczyli funkcjonariusze służby bezpieczeństwa i milicji, którzy obstawili urny z głosami, na następnie wymieniali lub poprawiali głosy, w czasie przewozu urn z komisji obwodowych do okręgowych. W wojsku natomiast nakazano głosować jawnie. Mimo protestów Mikołajczyka o sfałszowanie wyników wyborów, nie było apelu ze strony mocarstw zagranicznych, a PPR wykorzystała to i rozpoczęła nagonkę na niego, jako wroga państwa. Teraz komuniści poczynili odpowiednie kroki, by przygotować się do wyborów parlamentarnych.
Nowa ordynacja wyborcza.
KRN wprowadziła zatem nową ordynację wyborcza. Rzekomo miała się ona opierać na ordynacji z 1922 roku, ale zawierała tyle zmian, iż stała się tak naprawdę wzorem antydemokratycznym. Do tej pory prawa wyborczego mógł pozbawić obywatela prawomocny wyrok sądu. Od tej pory decyzja taka leżała w gestii obwodowych komisji wyborczych. Poza tym stworzono specjalne obwodu dla wojska (ordynacja z 1922 roku nie przewidywała w ogóle głosowania w wojsku), a komisje okręgowe i obwodowe miały nie ogłaszać wyników, lecz przesyłać je do Komisji Centralnej, co stwarzało pole do ogromnych nadużyć. Z nową ordynacją wyborczą wprowadzono także nowe ustawodawstwo wyjątkowe. 16 listopada 1945 roku Krajowa Rada Narodowa wydała dekret o powołaniu do życia Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, która przewidywała utworzenie na wzór radziecki obozów pracy przymusowej. 22 stycznia 1946 roku utworzono także Najwyższy Trybunał Narodowy, który sądzić miał osoby odpowiedzialne z klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego w przedwojennej Polsce. W dość krótkim czasie trybunał ten stał się narzędziem niespotykanych nadużyć i parodią prawa. Szczególną rolę odgrywała także cenzura. We wrześniu 1946 roku został przeforsowany dekret KRN o powołaniu (istniejącego tak naprawdę już od 1945 roku) Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego.
W przygotowaniu do wyborów w bloku PPR znajdowały się PPS, SL, SD. Poza istniało PSL. W grudniu 1946 roku PPR liczyła już 556 tysięcy członków, 166 tysięcy liczyła w tym czasie jej młodzieżowa przybudówka Związek Walki Młodych (ZWM). Partie bloku komunistycznego szły do wyborów z hasłem walki z PSL. 28 listopada 1946 roku PPR i PPS podpisały program o jedności działania. Nastąpiły masowe aresztowania działaczy PSL. W takiej atmosferze dnia 19 stycznia 1947 roku odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Niemal wszędzie lokale wyborcze były obstawione przez MO, ORMO (Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej), żołnierzy KBW i funkcjonariuszy cywilnych UB. Według sfałszowanych wyników (wyniki wyborów będą sukcesywnie fałszowane do końca istnienia władzy komunistycznej w Polsce) w głosowaniu udział wzięło 89,9% wszystkich uprawnionych, z których 80,1% głosować miało na „blok”, na PSL – 10,3%, a na SP – 4,7%. Najmniej głosów zdobyło PSL „Nowe Wyzwolenie” na które oddano 3,5% wszystkich głosów. Wyniki te nazwane w późniejszej historiografii „cudami nad urną”, pozwoliły jednak utrwalić w Polsce system „demokracji ludowej”, który z demokracją nie miał nic wspólnego.
Pierwsze posiedzenie nowego Sejmu odbyło się w dniu 4 lutego 1947 roku. Dzień później powołano rząd na czele którego stanął Józef Cyrankiewicz. Władysław Gomułka został wicepremierem i ministrem Ziem Odzyskanych, gen. Michał Rola-Żymierski utrzymał resort obrony narodowej, a S. Radkiewicz resort bezpieczeństwa publicznego. 19 lutego 1947 roku komuniści mając zdecydowaną przewagę w Sejmie, uchwalili ustawę o małej konstytucji.
II. CZOŁOWI POLSCY KOMUNIŚCI.
Bierut Bolesław (1892-1956), od 1912 roku związany z lewicowym ruchem robotniczym. Od 1918 roku członek KPP, czyli Komunistycznej Partii Polski. W czasach II wojny światowej związany politycznie z ZSRR. Od 31 grudnia 1943 roku był przewodniczącym KRN. W latach 1947-1952 pełnił funkcję prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. W latach 1954-1956 premier rządu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Jako sekretarz PPR, a potem PZPR realizował program pełnego uzależnienia kraju od Moskwy. Okres jego rządów nazwany jest stalinizmem (on sam „małym Stalinem” z uwagi na serwilistyczny stosunek do wielkiego wodza), który był naznaczony licznymi zbrodniami. Bierut (pseudonim partyjny „towarzysz Tomasz” zmarł 12 marca 1956 roku w Makie podczas XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (na którym przebywała w charakterze gościa). Po jego śmieci nastąpiła odwilż polityczna w kraju, zakończona dojściem do władzy Władysława Gomułki.
Władysław Gomułka (1905-1982) – pseudonim partyjny „tworzysz Wiesław”, jeden z najbardziej znanych działaczy partyjnych i państwowych w PRL. Swą karierę polityczną zaczynał w KPP, a po wybuchu wojny przedostał się do ZSRR. Od 1942 roku był członkiem PPR, od listopada 1943 roku sekretarzem generalnym tej partii. W latach 1945-1948 był wicepremierem i ministrem Ziem Odzyskanych. W 1948 roku został oskarżony o tzw. odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne i odsunięty od władzy. Więziony w latach 1951-1954. Stał na stanowisku tzw. polskiej drogi do socjalizmu. Na arenę polityczna powrócił w 1956 roku, po wydarzeniach czerwcowych w Poznaniu. W październiku tego roku został sekretarzem generalnym KC PZPR. Cieszył się wówczas ogromnym poparciem społecznym. Jednak zapowiadana przez niego odwilż była bardzo krótkotrwała. Już w 1957 roku zaczął odchodzić od drogi reform. W grudniu 1970 roku, po strzelaniu do robotników na Wybrzeżu został odsunięty od władzy. Jego miejsce zajął Edward Gierek.
Edward Gierek (ur. 1913) - I sekreter KC PZPR w latach 1970-1980. Do 1948 roku przebywał na emigracji w Belgii i Francji, gdzie pracował jako górnik. Od 1954 roku znalazł się w ścisłych władzach partii. Sprawował funkcję I sekretarza PZPR w Katowicach. W 1971 roku uzyskał poparcie stoczniowców, rzucając przy tym hasło „budowy drugiej Polski”. Otworzył gospodarkę na Zachód, zaciągając przy tym miliardowe kredyty. Po strajkach w całym kraju w lipcu i sierpniu 1980 roku i po podpisaniu porozumień w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu we wrześniu tegoż roku został odsunięty od władzy. Jego miejsce zajął Stanisław Kania.
III. NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA W POLSCE ZA PANOWANIA B. BIERUTA, W. GOMUŁKI I E. GIERKA.
1944 rok.
31 grudzień 1943/ 1 styczeń 1944 – powołanie przez Polską Partię Robotniczą (PPR) Krajowej Rady Narodowej (KRN) na czele z Bolesławem Bierutem
9 styczeń 1944 – powołanie przez delegaturę rządu polskiego na emigracji Rady Jedności Narodowej (RJN) na czele z Kazimierzem Pużakiem z Polskiej Partii Socjalistycznej „Wolność, Równość, Niepodległość” (PPS „WRN”)
21 lipiec 1944 – utworzenie w Moskwie PKWN, czyli Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (oficjalnie podano, iż PKWN powstał 22 lipca 1944 w wyzwolonym Chełmie Lubelskim, co nie było prawdą)
6 wrzesień 1944 – dekret PKWN o parcelacji gospodarstw powyżej 50 ha, w województwach zachodnich powyżej 100 ha
7 październik 1944 – powołanie Milicji Obywatelskiej (MO)
7 listopad 1944 – po raz pierwszy w Lublinie obchodzono rocznicę wybuchu Rewolucji Październikowej
24 listopad 1944 – dymisja Stanisława Mikołajczyka z Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), nowym premierem rządu na wychodźstwie zostaje Tomasz Arciszewski z PPS
31 grudzień 1944/ 1 styczeń 1945 – powołanie przez KRN Rządu Tymczasowego z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele
1945 rok.
17 styczeń 1945 – wyzwolenie Warszawy
19 styczeń 1945 – wyzwolenie Krakowa i Łodzi; decyzja o rozwiązaniu Armii Krajowej (powołanej do życia 14 lutego 1942 roku)
4-11 luty 1945 – konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie
27 marzec 1945 – aresztowanie podstępne 16 przywódców polskiego państwa niepodległościowego
18-21 czerwiec 1945 – proces przywódców polskiego państwa podziemnego w Moskwie, tzw. proces 16-stu
28 czerwiec 1945 roku – utworzenie w Moskwie komunistycznego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN)
5 lipiec 1945 - Wielka Brytania, USA i Chiny cofają swe uznanie polskiemu rządowi emigracyjnemu RP w Londynie
22 lipiec 1945 – dekret o ustanowieniu święta 22 Lipca w „rocznicę” powstania PKWN
2 wrzesień 1945 - powstanie WiN, czy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość na czele z płk Janem Rzepeckim
12 wrzesień 1945 – uznanie przez nowe władze (komunistyczne i promoskiewskie) konkordatu z 1925 roku za nieważny
10 listopad 1945 – powołanie przez rząd Centralnego Urzędu Planowania (CUP)
1946 rok.
3 styczeń 1946 - ogłoszenie ustawy o nacjonalizacji przemysłu (3397 większych przedsiębiorstw)
14 luty 1946 – początek planowanych wysiedleń ludności niemieckiej
4 kwiecień 196 – uchwalenie ustawy o nacjonalizacji (upaństwowieniu) banków
3 maj 1946 – w Krakowie podczas uroczystości związanych rocznicą uchwalenia Konstytucji 3 maja nastąpiła brutalna interwencja sił bezpieczeństwa
30 czerwiec 1946 – referendum ludowe (3 pytania), wyniki, poza Krakowem, sfałszowano
4 lipiec 1946 - tzw. pogrom kielecki, pogrom Żydów w Kielcach, zamordowano wówczas 42 osoby
5 lipiec 1946 - oficjalne powołanie do życia Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Wodowisk, czyli urzędu zajmującego się cenzurą
26 wrzesień 1946 – pozbawienie obywatelstwa polskiego gen. Władysława Andersa
1947 rok.
19 styczeń 1947 roku – wybory do Sejmu Ustawodawczego, 394 mandaty z 444 dla „Bolku Demokratycznego”, grupującego PPR i partie jemu sprzyjające
5 luty 1947 – Bolesław Bierut zostaje prezydentem RP
6 luty 1947 – Józef Cyrankiewicz zostaje premierem
10 marzec 1947 – polsko-czechosłowacki traktat graniczny, podział Cieszyna
28 marzec 1947 – śmierć gen. Karola Świerczewskiego pod Baligrodem w potyczce z ukraińską partyzantką
13-14 kwiecień 1947 – Plenum KC PPR (Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej), na którym przyjęto program tzw. bitwy o handel, tj. walki z handlem prywatnym
24 kwiecień 1947 - uchwalenie Akcji „Wisła”, czyli programu mającego na celu wysiedlenie do lipca tegoż roku ludności ukraińskiej na Ziemie Zachodnie i Południowe
6 czerwiec 1947 - śmierć prezydenta RP na emigracji Władysława Raczkiewicza, nowym prezydentem zostaje August Zaleski
Lipiec 1947 - pierwszy numer emigracyjnej „Kultury” (od 1948 roku w Paryżu)
2 lipiec 1947 – ustawa o Planie Odbudowy Gospodarczej 1947-1949
9 lipiec1947 – odrzucenie zachodniej propozycji uczestnictwa Polski w palnie odbudowy Marshalla
27 lipiec 1947 – górnik Wincenty Pstrowski zapoczątkowuje socjalistyczne współzawodnictwo w Polsce, jego słynne powiedzenie to: „kto wyrąbie więcej niż ja?”
21 październik 1947- ucieczka z Polski przywódcy PSL Stanisława Mikołajczyka w obawie przed prześladowaniami, utrata znaczenia PSL
1948 rok.
25 luty 1948 – powołanie Powszechnej Organizacji Młodzieży „Służba Polsce”, która został oparta na wzorach wojskowych
1 maj 1948 – inauguracja kolarskiego Wyścigu Pokoju (początkowo na trasie Warszawa-Praga-Warszawa)
21 maj 1948 – powołanie Centralnego Związku Spółdzielczego – koniec niezależnej spółdzielczości
10-22 lipiec 1948 – utworzenie Związku Młodzieży Polskiej (ZMP) z różnych dotychczasowych organizacji młodzieżowych
25-28 sierpień 1948 – Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu
3 wrzesień 1948 – usunięcie Władysława Gomułki z kierownictwa PPR (oskarżony o „odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne”), na czele PPR staje Bolesław Bierut
22 październik 1948 -śmierć prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda, jego następcą zostaje biskup lubelski Stefan Wyszyński
15-21 grudzień 1948 – Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS (grupa rozłamowa), w wyniku którego zostaje powołana Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)
29 grudzień 1948 – likwidacja powojennego systemu kartkowego
1949 rok.
20-23 styczeń 1949 – powołanie Związku Literatów Polskich (ZLP), przyjęcie zaleceń stosowania w twórczości kanonu socrealistycznego (realizm socjalistyczny)
12 luty 1949 – utworzenie Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR)
9 marzec 1949 – uchwalenie ustawy o likwidacji analfabetyzmu
30 maj 1949 –przyjęcie założeń plany 6-letniego
1-5 czerwiec 1949 - powołanie Centralnej Rady Związków Zawodowych (CRZZ)
18 czerwiec 1949 – opowiedzenie się za socrealizmem przez I Krajową Naradę Teatralną
Czerwiec-lipiec 1949 – nasilenie nagonki przeciw AK, propaganda („AK – zapluty karzeł reakcji”)
6 listopad 1949 –ministrem obrony narodowej i marszałkiem Polski Ludowej został marszałek ZSRR Konstantin Rokossowski
27-29 listopad 1949 – utworzenie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) przez połączenie różnych prokomunistycznych grup ruchu ludowego, partia satelicka wobec PPR
1950 rok.
23 styczeń 1950 – przejęcie przez państwo zarządu Zrzeszenia Katolików „Caritas”
20 marzec 1950 - wprowadzenie Rad Narodowych zamiast wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów
15 marzec 1950 – wystąpienie Polski z Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz z Międzynarodowego Funduszu Walutowego
14 kwiecień 1950 – podpisanie porozumienia między reżimem komunistycznym a Episkopatem
26 kwiecień 1950 – ustanowienie 1 maja świętem państwowym
27 czerwiec 1950 – obniżenie wieku pełnoletniości z 21 do 18 lat
6 lipiec 1950 – podpisanie w Zgorzelcu układu granicznego między Polską a NRD
21 lipiec 1950 – ogłoszenie ustawy o 6-letnim Planie Rozwoju Gospodarczego i Budowy Podstaw Socjalizmu na lata 1950-1955
14 grudzień 1950 – zapowiedź zbudowania 10 stacji metra w Warszawie do 1956 roku
1951 rok.
18 styczeń 1951 – zniesienie święta 3 maja i niektórych świąt kościelnych
15 luty 1951 – podpisanie polsko-radzieckiego porozumienia o wymianie 480 km kw. terytorium w rejonie Bełza i Krystynopola w zamian za rejon Ustrzyk Dolnych w Bieszczadach
13 lipiec-13 sierpień 1951 – proces pokazowy w Warszawie generałów: S. Tatara, F. Hermana, J. Kirchmayera i S. Mossora
23 lipiec 1951 – wprowadzenie obowiązkowych dostaw zboża dla państwa (w 1954 roku rozszerzona na mięso, mleko, ziemniaki), rekwizycje żywności przy udziale wojska
2 sierpień 1951 – aresztowanie W. Gomułki
30 października 1951 – powołanie Polskiej Akademii Nauk (PAN) w miejsce zlikwidowanej Polskiej Akademii Umiejętności (PAU)
21 grudzień 1951 – oświadczenie o zlikwidowaniu w kraju analfabetyzmu
1952 rok.
3 maj 1952 – pierwsza audycja Rozgłośni Polskiej Radia „Wolna Europa” z Monachium
10 maj 1952 – cukier na kartki (wcześniej wprowadzono na mięso i mydło), pogłębianie się trudności z zaopatrzeniem
22 lipiec 1952 – uchwalenie konstytucji PRL (Polska Rzeczpospolita Ludowa)
1 sierpień 1952 – nowa ordynacja wyborcza – liczba kandydatów nie może przekraczać liczby miejsc
22 grudzień 1952 – raport Izby Reprezentantów Kongresu USA dowodzący winy ZSRR za zbrodnię katyńską
1953 rok.
3 styczeń 1953 – zniesienie kartek na żywność, przy jednoczesnej podwyżce cen
18 styczeń 1953 – uchwała rządu o walce ze stonką ziemniaczaną
23 styczeń 1953 – początek audycji telewizyjnych
8 marzec 1953 – zawieszenie „Tygodnika Powszechnego”
9 marzec 1953 – dzień żałoby narodowej po śmierci J. Stalina (zmarł 5 III), Katowice zostają przemianowane na Stalinogród
Sierpień 1953 – wydanie na emigracji „Zniewolonego umysłu” Czesława Miłosza
14-22 wrzesień 1953 – proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka
26 wrzesień 1953 – aresztowanie prymasa Polski S. Wyszyńskiego
5 grudzień 1953 – ucieczka z Polski funkcjonariusz UB Józefa Światło (później audycje w radiu „Wolna Europa”)
1954 rok.
13 marzec 1954 – utworzenie w Warszawie Studenckiego Teatru Satyryków (STS)
21 lipiec 1954 – uruchomienie I wielkiego pieca w Nowej Hucie
28 wrzesień 1954 – początek audycji J. Świtało w RWE
7 grudzień 1954 – rozwiązanie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) i utworzenie na jego miejsce Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW)
13 grudzień 1954 – zwolnienie z aresztu W. Gomułki
1955 rok.
4 luty 1955 – uchwała rządu o zwiększeniu obszaru uprawy kukurydzy w Polsce
14 maj 1955 – utworzenie Układu Warszawskiego
21 lipiec 1955 – przekazanie Polsce przez ZSRR Pałacu Kultury i Nauki im. Stalina w Warszawie
31 lipiec-14 sierpień 1955 – V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w Warszawie
2 sierpień 1955 – likwidacja wydziałów teologicznych na Uniwersytecie Warszawskim i Jagiellońskim
21 sierpień 1955 – w „Nowej Kulturze” głośny „Poemat dla dorosłych” A. Ważyka
Sierpień 1955 – Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki w warszawskim Arsenale – symbol zerwania z socrealizmem w sztukach pięknych
4 wrzesień 1955 –ukazuje się tygodnik studencki „Po prostu”
21 grudzień 1955 – złagodzenie przepisów postępowania karnego (pełniejsze prawo do obrony)
1956 rok.
5 styczeń 1956 – I zebranie Klubu Krzywego Koła (KKK)
12 marzec 1956 – śmierć Bolesława Bieruta w Moskwie
20 marzec 1956 – wybór Edwarda Ochaba na I sekretarza PZPR
27 kwiecień 1956 – uchwalenie amnestii dla więźniów politycznych
1 maj 1956 – uruchomienie ośrodka telewizyjnego w Warszawie
28-29 czerwiec 1956 – wydarzenia poznańskiego czerwca
26 sierpień 1956 – odnowienie ślubów jasnogórskich
19-21 październik 1956 – VIII Plenum KC PZPR – W. Gomułka wybrany na I sekretarza partii
24 października 1956 – wielki wiec poparcia dla Gomułki na Placu Defilad w Warszawie
16-18 listopada 1956 – wizyta W. Gomułki w Moskwie (podpisanie umowy o repatriacji Polaków z ZSRR i o statusie wojsk radzieckich w Polsce)
11 grudnia 1956 – przywrócenie prawa działalności Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP)
1957 rok.
10-11 styczeń 1957 – rozwiązanie ZMP
20 styczeń 1957 – wybory do Sejmu PRL (tzw. wybory bez skreśleń)
27 luty 1957 – ukazanie się I numeru tygodnika „Polityka”
31 marzec 1957 - komunikat informacyjny o rozwiązaniu się od X 1956 roku ponad 80% rolniczych spółdzielni produkcyjnych, co oznaczało upadek polityki kolektywizacji wsi
3-6 października 1957 – zamieszki uliczne w Warszawie po ogłoszeniu decyzji o rozwiązaniu „Po prostu”
1958 rok.
16 kwiecień 1958 – nowe „gomułkowskie” normy w budownictwie mieszkaniowym, czyli 7-10 metra kw. na osobę
28 kwiecień 1958 – zapowiedź „Tysiąc szkół na Tysiąclecie” i rozpoczęcie budowy „tysiąclatek”
14 czerwiec 1958 – uruchomienie w Świerku pod Warszawą I reaktora jądrowego
1959 rok.
6 styczeń 1959 – decyzja o budowie zakładów petrochemicznych w Płocku
3 luty 1959- powrót z Kanady do kraju części skarbów narodowych
31 marzec 1959 – zakończenie akcji „repatriacji” Polaków ze Wschodu
31 lipiec 1959 – wprowadzenie poniedziałku jako dnia bezmięsnego w całej gastronomii
1960 rok.
27 kwiecień 1960 – zamieszki w Nowej Hucie (tzw. walka o krzyż) po usunięciu przez władze krzyża z miejsca zamierzonej budowy kościoła
17 listopad 1960 – przywrócenie Polsce przez USA klauzuli najwyższego uprzywilejowania
2 grudzień 1960 – powołanie Komitetu do spraw Radia i Telewizji
1961 rok.
16 styczeń 1961 – powrót reszty skarbów wawelskich do kraju
15 lipiec 1961 – ustawa o rozwoju systemu oświaty – usunięcie nauki religii ze szkół, przy jednoczesnej zgodzie na otwarcie punktów katechetycznych
1962 rok.
8 styczeń 1962 – rozpoczęcie edycji „Zeszytów Historycznych” paryskiej „Kultury”
3 luty 1962 – rozwiązanie Klubu Krzywego Koła
1963 rok.
16 czerwiec 1963 – uruchomienie w Instytucie Fizyki PAN w Warszawie pierwszego lasera
Października 1963 – początek obchodów 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego
1964 rok.
29 luty 1964 – propozycja wstrzymania zbrojeń w Europie Środkowej (tzw. plan Gomułki)
14 marzec 1964 – „List 34” intelektualistów protestujących przeciwko cenzurze i ograniczaniu przydziału papieru
1965 rok.
19 marzec 1965 – aresztowanie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego za wystosowanie „Listu otwartego”
8 kwiecień 1965 – podpisanie 20-letniego układu z ZSRR o „przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy”
18 listopad 1965 – list biskupów polskich do Episkopatu Niemieckiego „wybaczamy i prosimy o wybaczenie”
Grudzień 1965 – nagonka prasowa na Episkopat za pojednawcze i samowolne gesty wobec Niemców
1966 rok.
14 styczeń 1966 – proklamowanie oficjalnych państwowych obchodów Tysiąclecia Państwowości Polskiej
16 kwiecień 1966 – w Gnieźnie kościelne uroczystości Millenium Chrztu Polski
1 wrzesień 1966 – wprowadzenie 8-letniej szkoły podstawowej zamiast dotychczasowej siedmioletniej
1967 rok.
29 maj 1967 – arcybiskup metropolita krakowski Karol Wojtyła podniesiony do godności kardynała
24 lipiec 1967 – powołanie w Rzymie Fundacji Lanckorońskich
6-12 wrzesień 1967 – wizyta gen. Charlsa de Gaulle’a w Polsce
25 listopada 1967 – premiera „Dziadów” A. Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka
Grudzień 1967 – początek produkcji fiatów 125 p
1968 rok.
16 styczeń 1968 – decyzja władz o zawieszeniu z dniem 1 lutego przedstawień „Dziadów”
30 styczeń 1968 – demonstracje studenckie w Warszawie po ostatnim przedstawieniu „Dziadów”
29 luty 1968 – rezolucja Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Oddziału Warszawskiego ZLP protestującego przeciwko nasilaniu cenzury
8 marzec 1968 – wiec studencki w Uniwersytecie Warszawskim i początek tzw. wydarzeń marcowych
9-18 marzec 1968 – wiece i strajki studenckie ośrodkach akademickich (między innymi w Krakowie, Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Toruniu, Warszawie i Wrocławiu)
Marzec-kwiecień 1968 - w prasie nagonka antysemicka, czystki na uczelniach i w Patrii, rozgrywki na szczytach władzy, osłabienie pozycji Gomułki
20 sierpień 1968 – udział Polski w inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację
1969 rok.
Styczeń 1969 – proces K. Modzelewskiego i J. Kuronia
Luty 1969 – proces Adama Michnika i Henryka Szlajfera
1970 rok.
7 grudzień 1970 – podpisanie układu z RFN o podstawach normalizacji stosunków
12 grudzień 1970 – decyzja rządu o podwyżce cen artykułów żywnościowych i początek tzw. wydarzeń grudniowych
14-20 grudzień 1970 – krwawo stłumione protesty robotnicze w Gdańsku, Gdyni i Szczecinie
17 grudzień – masakra przed Stocznia w Gdyni
20 grudzień 1970- usuniecie W Gomułki od władzy – I sekretarzem PZPR zostaje Edward Gierek, zmiana na najwyższych stanowiskach państwowych
1971 rok.
20 styczeń 1971 – decyzja władz PRL o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie
20-24 styczeń 1971 – ponowny strajk w Stoczni Szczecińskiej
25 styczeń 1971 – E. Gierek na spotkani w Gdańsku pyta: „Pomożecie?”. Uczestnicy spotkania odpowiadają: „Pomożemy”
15 luty 1971 – rezygnacja władz z podwyżek z grudnia 1970 roku
3 marzec 1971 –spotkanie prymasa Stefana Wyszyńskiego z premierem Jaroszewiczem
Października 1971 – proces konspiracyjnej grupy „Ruch”
1972 rok.
1 styczeń 1972 – zniesienie dostaw obowiązkowych od rolników
1 luty 1972 – otwarcie granicy z NRD dla ruchu turystycznego bez konieczności posiadania zaproszeń
9 kwiecień 1972 – Stanisław Ostrowski zostaje prezydentem RP na wychodźstwie po śmierci Augusta Zaleskiego
28 czerwiec 1972 – ustanowienie przez Stolice Apostolską organizacji kościelnej na ziemiach północnych i zachodnich
14 wrzesień 1972 – nawiązanie stosunków dyplomatycznych z RFN
1973 rok.
11 kwiecień 1973 – powołanie do życia Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej pod kierownictwem PZPR
13 październik 1973 – reforma szkolnictwa na wzorach radzieckich – wprowadzenie szkół 10-letnich
1974 rok.
4-6 luty 1974 – wizyta sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej arcybiskupa A. Casarolego
17 październik 1974 – w Psarach koło Kielc otworzono I w kraju naziemną stację łączności satelitarnej
12 grudzień 1974 – „List 15” – protest polskich intelektualistów w prawie położenia Polaków w ZSRR
1975 rok.
28 maj 1975 – reforma administracyjna kraju: powołanie 49 województw zamiast dotychczasowych 17 oraz zlikwidowanie powiatów
28-29 lipiec 1975 – wizyta w Polsce prezydenta USA G. Forda
5 grudzień 1975 – protestacyjny „list 59” w związku z zapowiadanymi zmianami a konstytucji PRL
1976 rok.
10 luty 1976 – uchwalenie poprawek do konstytucji PRL - zapis o przyjaźni z ZSRR i kierowniczej roli PZPR w państwie
28-29 kwiecień 1976 – utworzenie Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP)
24 czerwiec 1976 – ogłoszenie podwyżek cen żywności
25 czerwiec 1976 – początek fali strajkowej w wielu miastach: w Radomiu, Ursusie, Płocku – przybrały one formę ulicznych demonstracji – wieczorem odwołanie podwyżek
13 sierpień 1976 – wprowadzenie kartek na cukier (2 kilogramy na 1 osobę na miesiąc)
23 wrzesień 1976 – utworzenie Komitetu Obrony Robotników (KOR) w celu pomocy osobom prześladowanym po zajściach w czerwcu tegoż roku. W składzie KOR znaleźli się między innymi: J. Kuroń, A. Macierewicz, A. Michnik
13 grudzień 1976 – I wytop stali w hucie „Katowice”
1977 rok.
26 marzec 1977 – powołanie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO)
7 maj 1977 - zabójstwo w Krakowie studenta UJ i współpracownika KOR Stanisława Pyjasa
29 wrzesień 1977 – przekształcenie KOR w Komitet Samoobrony Społecznej (KSS)
1 grudzień 1977 – spotkanie E. Gierka z papieżem Pawłem VI w Watykanie
29-31 grudzień 1977 – wizyta w Polsce prezydenta USA J. Cartera
1978 rok.
22 styczeń 1978 – powołanie Towarzystwa Kursów Naukowych (TKN)
25 luty 1978 – powstanie Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) w Katowicach
27 czerwiec 1978 –Mirosław Hermaszewski pierwszym Polakiem w kosmosie
Lipiec 1978 – początki ruchu Komitetów Samoobrony Chłopskiej
16 październik 1978 – wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża (Jan Paweł II)
1979 rok.
8 kwiecień 1979 – Edward Raczyński zostaje prezydentem RP na wychodźstwie
2-10 czerwiec 1979 – pielgrzymka Jana Pawła II do Polski
29 lipiec 1979 – powołanie Ruchu Młodej Polski
1 wrzesień 1979 – utworzenie Konfederacji Polski Niepodległej (KPN) – pierwszej organizacji określającej się jako niepodległościowa partia polityczna
1980 rok.
14 sierpień 1980 – początek strajku w Stoczni Gdańskiej.
16 sierpień 1980 – utworzenie w Gdańsku Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego na czele z Lechem Wałęsą
18 sierpień 1980 – początek rozmów władz ze strajkującymi
28 sierpień 1980 – strajki we Wrocławiu i na Górnym Śląsku
30 sierpień 1980 - podpisanie porozumienia ze strajkującymi w Szczecinie
31 sierpień 1980 – porozumienie w Gdańsku – zgoda władz na tworzenie „niezależnych i samorządnych związków zawodowych uznających jednak kierownicza role PZPR, obietnica realizacji postulatów socjalnych
3 września 1980 – porozumienie ze strajkującymi w Jastrzębiu
5 wrzesień 1980 – dymisja E. Gierka, I sekretarzem PZPR zostaje Stanisław Kania
