I. KOMUNIZM.
Komunizm – jest to społeczna ideologia, która głosi zasadę równości społecznej wszystkich ludzi oraz zapowiada zbudowanie społeczeństwa bezklasowego, w którym powinna obowiązywać społeczna własność środków produkcji i zasada równego podziału dóbr. Po raz pierwszy w formie naukowej opracowali te zasady Karol Marks i Fryderyk Engels. Zakładali oni nieuchronność obalenia kapitalizmu na drodze rewolucji proletariackiej i objęcia władzy przez klasę robotnicza. Pierwszym etapem budowy ustroju bezklasowego miał być socjalizm. Tezy K. Marksa i F. Engelsa podtrzymała Włodzimierz Lenin, przy jednoczesnym rozwinięciu idei rewolucji i dyktatury proletariatu. PO rewolucji październikowej w Rosji w 1917 roku komunizm jako marskim-leninizm stała się oficjalna ideologią Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii bolszewików (WKP(b)).
II. STALIN.
Józef Stalin (właściwe nazwisko Josif Wissarionowicz Dżugaszwili) urodził się w 1879 roku, zmarł w 1953 roku. Był radzieckim dyktatorem. Od 1898 roku był członkiem Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Od 1903 roku zaś członkiem Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. W 1912 roku został członkiem Komitetu Centralnego SDPRR (b) oraz współredaktorem bolszewickiej gazety „Prawdy”.Za swa działalność rewolucyjna został w latach 1913-1917 zesłany na Syberię. Zwolniony po rewolucji butwiej w 1917 roku przybył do Piotrogrodu. W Radzie Komisarzy Ludowych na czele której stał W. Lenin (był to pierwszy radziecki rząd) został on komisarzem ludowym do spraw narodowości, zaś w czasie wojny domowej między tzw. Rosją białą (zwolennicy dawnego ustroju) a Rosją czerwoną (zwolennicy bolszewików) był on komisarzem ludowym kontroli państwowej oraz jednocześnie członkiem Rady Wojskowo-Rewolucyjnej Republiki, członkiem rad wojskowo-rewolucyjnych Frontu Wschodniego. W 1922 roku po XI Zjeździe Rosyjskiej Komunistycznej Partii bolszewików został wybrany na sekretarze generalnego KC. Wobec choroby W. Lenina stał się w praktyce przywódcą partii i państwa. Po śmierci W. Lenina zaczął stopniowo eliminować ze swego otoczenia głównych działaczy partyjnych, takich jak: Lew Kamieniew, Nikołaj Bucharin. Lew Trocki. Kiedy zdobył jedynowładztwo zaczął realizować swe utopijne planu. W latach 1929-1930 przeprowadzany był na terytorium państwa tzw. plan przyśpieszonej kolektywizacji rolnictwa, który przeprowadzano bardzo bezwzględnie: setki tysięcy bogatszych chłopów – tzw. kułaków zsyłano do obozów. Kolektywizacja doprowadziła do straszliwej klęski głodu. Rozbudowywano także przez cały okres jego panowania (do czasu swej śmierci w 1953 roku) aparat represji. Symbolem terroru było słynne zdanie głównego prokuratora ZSRR – Andrzeja Wyszyńskiego „Dajcie człowieka a ja mu znade paragraf”. Koncentracja władzy w rękach Stalina doprowadziła do stworzenia wokół jego osoby atmosfery absolutnego autorytetu i nieomylności.
III. STALINIZM.
System władzy stworzony przez J. Stalina, który był jedną z odmian totalitaryzmu. Stalin rozwijając myśl W. Lenina o kierowniczej roli partii bolszewickiej, która był prawdziwym monopolem połączył ja z monopolem sprawowania władzy w państwie – monopol osobisty. Organizacje partyjne powstawały i sprawowały władzę we wszystkich urzędach, przedsiębiorstwach, szkołach i wojsku. Rozbudowie aparatu partyjnego towarzyszyła rozbudowa aparatu przymusu, w którym czołową rolę odgrywał Zjednoczony Państwowy zarząd Polityczny, przemianowany następnie na Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD). Jego funkcjonariusze wspomagani prze wielką liczbę donosicieli (bardzo rozwinięta denuncjacja – donosicielstwo i inwigilacja – szpiegostwa) kontrolowali poczynania niemal wszystkich obywateli. W obozach pozostających głównie pod władza GUŁAGU (Główny Zarząd Obozów Pracy Poprawczej – opisał go między innymi Aleksander Sołżenicyn _”Archipelag Gułag”) osadzono dziesiątki tysięcy osób. Oblicza się, iż ofiarami represji stalinowskich opadło około 40 miliona niewinnych osób. Wszystkiemu towarzyszył niemal religijny kult J. Stalina, któremu przypisywano nieomylność i genialność we wszystkich dziedzinach. J. Stalin dławił wszelkie przejawy samodzielności i nieposłuszeństwa.
Po 1945 roku wszystkie niemal elementy stalinizmu były przenoszone do państw środkowo-europejskich zależnych od ZSRR. Wszędzie niemal starano się kopiować wzory radzieckie, choć różne były tego rezultaty. Represjonowano tysiące osób oskarżonych o wrogie działania do w stosunku do partii komunistycznej. Śmierć J. Stalina nie oznaczała w praktyce końca stalinizmu. Po 1956 roku, po słynnym referacie Nikity Chruszczowa, w którym skrytykował on kult J. Stalina, zaczęto stopniowo ujawniać zbrodnie stalinowskie. Wiele elementów charakterystycznych dla stalinizmu przetrwało aż do rozpadu ZSRR w 1991 roku.
IV. „TRÓJKAT POD GWIAZDĄ” – JAKO WIZYTÓWKA STALINIZMU.
„Trójkąt pod Gwiazdą” produkcji Claudio Bonivento (Columbia Pictures) z 1991 roku, to pierwszy amerykański film kręcony na Kremlu w czasie końcowego procesu rozpadu ZSSR. Reżyserem jest Rosjanin Andriej Konczałowski, co powoduje, iż film pozbawiony jest naiwnych amerykańskich wyobrażeń o radzieckim systemie totalitarnym. Scenariusz oparty na prawdziwej opowieści kinooperatora pracującego dla Stalina w latach 1939-1953 jest autorstwa Andrieja Konczałowskiego i Anatoli Usova. Muzykę skomponował Eduard Artemjow, a w głównych rolach wystąpili: Tom Hulce (Iwan), Lolita Davidovich (Anastazja), Alexandre Zoruev (Stalin), Feodor Chaliapin Jr.(prof. Bartnew).Viera Ekroinowa (Katia-3 lata), Maria Baranova (Katia-10 lat) i Bess Meyer (Katia-16 lat).
Akcja filmu rozgrywa się w Moskwie w latach 1939-1953. W zapadłej suterenie na obrzeżach miasta mieszkają główni bohaterowie: Iwan i Anastazja Sanczin, prof. Bartnew i żydowska rodzina Gubermanów. W noc poślubną do mieszkania Sanczinów przybywają agenci KGB, którzy wiozą Iwana do matecznika sowieckiej władzy, tj. na Kreml. Tam zostaje on poinformowany ,że od tej chwili będzie pracować jako kinooperator dla samego Stalina. Jednak nie to wydarzenie i związane z nim swoiste reperkusje zawodowe kreślą postać głównego bohatera, czyni to natomiast jego infantylny stosunek do samego Stalina. Użyłam słowa infantylny, bo tak jak małe dziecko kocha miłością bezgraniczną swą jedyną, najukochańszą zabawkę, tak Iwan Sanczin kochał swego jedynego, najukochańszego wodza-Stalina. Pojawia się jednak pytanie: dlaczego skoro Iwan tak wierzył w dobroć i sprawiedliwość swego wodza , to z własną żoną , we własnym mieszkaniu rozmawiał w szafie w obawie przed denuncjacją i jej tragicznymi konsekwencjami? Ta nieuświadomiona przez bohatera fascynacja Stalinem spowodowana jest jego zaślepieniem, a w związku z tym brakiem jakiegokolwiek krytycznego myślenia.
Anastazja analogicznie do Iwana nie widzi w osobie Stalina despoty i mordercy, ale w przeciwieństwie do niego, nie zdaje sobie sprawy z jego realnej władzy. Jego jak i całą ekipę rządzącą traktuje jako zwykłych ludzi. Nie wie, co to wróg klasowy, jak i nie rozumie, że może stać się nim każdy, nawet ona sama. Kwintesencją jej świadomości politycznej staje się pytanie skierowane do męża: czy Salin jest dobry? Powstaje zatem niebezpieczny trójkąt: Stalin-Iwan-Anastazja. On kocha Stalina, ona jego.
Jedyną postacią w filmie, która od początku realistycznie oceniała sytuację polityczną w ZSSR, jest żyjący w całkowitym odosobnieniu stary prof. Bartnew, twierdzący, iż szatan istnieje na Kremlu dzięki takim poczciwym i naiwnym Iwanom.
Wątkiem pojawiającym się w filmie bardzo często jest kwestia Katii Guberman, dziecka rodziców oskarżonych o zdradę ojczyzny, a tym samym zepchniętych do kategorii wrogów ludu. Ta nastoletnia dziewczyna, kochana przez Anastazję, a odrzucona przez Iwana jako dziecko zdrajców, bardziej w obawie przed wynikającymi z tego faktu konsekwencjami niż z powodów osobistych, przeszła podobnie jak rzesza jej towarzyszy swoisty proces „prania mózgu”.
Według mnie reżyser wykorzystując prawdziwe przeżycia tych czterech powyższych postaci, uczynił z nich symbole poszczególnych kategorii społeczeństwa tamtej epoki. Dzielą się oni na tych, którzy wierzyli, choć nie rozumieli, na tych , którzy nie rozumieli i nie zdawali sobie sprawy z prawdziwego oblicza istniejącego systemu, na tych którzy doskonale pojmowali płynące z „góry” niebezpieczeństwo i wreszcie na tych, którzy przeszli „pranie mózgu”, a którym wpajano deprecjacyjne ideały i wyimaginowane wyobrażenia o otaczającej ich rzeczywistości.
Film doskonale oddaje atmosferę tamtych czasów, pokazując oprócz schematów psychologicznych ludzi, proces homogenizacji społeczeństwa, depersonalizację, inwigilację, indoktrynację, psychozę strachu, serwilistyczne i inercyjne zachowania urzędników wobec Stalina, akcenty dyskryminacji rasowej, elementy walki klasowej i połączone z nią nierozerwalnie bezpodstawne oskarżenia oraz dobrowolną i wymuszoną denucjację.
Zgodnie z powyższym reżyser przedstawił wszystkie najważniejsze elementy radzieckiego systemu totalitarnego, na przykładzie zaprezentowania psychiki i zachowań bohaterów, co podkreśliło tragizm tamtych wydarzeń i wymusiło niejako na odbiorcy wysnucie własnego obrazu tamtej epoki. Oczywiście mam tutaj na myśli brak tendencyjnych ujęć i komentarzy, tak charakterystycznych dla filmów poświęconych systemom totalitarnym. Choć zdaję sobie sprawę z możliwości zakwestionowania powyższej opinii, powołując się na tragiczne koleje losów głównych bohaterów, które wpływają pośrednio na obraz tamtejszej epoki w sposób jak najbardziej negatywny, to są one w tym przypadku prawdziwymi przeżyciami zwykłych ludzi zamieszkujących Moskwę za panowania Stalina.
Każdy z bohaterów ponosi ostatecznie klęskę. Anastazja po powrocie z Kłejbyszewa, gdzie wyjechała z całą ekipą rządzącą, wobec ataków niemieckich na Moskwę, jest zupełnie innym człowiekiem. Wydaje się ,iż przeszła ona całkowitą metamorfozę, zrozumiała na czym polega cały system i kim tak naprawdę jest Stalin, który w jej odczuciu stracił wszystko ze swojej normalności, a stał się wcielonym szatanem.
Iwan po samobójstwie żony będąc człowiekiem bardzo samotnym, stał się ojcem dla młodziutkiej Katii Guberman, dziecka wrogów ojczyzny. Owo wydarzenie stało się tak naprawdę jego wewnętrzną klęską, polegającą na tym, iż w kilka dni ten niezłomny wielbiciel Stalina odrzucił wszystkie ideały, którym był wierny przez kilkanaście lat, a które to całkowicie zaprzeczały takiemu posunięciu.
Obrazy życia społeczeństwa przepełnione są biedą, skandalicznymi warunkami życiowymi, chamstwem, brutalnością i powszechnym brakiem bezpieczeństwa, poczynając od „dołów” społecznych, a na samym Stalinie kończąc.
Co się zaś tyczy gry aktorów to najmniej był dla mnie przekonujący Alexandre Zoruev w roli Stalina. Mimo, iż całe jego otoczenie drży w jego obecności, to on sam przestawiony jest jako postać bierna, którą można spotkać praktycznie tylko w sali filmowej. Może było to spowodowane zabiegiem reżysera mającym na celu przedstawienie go w normalnych sytuacjach, albo jest to moje podejście wynikające ze stereotypowego postrzegania jego postaci?
W filmie zostały wykorzystane materiały archiwalne typu filmowego i fotograficznego, co nadało jego wymowie jeszcze bardziej realistyczny charakter. Bardzo specyficzne są pewne pojedyncze zdania, będące kwintesencją ówczesnej sytuacji, mam tu na myśli min. wypowiedź Stalina „ja wiem wszystko o wszystkich”, czy słowa żołnierza po odjeździe wodza z Kremla „udało się, żyjemy jeszcze jeden dzień”.
Jedyne co może budzić nawet nie tyle co zastrzeżenia, a poczucie sztuczności w odbiorze to język jakim posługują się bohaterowie. Oglądając ten film ma się analogiczne wrażenie jak w przypadku „Pianisty” Romana Polańskiego, w którym Władysław Szpillman będąc Polakiem i przebywając w Polsce mówi po angielsku, podobnie jak bohaterowie „Trójkątu pod Gwiazdą” będąc Rosjanami mieszkającymi w Rosji . Jednak tak naprawdę to nie przeszkadza w realistycznym pokazywaniu rzeczywistości, którą na ekranie tworzy nie język, lecz wydarzenia i fakty.
Moim zdaniem film jest warty obejrzenia, ponieważ odzwierciedla on nie tylko rzeczywiste przeżycia osób, ale także stanowi odbicie ówczesnych nastrojów społecznych wobec radzieckiego systemu totalitarnego.
