Konsekwencje porażki Rosji w wojnie z Japonią

Klęska Rosji w starciu z Japonią w 1905 r. o wpływy na terenach Dalekiego Wschodu pokazała militarną słabość caratu i zdecydowanie zaostrzyła sytuację wewnątrz kraju. Kryzys polityczny i gospodarczy pogłębiony został przez bardzo duże koszty działań wojennych i coraz gorszą sytuację rosyjskiego społeczeństwa. Reakcją na te wydarzenia były wybuchające w fabrykach i zakładach przemysłowych strajki.

Wydarzenia "krwawej niedzieli"

22.I.1905 r. doszło do demonstracji, w której wzięli udział mieszkańcy Petersburga domagający się przeprowadzenia reform w państwie. Manifestujący zostali z rozkazu cara Mikołaja II zaatakowani przez policję, wojsko i kozaków. Zginęło ponad 1000 demonstrantów, a o wiele więcej zostało rannych. Wydarzenie to zostało nazwane "krwawą niedzielą".

Strajki w 1905 r.

Sytuacja Rosji z dnia na dzień była coraz gorsza. W październiku miał miejsce strajk powszechny, który sparaliżował całe państwo. Ustała praca w fabrykach, bankach, pocztach i na kolei. Nastroje rewolucyjne dotarły także do armii. W czerwcu 1905 r. zbuntowali się żołnierze służący na pancerniku "Potomkin". Strajkować zaczęła także wieś.

Obietnice reform

W październiku 1905 r. przez zaniepokojonego zaistniałą sytuacją cara wydany został manifest obiecujący swobody obywatelskie i poszerzenie prawa wyborczego do Dumy oraz nadanie jej ustawodawczych uprawnień.

Ważnym momentem rewolucji było powstanie pracujących w Moskwie robotników w grudniu 1905 r. Zostało ono stłumione w bardzo krwawy sposób. Spowodowało to, że osłabła rewolucyjna walka, a rząd Rosji rozprawiał się z ośrodkami ruchu rewolucyjnego. Silne wystąpienia miały jeszcze miejsce w 1906 r., ale w ciągu następnego roku wygasły. Car wycofał się z poczynionych przez siebie ustępstw, rozwiązał Dumę i wprowadził ordynację wyborczą niekorzystną dla rosyjskiego społeczeństwa. Wydarzenia te oznaczały zakończenie rewolucji i rozpoczęcie polityki reakcyjnej.

Rewolucja w Królestwie Polskim

Wieść o "krwawej niedzieli" bardzo szybko dotarła do Królestwa Polskiego. W Warszawie, Zagłębiu Dąbrowskim, Łodzi, Radomiu i Skarżysku rozpoczęły się strajki. W Warszawie w walkach z policją śmierć poniosło około 90 strajkujących. Robotnicy domagali się skrócenia czasu pracy i podwyższenia zarobków. Wysuwali również postulaty, z którymi solidaryzowały się wszystkie warstwy społeczne. Chcieli zapewnienia wolności osobistej, zniesienia cenzury, swobody działania dla organizacji robotniczych, równości obywateli wobec siebie oraz wprowadzenia języka polskiego do szkół i urzędów. Domagano się także przyznania autonomii Królestwu Polskiemu.

W czerwcu w Łodzi wybuchło powstanie, podczas, którego ludność prowadziła zażartą walkę przeciwko oddziałom wojska i policji rosyjskiej. Śmierć poniosło ponad 150 powstańców, a kilkuset odniosło obrażenia.

Do nasilenia walk w Królestwie Polskim doszło pod koniec 1905 r., gdy wybuchł w Rosji powszechny strajk.

Polskie partie polityczne wobec rewolucji

Działania w walce z rządem rosyjskim podjęły formacje polityczne. Ważną rolę odegrała w niej Polska Partia Socjalistyczna. Utworzyła ona kierowaną przez Józefa Piłsudskiego Organizacje Bojową. Już w 1904 r. była ona organizatorem zbrojnych akcji wymierzonych przeciw przedstawicielom rządu rosyjskiego (carskim urzędnikom i żandarmom). W latach rewolucji Organizacja Bojowa wykonała bardzo wiele ataków na rządowe kasy i pociągi, a także ochraniała demonstrujących.

W walce oprócz PPS udział brała również Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Formacje te działały w środowisku robotniczym, organizowały strajki i demonstracje. SDKPiL chciała przekształcić wydarzenia w Królestwie Polskim w społeczną rewolucję. Aby to osiągnąć działacze partii chcieli współpracować z rewolucjonistami rosyjskimi.

Inny pogląd głosili działacze PPS. Głównym ich zamiarem było wywalczenie niepodległości dla Polski. Chcieli oni wywołać ogólnonarodowe powstanie przeciw państwu rosyjskiemu, a nie tylko proletariacką rewolucję. Zwolennikiem tej koncepcji był zwłaszcza Józef Piłsudski. Część młodszych członków PPS bliższa była wówczas poglądom głoszonym przez SDKPiL. Odzyskanie niepodległości odsunęli na drugi plan, a za swój główny cel uważali oni rewolucję społeczną.

W 1906 r. w PPS doszło do rozłamu. Powstała wtedy PPS-Frakcja Rewolucyjna na czele, której stanął Józef Piłsudski oraz PPS-Lewica pod dowództwem M. Koszutskiej i H. Waleckiego.

Rewolucji przeciwna była Narodowa Demokracja, która miała duży wpływ na środowiska miejskie i wieś. W celu przeciwdziałania działaniom rewolucyjnym podjęła ona szereg akcji propagandowych i organizacyjnych. Namawiała robotników by rezygnowali z udziału w strajkach i demonstracjach. Utworzony przez nią Narodowy Związek Robotniczy chciał osłabić wpływ socjalistycznych partii na środowiska robotnicze.

Sytuacja w Królestwie Polskim miała wpływ na wszystkie warstwy społeczne i ujawniła konflikty polityczne, ekonomiczne i socjalne. Wywołała również oddźwięk na ziemiach zaboru pruskiego i austriackiego. Dużą rolę odegrała kampania o prawa wyborcze, która prowadzona była w Galicji. Na Pomorzu i w Poznaniu w szkołach zorganizowane zostały strajki w obronie polskiego języka.

Walka młodzieży z rządami cara

Pod wpływem wydarzeń rewolucyjnych w 1905 r. młodzież polska przystąpiła do walki o przywrócenie na uczelniach i w szkołach języka polskiego. Domagała się także większych swobód obywatelskich. Na wieść o "krwawej niedzieli" studenci Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej nie wzięli udziału w zajęciach. Akcja ta została poparta także przez uczniów szkół średnich. Strajki te zaowocowały ustępstwami rosyjskich władz w sprawach oświaty. Można było od tego czasu zakładać prywatne szkoły, których ilość wzrastała bardzo szybko. Powołane zostały organizacje mające zajmować się edukacją społeczeństwa polskiego, głównie robotników. Powołano bardzo dużo szkół powszechnych, a także bibliotek i przedszkoli.

Rezultaty rewolucji

Mimo represji ze strony władz Rosji po zakończeniu działań rewolucyjnych społeczeństwo polskie zachowało część wywalczonych swobód. Działać zaczęły szkoły uczące polskiego języka, które poszerzały swój program oświatowy. Prawo do tworzenia związków zawodowych uzyskali robotnicy. Legalnie działać mogły organizacje kulturalne, społeczne i oświatowe.

Działalność Józefa Piłsudskiego

W czasie rewolucji bardzo aktywnie działał Józef Piłsudski, który był czołowym przedstawicielem niepodległościowej lewicy. Liczył on na to, że dojdzie do wojny pomiędzy głównymi europejskimi mocarstwami, zwłaszcza Niemiec z Rosją. Był głównym inicjatorem przygotowywania oddziałów na wypadek wybuchu konfliktu i podjęcia walk o niepodległość Polski. Po upadku rewolucji Józef Piłsudski podjął w Krakowie i we Lwowie szkolenie teoretyczne i bojowe Polaków myśląc o walce z państwem rosyjskim.