1. Pierwsze masowe wystąpienie robotników: czerwiec 1956 w Poznaniu
  2. Zmiana we władzach PZPR: objęcie władzy przez W. Gomółkę i "odwilż".

ad.1.

Tzw. "poznański czerwiec" rozpoczął się od postulatów załogi Zakładów im. Józefa Stalina, zwanych ZISPO. Żądali oni uczciwego traktowania przy wyliczaniu płac, zrezygnowania z dodatkowego opodatkowania przodowników pracy, lepszej organizacji zakładu. Pod ich postulatami podpisały się inne przedsiębiorstwa: Komunikacyjne oraz Zakład Naprawy Taboru Kolejowego. Strajk rozpoczął się 28 czerwca po klęsce prób rozmów z władzami:

  • początkowo wysyłano do władz listy i petycje z żądaniami. Dyrekcja nie mogła podjąć takich decyzji, choć obiecywała pomoc
  • ostatecznie postanowiono wysłać do Warszawy delegację złożoną z delegatów robotników i dyrekcji. 25 czerwca podjęto rozmowy z ministrem przemysłu maszynowego. Uzyskano porozumienie
  • 27 czerwca minister przybył do Poznania i wycofał się z porozumienia. Wykluczono robotników z rozmów. Przedstawicielstwo Centralnej Rady Związków Zawodowych zignorowało postulaty.

Wydarzenia trwały do 30 czerwca:

  • 28 czerwca podjęto strajk i w stronę Zamku (mieszczącego Komitet Wojewódzki PZPR) wyruszył pochód robotników ZISPO. Dołączyli się robotnicy ZNTK, MPK, Zakłady Przemysłu Odzieżowego oraz Zakładów Graficznych. Do nich dołączyli mieszkańcy miasta i pochód przerodził się w patriotyczną manifestacją pod hasłami "Chleba i Wolności" (społeczeństwo było doprowadzone w tym okresie do ostateczności efektami systemu stalinowskiego: fatalną sytuacją gospodarczą, brakiem podstawowych produktów). Protest zgromadził 100 tysięcy osób
  • ten tłum został sprowokowany wiadomością o aresztowaniu delegacji robotników. Podzielił się:
  • część zdobyła więzienie przy ulicy Młyńskiej. Doszło tam do utarczki ze strażą pożarną, której nie dopuszczono do gaszenia płonących akt. Uwolniono 257 więźniów i zaopatrzono się w broń
  • grupa około 10- tej ruszyła w stronę siedziby Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Kochanowskiego. Demonstranci nie mieli jeszcze broni, używali kostek brukowych. Zastali tam operacyjny oddział UB. Padły pierwsze strzały i zginęły pierwsze ofiary
  • nie opuszczono blokady UPB. Dotarły oddziały z Młyńskiej z bronią. Uzbrajano protestantów bronią zdobytą na Akademii Medycznej czy Politechnice (obowiązkowe studia wojskowe)
  • po południu władze (minister obrony K. Rokossowski) decydują o wprowadzeni regularnej armii pod dowództwem gen. Stanisława Popławskiego. Do Poznania udaje się premier i I sekretarz KC. Poznań obsadza 10300 żołnierzy wyposażonych w wozy opancerzone
  • trwają walki w różnych miejscach miasta przeciwko słabo wyposażonym (butelki z benzyną) protestantom. Żołnierze myślą, że są to wystąpienia proniemieckie.

Protest krwawo stłumiono: zginęło 63 protestujących i 10 żołnierzy i funkcjonariuszy UB (źródła zachodnie podawały liczbę 200 zabitych). Około 1000 osób zostało rannych. 28 czerwca rozpoczęły się aresztowania:

  • władze podjęły wysiłki opanowania sytuacji w kraju przez przypisanie wydarzeń poznańskich prowokacji chuliganów i obcych wywiadów ("agentów imperializmu")
  • aresztowano ponad 600 osób, które po brutalnym śledztwie skazywano w błyskawicznych procesach na kilkuletnie wyroki
  • jednak sytuacja w partii nie została opanowana, wydarzenia pokazały rozłam w kierownictwie. Doprowadziły do wzrostu napięcia w społeczeństwie, co zaowocowało zmiana na stanowisku I Sekretarza i odwilżą systemu stalinowskiego.

ad.2

Poznański czerwiec był tylko jednym z symptomów niezadowolenia społecznego. W kraju rosła inflacja, ujawniły się też rysy w PZPR. W tym roku doszło do zmian w strukturach państw "demokracji ludowej", poprzedzonych rozruchami i interwencją ZSRR.

Rok 1956 jest początkiem odchodzenia w ZSRR od stalinizmu. XX Zjazd Komunistycznej Partii ZSRR ogłosił odejście od "kultu jednostki". W Polsce dochodzi do przełomu politycznego w październiku 1956: władzę objął wtedy, po odsunięciu E. Ochaba. Była to znacząca wskazówka, że partia rezygnuje z systemu stalinowskiego, gdyż Gomółka był byłym stalinowskim więźniem, który aresztowany został za "odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne". Objęcie władzy przez Gomółkę otwiera okres tzw. "odwilży", widocznej w większej swobodzie życia społecznego i kulturalnego. Partia socjalistyczna zrezygnowała wtedy z walki ideologicznej na rzecz utrzymania władzy politycznej. Symptomy widoczne były już po wydarzeniach czerwcowych:

  • w zakładach powstają rady pracownicze
  • władze zgodziły się na prywatne gospodarstwa rolne
  • zmieniono stosunek do byłych żołnierzy AK: obchodzono rocznicę powstania z udziałem władz. Przeprowadzono wiele rewizji wyroków i podjęto sprawy dotąd niedokończone, podczas gdy żołnierze często wciąż byli więzieni. Po śmierci Bolesława Bieruta uwolniono 35 tys. skazanych
  • 26 VII 1956odbyła się manifestacja pokojowa na Jasnej Górze
  • ograniczono kontrolę informacji i przekazu kulturalnego z Zachodu: powstawały nowe gazety, przywożono filmy i ubrania. W Sopocie odbył się I Festiwal Muzyki Jazzowej
  • po trzech latach uwolniono kardynała Stefana Wyszyńskiego
  • 19 października VII Plenum KC PZPR wybrało W. Gomółkę na I sekretarza partii. Był to wyraz zwycięstwa zwolenników demokracji wewnątrzpartyjnej
  • w 1957 roku nadzieje na demokratyzację życia w PRL pod władzą Gomółki zostały rozwiane. Rozwiązano postępowe pismo "Po prostu". Gomółka stopniowo skierował zainteresowania z powrotem w stronę ZSRR, co doprowadziło do wydarzeń marcowych 1968 roku (po zdjęciu ze sceny "Dziadów" w reżyserii K. Dejmka).