z części ziem dawnego Księstwa Warszawskiego powstało Wielkie Księstwo Poznańskie (przyłączone do Królestwa Pruskiego, nie do Związku Niemieckiego), które miało posiadać polskie instytucje. Niestety władze nie zajęły się ich zorganizowaniem. W 1823 r. w Prusach i w Księstwie powstały doradcze zgromadzenia prowincjonalne - wybory przeprowadzano według podziału stanowego i cenzusu majątkowego (faworyzowano przede wszystkim Niemców). Namiestnikiem Księstwa został, spowinowacony z Hohenzollernami przez żonę, książę Antoni Radziwiłł - niezbyt dobry polityk, mecenas kultury i niezły kompozytor.
Sejm prowincjonalny dla Wielkiego Księstwa opiniował projekty ustaw dotyczących poznańskiego, mógł przekazywać królowi petycje i skargi dotyczące prowincji. Sejm mógł wysyłać do władcy odpowiedzi na uniwersały królewskie - tzw. adresy - co wkrótce stało się jedyną formą walki Polaków o swoje prawa.
W latach 1815-30 władze pruskie nie podejmowały działań przeciwko Polakom, ale konsekwentnie dążyły do połączenia tych ziem z resztą państwa pruskiego. Król odrzucał polskie postulaty rozszerzenia autonomii Księstwa. Władze pruskie zachęcały Niemców do przybywania do Wielkopolski, oferowały pomoc gospodarczą, utworzyły szkoły dwujęzyczne. Po upadku powstania listopadowego prezesem Księstwa został Edward von Flottwell, a na okres jego władzy przypadł początek antypolskiej polityki, represje wobec uczestników powstania, grzywny, procesy, szeroka akcja germanizacyjna. Po 1840 r. nowy władca pruski złagodził politykę antypolską: zaprzestano rugowania, wprowadzono język polski i złagodzono cenzurę, do Wielkopolski wrócili emigranci polityczni, Polacy z zaboru rosyjskiego znajdowali schronienie przed prześladowaniami. Po 1840 r. rozpoczęła się na ziemiach polskich praca organiczna - walki o polskość wszelkimi legalnymi formami z wykorzystaniem dostępnych środków i metod, na polu gospodarki, oświaty, rolnictwa itd. Do czołowych organiczników tego okresu należeli: Tytus Działyński, Edward Raczyński, Karol Marcinkowski i Karol Libelt.
Dzięki działalności oświatowej i gospodarczej w Wielkopolsce, na Warmii, Mazurach i Śląsku nastąpiło odrodzenie i rozwój świadomości narodowej Polaków.
Zmiany w przemyśle pruskim i wypadki polityczne związane ze zwycięstwami wojsk Napoleona w 1806 r. wpłynęły na konieczność reformy stosunków społecznych na wsi pruskiej. Chłopi odmawiali odrabiania pańszczyzny, w wielu miejscach dochodziło do wystąpień antyfeudalnych. Władze pruskie przyspieszyły reformy - król w 1807 r. zniósł poddaństwo, właściciele uzyskali możliwość rugowania chłopów z ziemi. Rozpoczęły się strajki i bunty chłopskie. W 1811 r. władze pruskie wydały edykt regulacyjny - rozpoczęto proces uwłaszczania chłopów i likwidację feudalizmu nie tylko w Prusach, ale też na ziemiach polskich zaboru pruskiego. W 1823 r. edykt rozciągnięto na Wielkopolskę. Na ziemiach polskich rozpoczął się proces uwłaszczania chłopów.
