Cezury czasowe:

Drugą wojnę światową dzieli się na następujące kampanie:

1 wrzesień 1939 r.- 21 czerwiec 1941 r. - polska, duńska, norweska, francuska

22 czerwiec 1941r. - 2 luty 1943 r. - kończy się bitwą o Stalingrad

3 luty 1943 r. - 5 czerwiec 1944 r. - alianci lądują w Normandii - operacja Overlord

6 czerwiec 1944 r. - 8 maj 1945 r. - kapitulacja III Rzeszy

9 maj 1945 r. - 2 wrzesień 1945 r. - kapitulacja Japonii

1. Rok 1939 - kampania wrześniowa.

Niemcy faszystowskie występują przeciw burżuazyjnej Polsce. Przygotowane zostały dwa plany, a mianowicie: Wschód oraz Zachód. Miała być to wojna manewrowa. Przyłożono się bardziej na Wschód, to znaczy w stronę ZSRR. Został tam utworzony KOP (czyli Korpus Ochrony Pogranicza), który miał chronić terenów przy granicy z ZSRR. W skład jego wchodziło około 30 tysięcy doskonale wyszkolonych oraz uzbrojonych żołnierzy. Napad na Polskę miał miejsce bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny. 1 września 1939 roku o godzinie 4:45 niemieckie lotnictwo zbombardowało lotniska, poszczególne miejskie ośrodki i węzły komunikacyjne. Pancernik o nazwie "Schleswig - Holstein" zaczął ostrzeliwać Westerplatte, gdzie oddziałami dowodził major Henryk Sucharski. Wojskowe jednostki nieprzyjaciela przekroczyły granice polskiego państwa od strony Moraw, Śląska i Słowacji.

Trzecia Rzesza przeciwko Polsce skierowała równowartość aż 70 dywizji piechoty (w tym 6 pancernych dywizji, 7 zmotoryzowanych, 2 armie lotnicze) łącznie liczących około 1,7 miliona żołnierzy. Opracowany plan niemiecki tzw. "Fall Weiss" (czyli Biały Plan) miał być błyskawiczną wojną - blitzkrieg - polegającą na ataku zmasowanych dywizji pancernych (generał Guderian - ojciec niemieckich pancernych jednostek). Plan ów zakładał uderzenie od dwóch stron, 2 rozcinające uderzenia: jedno z Górnego Śląska a drugie z Prusów Wschodnich. Siłami lądowymi dowodził generał Walther von Brauchitsch. Jedna spośród dwóch grup armii była dowodzona przez generała Fedora von Bocka, nacierała ona z Pomorza oraz z Prus Wschodnich, natomiast drugą prowadził generał Gerd von Rundstedt a nacierał z terenów Górnego Śląska oraz Słowacji. Miały one oskrzydlić siły zbrojne Polski na obszarach, leżących na zachód od rzeki Wisły, zakładając niejako podwójne kleszcze.

Polska tej ogromnej nawale mogła jedynie przeciwstawić ok. 1,1 mln ludzi, 400 bojowych samolotów, 600 czołgów. Polska armia złożona była z: 30 dywizji piechoty, 11 brygad kawalerii oraz 2 brygad pancerno - zmotoryzowanych. Wodzem naczelnym polskich wojsk był marszałek Edward Rydz-Śmigły, zaś szefem sztabu generał Wacław Stachiewicz.

W nocy z 17 na 18 września polskie władze przeszły na obszar Rumunii aby następnie dostać się do Francji i kontynuować wojnę. Na terenie Francji powstał wówczas rząd polski na uchodźstwie. Prezydent Ignacy Mościcki mianował na swojego zastępcę Władysława Raczkiewicza, który to przebywał we Francji. Objął on swoje stanowisko 30 września 1939 roku i powołał rząd na czele z Władysławem Sikorskim. Przywódcy ZSRR oraz Niemiec nie uznali polskiego rządu we Francji. Dnia 28 września 1939 roku ministrowie zagraniczni tychże państw podpisali kolejne układy dotyczące losów Polski. Ustalono, że nowa granica pomiędzy ZSRR i Niemcami ma biec wzdłuż rzek: Bug - Narew - San. Opanowaną część Polski podzielili Niemcy na Generalne Gubernatorstwo czyli teren okupowany, zaś reszta ziem została wcielona.

Do sowieckiej niewoli dostało się aż 180 tysięcy żołnierzy, w tym 20 tysięcy oficerów.

Etapy obronnej wojny:

1) I etap 1 - 8 września 1939 roku - o przełamanie obrony polskiej (3 września 1939 r. Anglia oraz Francja wypowiedziały Niemcom wojnę)

2) II etap 9-16 września 1939 roku - linia frontu zostaje przełamana na linii Wisły i Sanu (17 września wkroczenie ZSRR)

3) III etap 17.09.-02.10.1939 r.- obrona Warszawy, dnia 30 września stolica skapitulowała, również bitwy świętokrzyskie i upadek Modlina.

Polskie wojsko podczas II Wojny Światowej:

I. W kraju:

AK - Armia Krajowa, liczyła 350 tys. żołnierzy (tu Rząd Emigracyjny w Londynie, a także Delegacja Rządu na Kraj)

NSZ - Narodowe Siły Zbrojne

BCH - Bataliony Chłopskie

NOO - Narodowa Organizacja

KB - Korpus Bezpieczeństwa

Od 1941 roku GW - Gwardia Ludowa, była to armia ludowa współpracująca z Moskwą.

II. Siły zbrojne poza krajem na zachodzie:

PSZ - Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, które podlegały londyńskiemu rządowi

KP - I Korpus Polski (w jego skład wchodziła słynna dywizja pancerna generała Maczka)

KP - II Korpus Polski, dowodził nim generał Władysław Anders

Armia generała Andersa w roku 1943 wysłana została na południe (do Iraku) i przezbrojona w stylu angielskim. W roku 1944 działała jako II KP podczas walk na apenińskim półwyspie (bitwa pod Monte Cassino).

Marynarka wojenna Polski w 90% działała na wypożyczonym sprzęcie a liczyła zaledwie 200 tys. marynarzy.

Bitwa o Narvik - Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich generała Zygmunta Szyszko - Bohusza.

Boje o Francję - 2 Dywizja Strzelców Pieszych generała Bronisława Prugara - Ketlinga; 1 Dywizja Grenadierów generała Bronisława Ducha; 10 Brygada Kawalerii Pancernej generała Stanisława Maczka.

Bitwa o Anglię - dywizjony myśliwskie 302 oraz 303.

Bitwa o Atlantyk - niszczyciele polskie: "Burza", "Piorun", "Krakowiak", "Kujawiak" i "Orkan".

III. Polskie siły zbrojne na wschodzie:

Po wyprowadzeniu tzw. Armii Andersa została utworzona dywizja piechoty imienia Tadeusza Kościuszki, której dowódcą został pułkownik Zygmunt Berling. Przekształciła się ona później w Korpus Polski, jaki to brał udział w walkach pod Lenino (12-13 październik 1943 roku). W roku 1944 przekształciła się ona w Armię Polską.

Z tejże Armii Polskiej następnie zostały utworzone 1 AP oraz 2 AP - ludowego polskiego wojska.

Struktury polskie funkcjonowały w armiach: Anglii, Francji i prawie w całej ówczesnej Europie. Polska partyzantka swoim zasięgiem obejmowała zarówno Europę, jak również Związek Radziecki.

Polskie armie:

"Karpaty"- generała dywizji Kazimierza Fabrycego (osłona COP-u oraz skrzydła armii "Kraków"; jak również zamknięcie Karpackich przełęczy na drogach, jakie prowadziły ze Słowacji)

"Kraków"- generała brygady Antoniego Szyllinga (rozwinięcie własnych sił aby bronić Śląsk oraz zachodną Małopolskę)

"Łódź"- generała dywizji Juliusza Rómmel'a (osłona Łodzi i linii komunikacyjnych z południowego zachodu do Warszawy)

"Modlin"- generała brygady Emila Przedrzymirskiego- Krukowicza (osłona od północy Warszawy)

"Pomorze"- generała dywizji Władysława Bortnowskiego (obrona Pomorza zarówno od wschodniej jak i od zachodniej granicy)

"Poznań"- generała dywizji Tadeusza Kutrzeby (osłona Wielkopolski tak od północy jak i od zachodu)

"Prusy"- generała dywizji Stefana Dąb- Biernackiego (dokonanie przeciwuderzenia, które miało wspomóc działania Armii "Łódź" oraz Armii "Kraków"; prowadzenie działań obronnych w łuku rzeki Wisły).

2. Radziecko - fińska wojna oraz podbój krajów bałtyckich.

Przyczyna wybuchu wojny: żądania ZSRR odnośnie zmiany granic - zamierzano odebrać Finlandii przesmyk Karelski, bowiem był to ważny punkt dla Związku Radzieckiego. Stalin chciał wydłużyć rosyjską granicę z fińskim państwem od Leningradu, jaka wynosiła tylko 23 km, także linia, która łączyła Leningrad z Murmańskiem oraz Archangielskiem przebiegała bardzo blisko granicy.

ZSRR realizował swój ekspansyjny plan. Po przejęciu ziem polskich miała w planie poszerzenie obszaru oraz umocnienia strategicznej pozycji dzięki pozyskaniu państw bałtyckich. Podpisano sojusznicze układy z Estonią, Łotwą, Litwą. Podpisanie tych układów sojuszniczych wykorzystane zostało do opanowania strategicznych punktów i przygotowania politycznych przewrotów. Była to tzw. "prybałtyka", jeszcze do niej należała Finlandia. Dnia 5 października 1939 roku rząd Związku Radzieckiego zaproponował wymianę Finlandii, tak aby odsunąć granicę zarówno od Leningradu jak i od linii kolejowej. W Finlandii nie przyjęto propozycji uważając, iż przesunięcie granicy znacznie pogorszyłoby bezpieczeństwo Finlandii.

Związek Radziecki uznał, że Finlandia nie dotrzymała układu o nieagresji i zerwał stosunki dyplomatyczne. Radzieckie wojska z leningradzkiego okręgu wojennego przekroczyły granicę 30 listopada. Tym czasem grupa fińskich komunistów w ZSRR na czele z Otto Kqusinenem proklamowała stworzenie nowego ludowego rządu Finlandii. Po utworzeniu proklamował on powstanie Ludowej Republiki Finlandii, z jaką Związek Radziecki nawiązał stosunki dyplomatyczne pomimo, że nie dysponowała swoim własnym terytorium.

Mimo mniejszej siły, którą posiadała Finlandia radzieckie wojska nie umiały sforsować obronnej linii wojsk fińskich - tzw. linii Mannerheima. Fiński rząd skierował się do Ligi Narodów z oficjalną skargą na radzieckiego agresora. Powołana została specjalna Komisja Fińska. Dnia 14 grudnia 1939 roku na wniosek tejże komisji Związek Radziecki został wykluczony z Ligi Narodów i w taki sposób istnienie owej organizacji utraciło rację bytu. Zarówno państwa osi oraz alianci zdecydowanie wspierali Finlandię.

W lutym roku 1940 jednostki Czerwonej Armii przełamały linię Mannerheima, a następnie ruszyły w kierunku Helsinek. Układ pokojowy został podpisany 12 marca roku 1940. Ludowy rząd na czele z Otto Kuusinenem uległ rozwiązaniu. Skutki tego układu to między innymi:

- przesunięcie fińsko - radzieckiej granicy o 150 km od Leningradu,

- przejęcie przez ZSRR Przesmyku Karelskiego z Wyborgiem, zachodnich i północnych wybrzeży jeziora Ładoga, półwyspu Rybackiego i Średniego oraz wydzierżawienie półwyspu Hanko w celach wojskowych,

- Finlandii zakazano utrzymywania okrętów podwodnych oraz lotnictwa wojskowego na wodach Oceanu Północnego.

Finlandia mimo klęski zdołała obronić swą niepodległość, zaś ZSRR odniósł klęskę militarną i polityczną.

3. Wojna morska, a także zajęcie Danii oraz Norwegii.

Wojenna flota Niemiec prowadziła aktywną działalność na wodach Oceanu Atlantyckiego blokując tym samym Wyspy Brytyjskie. Przybrzeżne wody Wielkiej Brytanii otoczone zostały pasem min. Począwszy od sierpnia na wody Atlantyku wypływały niemieckie krążowniki, pancerniki, brytyjska flota opierała się ich atakom. Niemcom jednak nie powiodło się utrzymanie blokady wokół Brytyjskich Wysp. Doświadczenia z wojny morskiej z przełomu 1939/40 wskazywały na konieczność opanowania terenów Skandynawii. Dania zdecydowanie utrudniała przepływanie z Morza Bałtyckiego do Północnego, zaś Norwegia stanowiła wyjątkowo ważny region dla założenia niemieckich baz na Atlantyku. W zaistniałej sytuacji zaimprowizowana została akcja "Weserubung", która miała na celu opanowania Danii oraz Norwegii. Akcję tą podjęto dnia 9 kwietnia roku 1940. Wojska Werhmahtu bez uprzedniego wypowiedzenia wojny napadły na Danię oraz Norwegię. Niemcy chcieli zdobyć bazy wypadowe dla samolotów "Luftwafte", a także okrętów "Kriegsmarine" przeciwko Wielkiej Brytanii.

Podczas opanowania Danii oraz Norwegii wyjątkowo istotną rolę odegrywała tzw. "piąta kolumna" na czele z kapitanem Vidkunem Quislingiem. Francja, Wielka Brytania i Polska wysłały na pomoc korpus ekspedycyjny, jednak nie odegrał większej roli. Działał on od 14 kwietnia po 14 czerwca 1940 roku i opanował port Narvik, musiał się jednak ewakuować w skutek opanowania przez III Rzeszę całej Norwegii. Zwycięstwo w Norwegii pociągnęło za sobą znaczne straty dla Niemiec. Danię podbito w ciągu zaledwie jednego dnia, zaś Norwegia dłużej się broniła, jej południowa część znalazła się w niemieckich rękach z początkiem maja.

4. Opanowanie Belgii, Holandii, Luksemburga oraz Francji.

Niemieckie wojska napadły na Belgię, Holandię oraz Francję jeszcze zanim zakończona została norweska operacja. Wojenne działania rozpoczęły się dnia 10 maja 1940 roku poprzez zajęcie Luksemburga, Belgii i Holandii. Następnie niemieckie wojska wkroczyły do Francji. Liczebna przewaga leżała po stronie wojsk alianckich, jednak nieprzyjaciel dysponował dużo lepszym technicznym wyposażeniem oraz przewagą w jednostkach zmotoryzowanych i pancernych. Niemiecką armię podzielono na 3 grupy armii, którymi odpowiednio dowodzili: "A" generał Gerd von Rundstedt, "B" pułkownik Fedor von Bock, "C" pułkownik Wilhelm von Leeb. Jednak główne uderzenie poszło obok Linii Maginota. Dywizje nieprzyjaciela po wcześniejszym usunięciu wszystkich punktów oporu doszły do Kanału La Manche. Owa tzw. flandryjska bitwa miała swoje zakończenie na plażach Dunkierki. Dnia 27 maja roku 1940 rozpoczęła się ewakuacja do Wielkiej Brytanii tłoczących się na przestrzeniach niemieckich oddziałów francuskich i brytyjskich. Operacja zakończyła się 4 czerwca 1940 roku, zaś z okrążenia spod Dunkierki 860 statków przewiozło około 330 tys. żołnierzy. Dnia 15 maja skapitulowała Holandia a 27 maja 1940 roku poddała się Belgia. Po francuskiej przegranej nad rzeką Sommą niemieckie dywizje zaczęły atak w następujących kierunkach: południowym, południowo- zachodnim oraz południowo- wschodnim. Wówczas dalsza obrona linii Maginota utraciła sens, ponieważ nieprzyjaciel był już na jej tyłach. Dnia 10 czerwca 1940 roku Niemcy weszli do Paryża, również w tym samym dniu Włochy przystąpiły do wojny, uderzyły one na południowe tereny Francji. Paryż został ogłoszony otwartym miastem, zaś 14 czerwca stolica Francji oddała się Niemcom bez jakiejkolwiek walki. Francja (z marszałkiem Philippe Petain'em na czele) podpisała kapitulacyjny układ z Niemcami dnia 22 czerwca roku 1940, zaś 24 czerwca również z Włochami. Terytorium Francji podzielono na następujące strefy:

- północną - okupowana była przez III Rzeszę,

- południową - strefę wolną na czele z rządem w Vichy,

- Alzacja oraz Lotaryngia zostały włączone bezpośrednio do niemieckiego państwa.

W części nie okupowanej od 1942 roku głową Francji był marszałek Filip Petain, zaś siedziba rządu znajdowała się w Vichy. Petain przyjął strategię współpracy z hitlerowskimi Niemcami. Inną drogę od petainowskiej proponował swoim rodakom generał Charles de Gaulle. Wokół siebie skupił on wojskową opozycję, gotową do kolejnych walk z Niemcami.

5. Bój o Anglię.

W obliczu opanowania Francji stanął Hitler przed wyborem podjęcia natarcia albo na Anglię albo na ZSRR. Zamierzał on zawrzeć pokojowe układy z Anglią, ale ona nie przystała na to. Dlatego też polecił on przygotowanie planu dalszej inwazji na Brytyjskie Wyspy. Był to tzw. plan "Seelowe". Ta inwazja miała przebiegać w 3 etapach: działanie lotnictwa, które zniszczyć miały lotniska, porty oraz węzły komunikacyjne, w etapie drugim miano sterroryzować cywilną ludność poprzez bombowe naloty, zaś w trzecim etapie dokonać przerzutu oddziałów poprzez kanał oraz podboju wyspy. Lotnictwem niemieckim dowodził Hermann Goring. Hitler dnia 1 sierpnia roku 1940 podpisał nową dyrektywę dotyczącą prowadzenia wojny lotniczej oraz morskiej przeciwko Anglii. Goring podpisał kolejny plan lotniczych działań pod kryptonimem: "Adler" co znaczy orzeł.

W sierpniu roku 1940, Anglicy byli już w posiadaniu niemieckiej szyfrującej maszyny tzw. "Enigmy", której to kod rozszyfrowali matematycy z Polski. Niemieckie ataki, jakie rozpoczęły się dnia 8 sierpnia roku 1940 natrafiły na zorganizowaną wyjątkowo dobrze obronę Brytyjczyków. Anglicy dysponowali radarem, posiadali doskonałą przeciwlotniczą artylerię oraz wielu bardzo doświadczonych pilotów, pośród których byli Francuzi, Polacy, Czesi. Niemcy zrezygnowali 6 października z masowych napadów na Anglię oraz zaczęli całonocne naloty, które jednak nie przyniosły żadnych skutków.

Niemiecka operacja o nazwie "Adler" nie powidła się zupełnie. Pod dużym znakiem zapytania w tym momencie stanęła kwestia forsowania kanału.

6. Ekspansja prowadzona przez Włochy.

Zaistniała sytuacja stworzyła niepowtarzalną okazję państwu włoskiemu do zawładnięcia wodami Morza Śródziemnego oraz jego wybrzeżami. Flota włoska w lipcu roku 1940 podjęła śmiałą próbę oczyszczania Morza Śródziemnego z brytyjskich okrętów. Przygotowany został atak na Jugosławię, Grecję, Egipt oraz Sudan. Mussolini musiał się spieszyć, by się nie dać ubiec Hitlerowi. Wówczas stanowisko Szefa Sztabu Generalnego piastował marszałek Pietro Badoglio, zaś dowódcy lądowej armii generał Mario Roata.

We Wschodniej Afryce po zdobyciu Etiopii, powstała spora armia pod dowództwem wicekróla Abisynii - księcia Amadeo d'Aosty. Liczyła ona ok. 360 tys. ludzi, byli to w większości wcieleni przymusowo przedstawiciele różnych afrykańskich plemion. Podjęła ona również atak na Brytyjskie Somali, Kenię oraz Sudan. Brytyjskie siły były wyjątkowo słabe, dlatego też Włosi odnosili coraz większe sukcesy. Afrykę Północną zaatakowała druga armia Mussoliniego. Wojska przesuwały się z Tunisu poprzez Libię, a w listopadzie 940 roku dotarły aż do Egiptu. Front trzeci włoska armia otwarła 28 października 1940 roku w Grecji. Spowodowane to zostało wkroczeniem do Rumunii niemieckich wojsk. Grecy otrzymali brytyjską pomoc i dnia 14 listopada 1940 roku zdołali wyprzeć włoską armię na tereny Albanii. W Północnej Afryce została wzmocniona brytyjska armia, w takiej sytuacji brytyjskie wojska zostały rozbite, zaś w styczniu roku 1940 jego resztki schowały się w Trypolisie. Włochy również odniosły klęskę we Wschodniej Afryce, skapitulowały 20 maja 1941 roku w Etiopii. Włosi stracili swoje kolonialne posiadłości na terenie Afryki. Była to ogromna klęska polityczna i wojskowa.

Mussolini poprosił wówczas o pomoc Adolfa Hitlera. Został utworzony specjalny Afrykański Korpus na czele z generałem Erwinem Rómmlem i w lutym roku 1940 wysłano go do Trypolisu, a także podjęto ofensywę poprzez Libię w kierunku Egiptu. Wsparto również zmagania Włochów na terytorium Grecji - plan zbrojnych działań w Grecji został nazwany kryptonimem "Marita". W tym czasie w Jugosławii zmienił się rząd. Nowy opowiada się przeciwko sojuszowi z III Rzeszą i podpisuje ze Związkiem Radzieckim układ o nieagresji. Hitler tym samym był zmuszony spacyfikować Jugosławię. Podjął się tych działań między 6 a 17 kwietnia roku 1941. Także dnia 6 kwietnia została podjęta realizacja planu "Marita". Boje na terenie Grecji trwały aż do 29 kwietnia, wówczas to kraj ten został opanowany przez Niemców.

Pokonane brytyjskie garnizony z Grecji znalazły się na Krecie - duża baza wojennej marynarki i brytyjskiego lotnictwa. Baza ta posiadała duże znaczenie dla północno - afrykańskiego i śródziemnomorskiego teatru wojennych ponieważ ona poważnie krępowała ruchy niemieckich oraz włoskich wojsk. Dlatego też Hitler podpisał nową dyrektywę dotyczącą przeprowadzenia operacji "Merkury", która miała na celu zaatakowanie Krety. Walki tam trwały począwszy od 10 a skończywszy na 20 kwietnia roku 1940.

Bałkański półwysep opanowany został przez Niemcy, na skutek czego Turcja uległa poważnemu zagrożeniu. Niemcy jeszcze 18 czerwca 1918 roku podpisały z Turcją układ o nieagresji, dlatego państwo tureckie znajdowało się w obszarze niemieckich wpływów.