Problem męczeństwa młodzieży polskiej jest głównym motywem dramatu romantycznego „Dziady III” Adama Mickiewicza. Bohaterami tej książki są osadzeni w więzieniu Filomaci i filareci, studenci Litewscy wobec nich zostały pogwałcone ich prawa do wiedzy, za co są uwięzieni oraz do sprawiedliwego sądu, obrony i wyroku.

Żegota w swojej bajce opowiada o ziarnie, które zostało podarowane Adamowi przez Boga w rajskim ogrodzie. Adam nie wiedząc, co z ziarnami zrobić, zostawił je. W nocy przyszedł diabeł i postanowił zakopać ziarna, aby człowiek nie dowiedział się o jej mocy: „Niedaremnie tu Pan Bóg rozsypał garść żyta, Musi tu być w tych ziarnach jakaś moc ukryta; Schowajmy je, nim człowiek ich wartość dociecze”. Szatan zakopał ziarno, napluł i przybił kopytem. Diabeł szczęśliwy, że Boże zamiary przeniknął: „Całym gardłem rozśmiał się i ryknął, i zniknął”. Wiosną wyrasta trawa i zboże. Morałem bajki jest sformułowanie:, „Kto z was wiarę i wolność znajdzie i zagrzebie, Myśli Boga oszukać — oszuka sam siebie”.  Bajka Żegoty idealnie obrazuje męczeństwo młodzieży polskiej, ponieważ młodzi Polacy pod zaborami, wzrastali duchowo.

Niewinna ofiara młodych Polaków jest według przekonanego o mesjanistycznej historiozofii Mickiewicza wpisana w Boży plan zbawienia świata. Naród polski został przez Boga wybrany po to, by być Mesjaszem zniewolonych narodów. Mesjanizm narodowy jest ukazany w scenie V- Widzenie księdza Piotra. Ks. Piotr ma wizje pojedynczego człowieka, który „uszedł” i będzie wskrzesicielem narodu. Imię jego: czterdzieści i cztery. Bohater sceny V mówi, że los młodych Polaków to wygnanie i cierpienie. Jedno jest pewne, że losy narodu polskiego ukazane są na wzór dziejów Jezusa Chrystusa. Dlatego cała wizja jest literacką realizacją koncepcji: „Polska Chrystusem narodów”.

Kontynuując wątek męczeństwa młodzieży polskiej, można przytoczyć historie ze sceny VIII, w której matka Rollinsona dowiedziawszy się o pobiciu jej syna przychodzi do senatora. Nowosilcow przyjmuje postawę obojętną, traktuje p. Rollinsonową z pogardą.  Matka ubolewa nad swoim synem. Senator obiecuje jej, że pomoże chłopakowi. Jednak po wyjściu Pani Rollinson, rozkazuje otworzyć okna w celi chłopca. Robi to z premedytacją, gdyż wie, że Rollinson wcześniej próbował się zabić. Gdy p. Rollinson dowiaduje się o śmierci syna, przychodzi na bal Nowosilcowa i przeklina jego. Kilka chwil później piorun zabija Doktora: „Nie ma zbrodni bez kary”. Matka Rollinsona cierpiała straszne katusze, z powodu śmierci swojego syna. Był on aresztowany bezpodstawnie, ale w więzieniu pozostał nieugięty. Dzięki takim bohaterom nie udało się zaborcom zniewolić polskiego społeczeństwa.

Przykładem martyrologii narodu Polskiego są również inni bohaterzy, tacy jak np. Tomasz Zan, Ciechowski czy Janczewski. Mickiewicz objaśniając męczeństwo swoich rodaków, nie tylko leczy ich dusze zbolałe po klęsce powstania listopadowego,  ale także nadaje sens cierpieniu, daje nadzieję i siłę do przetrwania.