I. Przyczyny ataku Niemiec na ZSRR.

Atak hitlerowskich Niemiec na ZSRR w dniu 22 czerwca 1941 roku był jednym z najważniejszych przełomowych momentów w czasie II wojny światowej. Była to realizacja „Planu Barbarossa”, który zakładał szybkie pokonanie ZSRR. Atak na tak olbrzymie państwo, które formalnie pozostawało sojusznikiem Niemiec (pakt Ribbentrop-Mołotow) był realizacją koncepcji Tysiącletniej Rzeszy połączoną  z ekspansją na Wschód. Ponadto Adolf Hitler był przekonany o wielkiej słabości państwa radzieckiego, które oparte było na terrorze (niestabilność) oraz zaangażowane w wojnę z Finlandia w latach 1939-1940. Józef Stalin ponoć miał informacje o uderzenie. Podał je brytyjski wywiad, jednak nie zrobił nic aby temu zapobiec. Pierwszy oficjalny komunikat w tej sprawie wydał kilka dni po ataku – 4 lipca 1941 roku.

22 czerwca 1941 roku na państwo radzieckie uderzyły trzy armie niemieckie: na Leningrad (dzisiejszy Petersburg) uderzyła grupa północna pod dowództwem gen. Wilhelam von Leeba, na Moskwę grupa środek pod dowództwem gen. Fedora von Bocka, a na Ukrainę grupa południowa pod dowództwem gen. Gerda von Rundstedta.

II. Charakter wojny.

W wojnie niemiecko-radzieckiej wyróżnia się dwie podstawowe fazy. Pierwsza faza obejmuje lata 1941-1942. Charakteryzowała się ona zdecydowaną przewagą strategiczna armii niemieckiej. Faza druga obejmowała lata 1943-1945. W trakcie jej trwania nastąpiło przejęcie inicjatywy przez Armię Czerwoną i rozpoczął się jej marsz na Zachód. Finałem całej akcji było zdobycie Berlina – stolicy III Rzeszy.

III. Najważniejsze wydarzenia w wojnie niemiecko-radzieckiej w latach 1941-1942.

  1. Zwycięstwo wojsk niemieckich w wojnie granicznej. Niemcom udało się opanować tereny zamieszkałe ogółem przez ponad 40% ludności ZSRR. Do niewoli wzięto około 3 miliona żołnierzy radzieckich.
  2. W ramach operacji „Tajfun” Niemcy podeszli na przedpola Moskwy – grudzień 1941 roku. Kontrofensywa Armii Czerwonej (dowództwo gen. Grigorij Żukow) zakończyła się powstrzymaniem ataku niemieckiego.
  3. 30 stycznia 1942 roku nastąpiła pierwsza klęska Niemiec w II wojnie światowej o znaczeniu strategicznym. W trwającej od 30 września 1941 roku bitwie pod Moskwą wojska radzieckie zadały dotkliwy cios Wehrmachtowi. Tym samym załamał się plan wojny błyskawicznej (Blitzkrieg).
  4. 900-dniowe oblężenie Leningradu, które mimo olbrzymiego głodu i braku pomoc zewnętrznej nie poddało się.
  5. Ofensywa niemiecka na linii Kursk-Charków w czerwcu 1942 roku. Armia dowodzona przez gen. Fridericha von Paulusa podeszła pod Stalingrad (dzisiejszy Wołgograd).

IV. Najważniejsze wydarzenia w wojnie niemiecko-radzieckiej w latach 1943-1945.

  1. 2 lutego 1943 roku skapitulowała armia niemiecka dowodzona przez gen. F. Von Paulusa pod Stalingradem. Do niewoli radzieckiej dostało się wówczas około 91 tysięcy żołnierzy.
  2. W lipcu 1943 roku rozegrała się największa bitwa pancerna II wojny światowej w Łuku Kurski. Niemców zepchnięto o 300 kilometrów. Ponadto Armia Czerwona wyzwoliła Charków i Kijów.
  3. 22 czerwca 1944 roku doszło do letniej ofensywy wojsk radzieckich. W jej wyniku udało się zająć Białoruś, Litwę, część Prus Wschodnich, gdzie w walka zasłynął Konstantyn Rokossowski, późniejszy marszałek polski.
  4. 12 stycznia 1945 roku miał miejsce początek zimowo-wiosennej ofensywy Armii Czerwonej. 17 stycznia 1945 roku została wyzwolono Warszawa.
  5. 8-9 maja nastąpiła bezwarunkowa kapitulacja III Rzeszy (30 kwietnia w okrążonym Berlinie A. Hitler popełnił samobójstwo. 2 maja hitlerowski garnizon Berlina złożył broń. 9 maja w Berlinie podpisany został akt bezwarunkowej kapitulacji hitlerowskich Niemiec. Tym samym nastąpiło zakończenie II wojny światowej w Europie.

V. Znaczenie wojny na Wschodzie.

Wojna na froncie wschodnim miała olbrzymie znaczenie na przebieg całej wojny i w dużym stopniu zadecydowała o jej przebiegu. Walki na tym froncie zaangażowały wiele niemieckich sił zbrojnych, w tym lotnictwo i wojska pancerne. Ponadto olbrzymie zaangażowanie się Niemiec na Wschodzie umożliwiło zwycięstwo aliantów w Afryce Południowej, Włoszech oraz na utworzenie II frontu w Normandii. Z drugiej strony zaangażowanie się i liczne zwycięstwa Armii Czerwonej pozwoliły jej na zajęcie szeregu państw Europy Środkowo-Wschodniej, z których uczyniono radziecką strefę wpływów – wpływów komunistycznych.

VI. Najważniejsze postaci wojny niemiecko-radzieckiej.

Strona niemiecka.

Fedor von Bock (1880-1945) – niemiecko oficer, od 1940 roku feldmarszałek. Uczestnik anschlussu Austrii, niemieckiej agresji na Polskę, Francję i ZSRR. Podczas kampanii rosyjskiej oblegała Moskwę, brała udział w bitwie pod Stalingradem. Zginął wraz z żoną i córką w katastrofie lotniczej.

Friedrich von Paulus (1890-1957) – niemiecki feldmarszałek. Uczestnik kampanii w Polsce w 1939 roku, we Francji w 1940 roku oraz w wojnie z ZSRR. W lutym 1943 roku skapitulował pod Stalingradem. Dzień przed tym wydarzeniem otrzymał od A. Hitlera nominację na feldmarszałka. Był w niewoli w ZSRR. Po powrocie w 1953 roku został organizatorem Armii Ludowej w NRD.

Strona radziecka.

Konstantin Rokossowski (1896-1968) – marszałek ZSRR i Polski. Więziony podczas wielkich czystek w latach 1937-1941. Walczył pod Stalingradem. Członek dowództwa frontu Centralnego i Białoruskiego. Po wojnie dowódca Północnej Grupy Wojsk Radzieckich w Polsce. W latach 1949-1956 polski minięte obrony narodowej oraz członek Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Na żądanie władz polskich został odwołany do ZSRR po śmierci Bolesława Bieruta w 1956 roku.

Georgij Żukow (1896-1974) – radziecki marszałek, bohater II wojny światowej. Uczestnik wojny domowej w Rosji w latach 1918-1920. W latach 1942-1945 zastępca J. Stalina. W maju 1945 roku zdobył Berlin – był wówczas dowódcą I Frontu Białoruskiego. Po wojnie pełnił funcie dowó6.dcze w armii ZSRR. W latach 1955-1957 był ministrem obrony w ZSRR.