Podbój Ameryki przez Hiszpanów w XVI wieku - zagłada tamtejszych cywilizacji.

I. Hiszpanie w Ameryce: Ferdynand Cortez i Fransico Pizarro.

Ferdynand Cortez (1485-1547). Hiszpański konkwistador, który zasłynął z podboju Meksyku. W latach 1519-1521 podbił on państwo Azteków i uwięził jego władcę Montezumę II. Został w zamian za to mianowany gubernatorem Nowej Hiszpanii. W 1540 roku powrócił na stałe do Hiszpanii.

Franciso Pizarro (1471-1541). Hiszpański konkwistador, zdobywca Peru. W 1529 roku mianowany został gubernatorem Peru. W latach 1531-1534 zniszczył państwo Inków, mordując między innymi ich władcę Atahualpę.

II. Charakterystyka cywilizacji zamieszkujących Amerykę.

Aztekowie.

W chwili pojawienia się Hiszpanów Aztekowie zamieszkiwali terytorium dzisiejszego Meksyku. Prowadzili oni dość ekspansywną politykę. Z wielkimi podbojami i okresem potęgi plemion azteckich wiążą się nazwiska takich władców jak: Montezuma I (1440-1468), Axajacatl (1469-1481) oraz Motekuzoma II (1503-1520). Podstawą organizacji społecznej Azteków był klan. Plemiona i federacja plemion nie miały jednolitej władzy centralnej. W zasadzie każde plemię było niezależne, miało swych naczelnych wodzów i we własnym zakresie władało ziemią, chociaż formalne zwierzchnictwo należało do plemienia Meksyku. Głównym ośrodkiem było bardzo duże miasto Tenochtitlan. Najwyższym władcą był tlacatecuhtli. W chwili napaści hiszpańskiej był nim Monetzuma II (nazwany przez Corteza cesarzem). Służba wojskowa w państwie Azteków obowiązywała każdego mężczyznę. Główne uzbrojenie składało się z łuków, maczug, mieczy drewnianych zakończonych dość ostrym krzemieniem, tarcz drewnianych oraz specjalnych miotaczy pocisków. Podstawą gospodarki było rolnictwo, wśród którego na pierwsze miejsce wysuwała się uprawa kukurydzy. W tym samym czasie główną uprawą w Azji był ryż, a w Europie pszenica i żyto. O wszystkim prawie decydował klan. Prawo jego było bardzo surowe. Na przykład na karę śmierci skazywano zabójców i cudzołożników, zdrajców, złodziei. Mimo tego w seksualności panowała u Azteków dość duża rozwiązłość. Był dość rozpowszechniony konkubinat i prostytucja. Aztekowie trudnili się też rzemiosłem, między innymi garncarstwem, tkactwem, obróbką metali czy górnictwem. Wysoki poziom osiągnęła także kultura umysłowa. Do dziś można podziwiać wiele przepięknych azteckich, monumentalnych budowli. Wierzyli oni, że świat w którym żyją jest już piątym z kolei. Wierzyli oni także w życie pozagrobowe, piekło i raj.

Majowie.

Sąsiadami Azteków na południowym wschodzie byli Indianie Majowie, którzy zamieszkiwali terytorium dzisiejszego półwyspu Jukatan, Gwatemali, San Salwadoru i Hondurasu. W chwili odkrycia przez Krzysztofa Kolumba Ameryki, ich cywilizacja znajdowała się w okresie schyłkowym. Podstawą uprawy była, tak jak u Azteków kukurydza. Jednak w przeciwieństwie do kultury materialnej, ich kultura duchowa i umysłowa stała na bardzo wysokim poziomie. Znali oni zero w matematyce (Aztekowie nie) i posiadali bardzo wysoki poziom wiedzy w dziedzinie astrologii. Ich kalendarz był o wiele dokładniejszy, niż ówczesny w Europie kalendarz juliański. Stworzyli oni także przepiękną kulturę artystyczną: architektura, malarstwo i snycerstwo. Plemiona Majów, także w przeciwieństwie do plemion azteckich, były nastawieni raczej pokojowo. Ich życie koncentrowało się w miastach, w których, co jest rzeczą bardzo charakterystyczna nie było ulic. Wewnątrz miast podstawą życia społecznego był klan. Na czele takiego miasta-państwa stał naczelnik, który sprawował tą funkcję dziedzicznie. Religia Majów miała charakter politeistyczny.

Inkowie.

Inkowie należeli do trzeciego najbardziej rozwiniętego ludu Ameryki. Zamieszkiwali oni tereny w zachodniej części Ameryki Południowej, głównie tereny dzisiejszego Peru oraz także częściowo Chile. Kiedy pojawiali się na tych terenach Hiszpanie, państwo Inków przeżywało okres swojej świetności i potęgi. Centrum państwa było w mieście Cusco (na terytorium dzisiejszego Peru). Mimo iż ich ustrój opierał się, tak jak w przypadku Azteków i Majów, na organizacji klanowo-plemiennej, to widać już było cechy ustroju klasowego. Na czele państwa stał Inka, uważny za osobę boską, syna słońca. Rezydował on w Cusco. Był to władca niezwykle absolutny. Miał on u swego boku jednak radę, która składała się z członków arystokracji, którzy tak naprawdę sprawowali władzę w państwie. Własność ziemi, analogicznie jak i u Azteków była wspólna. Nauka i wiedza stały na o wiele niższym poziomie niż w Azteków i Majów. Mimo, iż podstawa kultury rolnej była także kukurydza, to w Peru uprawiano też i to na dużą skalę ziemniaki. To właśnie z tego obszaru zaczęły się one upowszechniać na całym świecie. Inkowie znali sposoby nawadniania ziemi, hodowali zwierzęta domowe - głównie lamy. Obok rolnictwa, budowy dróg i architektury mogli się oni poszczycić medycyną, a dokładniej chirurgią. Religia była politeistyczna, choć posiadała ona pewne elementy monoteistyczne, bowiem Inkowie uznawali istnienie jakiejś jednej istoty najwyższej.

III. Podbój Ameryki Środkowej i Południowej przez Hiszpanów.

Pierwsze uderzenie Hiszpanów zostało skierowane przeciwko mieszkańcom Antyli, a więc wysp Morza Karaibskiego, Byli to Indianie z plemion Karaibów i Arawaków, zamieszkujący również wybrzeże Ameryki Południowej (tereny dzisiejszej Wenezueli i Gujany) oraz środkowe dorzecze Amazonki. Ludność Antyli w wyniku napadu hiszpańskiego uległa szybkiemu wyniszczeniu.

Kolejnym, drugim etapem był Meksyk. Podboju tego kraju dokonał, jak już wspomniano Ferdynand Cortez w latach 1518-1521. Na podbój wyruszył Cortez w listopadzie 1518 roku, drogą morską. Miał on ze sobą jedynie około 800 ludzi, którzy nie byli jakoś specjalnie uzbrojeni. W kwietniu następnego roku ekspedycja wylądowała na Jukatanie, w dzisiejszym Vera Cruz. Z tego właśnie miejsca Kortez wyruszył na podbój Meksyku. Celem było oczywiście zdobycie stolicy Azteków - Tenochtitalnu. Hiszpanie wywarli olbrzymie wrażenie na miejscowej ludności. Po pierwsze ich religia głosiła pojawienie się białych ludzi, a po drugie przerazili się oni koni - zwierząt do tej pory nie znanych oraz uzbrojenia przybyszów. Wódz Azteków - Monetzuma nie zdobył się jednak na żadną poważniejsza kontrakcję. Wobec tego Hiszpanie 19 listopada 1519 roku wkroczyli do stolicy państwa. Kortez uwięził Monetzumę, na co Aztekowie odpowiedzieli powołując nowego króla - Cuauhtemoca. Rozpoczęły się krwawe walki. Przyniosły one początkowo zwycięstwo Azteków. Hiszpanie musieli się wycofać z Tenochtitlanu. Ponownie do oblężenia stolicy przystąpiono jednak w maju 1521 roku. W sierpniu miasto zostało zdobyte przez Hiszpanów. Następca Montezumy, na osobisty rozkaz Corteza został powieszony. Z podbitych wówczas ziem stworzył Cortez kolonię o nazwie Nowa Hiszpania, której został pierwszym gubernatorem. Państwo Azteków zostało dobitnie zniszczone.

Trzecim etapem był podbój Peru. Został on dokonany przez grupę awanturników (około 200 osób) na czele których stanęli Francisco Pizarro i Diego Almagro. Podbój ten dokonał się w latach 1532-1533. W listopadzie 1532 roku wylądowali oni w Tumbes w Peru. Stoczona niedawno wojna miedzy wodzem Inków Huascaerm a jego bratem Atahualpa, osłabiła państwo, co wykorzystali Hiszpanie. Atahualpa, który wyszedł zwycięsko z bratobójczej wojny, przegrał z Hiszpanami. 16 listopada 1532 roku doszło do rzezi Inków w Cajacamarca. Odbyła się ona pod pretekstem znieważenia Biblii przez Atahulapę. Sam wódz zginął. Hiszpanie zajęli stolicę państwa - Cusco i rozciągnęli swe dalsze podboje z tego miejsca. Zdobyli miedzy innymi północne Chile. W ciągu całego XVI wieku podbili i częściowo skolonizowali dalsze rejony Ameryki Południowej: dzisiejszy Ekwador, Argentynę, Urugwaj i Paragwaj.

IV. Imperium hiszpańskie w Ameryce.

Tak więc cała Ameryka Środkowa i Południowa (bez Brazylii, którą skolonizowali Portugalczycy) stała się terenem na którym powstało wielkie imperium hiszpańskie. Główne kolonie hiszpańskie w Ameryce Południowej nazwane zostały Nową Kastylią i Nowym Toledo. Z czasem powstała dla nich jedna nazwa - Peru. Nowa Hiszpania, czyli Meksyk i Peru były rządzone przez wicekrólów. Każde z wicekrólestw dzieliło się na prowincje. Administracja miejska sprawowana była przez cabildo. Bardzo szybko na owych terenach rosły siły kościoła katolickiego. Powstały nawet dwa arcybiskupstwa, dla Nowej Hiszpanii w Meksyku oraz dla Nowej Kastylii w Limie, a także uniwersytety (Lima i Meksyk). Oba wicekrólestwa podlegały bezpośrednio utworzonej w 1524 roku Radzie Indii, która posiadała kompetencje administracyjne i sądownicze. Sprawami gospodarczymi tych ziem zajmował się tzw. Dom Transakcji, z siedzibą najpierw w Sewilli, a następnie w Kadyksie. Nastąpił olbrzymi napływ ludności z Hiszpanii do jej imperium zamorskiego.

Brak białych kobiet zmuszał przybywających na owe tereny Hiszpanów do wstępowania w związki małżeńskie z tamtejszymi kobietami. Urodzone z takich związków dzieci to Metysi. W zamorskich posiadłościach Hiszpanii powstał nowy typ władania ziemią zwany encomienda, oparty na zachodnioeuropejskich stosunkach feudalnych. Jego cecha charakterystyczną był przymusowa praca Indian (repatriminiento), którzy byli tak naprawdę nieludzko wykorzystywani.

V. Brazylia - teren kolonizacji portugalskiej.

Mimo, iż pierwsi do jej wybrzeży dotarli w 1499 roku Hiszpanie, to w niecały rok później w 1500 roku przybył tu Portugalczyk Pedro Cabral i objął te ziemie we swe władanie, tworząc z nich kolonię portugalską. Nadał jej nazwę Wyspa Prawdziwego Krzyża. Nazwa Brazylia upowszechniła się wkrótce, od cennego na jej terenach krzewach brazil. Jednak prawdziwa kolonizacja Brazylii zaczęła się w roku 1539, kiedy to przybył tu Alfonso de Sousa.

VI. Podział nowych ziem między Hiszpanię a Portugalię.

Mimo wyznaczonej przez papieża linii demarkacyjnej między posiadłościami Hiszpanii i Portugalii, nie tylko sami Anglicy, Holendrzy, czy Francuzi, ale także dwie strony dotychczasowego układu były zainteresowanie w zdobyciu tych ziem. Między Portugalczykami a Holendrami doszło nawet do wojny w Ameryce Południowej, która przyniosła sukces Holendrom. Był on jednak dość nietrwały. Miał on miejsce w latach 1633-1661, kiedy to Holendrzy utworzyli na terenie Brazylii swoją kolonię, którą nazwali Nowa Holandia.