Pośród ważnych spraw napoleońskiej epoki wybitne miejsce, chociaż nie podstawowe, bez wątpienia zajmowała sprawa polska. Stanowiła ona jeden spośród najbardziej aktualnych oraz specyficznych problemów ówczesnych polityczno - społecznych przemian, szczególnie zaś w europejskiej międzynarodowej polityce.

Na skutek kolejnych rozbiorów polskie ziemie zostały podzielone pomiędzy trzech zaborców. Prawie natychmiast po trzecim rozbiorze powstawać zaczęły pierwsze spiskowe organizacje, które miały na celu przede wszystkim odzyskanie niepodległości. W roku 1796 w Krakowie podpisany został tajny akt konfederacji, jaka zapowiadała nieuchronną walkę z zaborcami w połączeniu z francuskim narodem.

Trwająca we Francji rewolucja była przyjmowana stosunkowo wrogo przez jedne z największych państw europejskich, w tym przede wszystkim przez rozbiorowe mocarstwa. Stąd też rachuby na zaistnienie sojuszu z Francją, która będąc przeciwniczką absolutnych monarchii obiektywnie była sojuszniczką Rzeczypospolitej. We Francji jednak polską sprawę traktowano z bardzo dużą rezerwą. Bowiem dla rewolucjonistów polskie wydarzenia były zupełnie niezrozumiałe, szczególnie, iż to szlachta, nie zaś mieszczaństwo stała się główną napędową siłą politycznych reform. Rządzący we Francji Dyrektoriat traktował polską sprawę jako instrument w rozgrywce politycznej tak z Prusami jak i z Austrią. Po klęsce powstania kościuszkowskiego znaczna część polskich działaczy wyemigrowała na teren Francji, dostrzegając w niej jedyną siłę, jaka zdolna była przeciwstawić się polskim zaborcom. Niektórzy spośród nich nawet zwrócili się do francuskich władz z propozycją stworzenia polskich jednostek we Francji. Ale jednak po klęsce dyktatury jakobinów, nowy Dyrektoriat nie był tak skory wiązać sobie ręce polskimi problemami. Dlatego też polscy politycy odesłani zostali do Włoch, gdzie francuskimi oddziałami dowodził gen. Napoleon Bonaparte. On to poparł ideę tworzenia polskich wojskowych oddziałów, ale nie mając zamiaru angażować w to Francji polecił, by odpowiednia umowa podpisana została z rządem Republiki Lombardzkiej. Było to marionetkowe państwo utworzone w północnych Włoszech i pozostające pod francuskim protektoratem. Ta umowa zawarta została pomiędzy rządem lombardzkim i generałem Janem Henrykiem Dąbrowskim w roku 1797. W ten sposób utworzone Legiony Polskie wspierały formalnie Republikę Lombardzką, zaś faktycznie pozostawały pod francuską komendą. W utworzonych Legionach znajdowali się emigranci polscy oraz wojenni jeńcy i dezerterzy polskiej narodowości z austriackiego wojska, przebywający na terenie Włoch. Przy organizacji Legionów przyjęte zostały francuskie wzory, w tym również wewnętrzne demokratyczne stosunki. Zlikwidowano kary cielesne, zagwarantowano możliwość oficerskich awansów żołnierzom, którzy nie wywodzili się ze szlacheckiego stanu, wprowadzono także naukę czytania oraz pisania. Legiony prowadziły ciężkie walki podczas wszystkich włoskich kampaniach francuskiej armii od roku 1797. We wrześniu roku 1799 utworzona również została Legia Naddunajska. Po zawartym z Austrią w roku 1801, pokoju w Luneville Legiony zaczęły coraz bardziej ciążyć Francji. Znaczna część oficerów wówczas podała się do dymisji, zaś z żołnierzy sformowane zostały trzy półbrygady francuskiej armii. Dwie spośród nich wysłane zostały przez Napoleona Bonapartego na wyspę Santo Domingo (dzisiejsze Haiti), gdzie następnie wybuchł bunt wśród niewolników przeciwko francuskiemu panowaniu. Zarówno ciężkie walki jak i klimat tropikalny były przyczyną klęski tej ekspedycji. Z ok. 6 tys. polskich żołnierzy do Europy wróciło jedynie kilkuset. Trzecia z półbrygad brała udział podczas walk na terenie Apenińskiego Półwyspu z ekspedycyjnym angielskim korpusem, zaś jej resztki później zostały włączone do armii Księstwa Warszawskiego. W sumie w Legionach służyło około 35 tys. żołnierzy, a około 20 tys. z tego zginęło. Legiony te stanowiły bardzo istotny etap w historii polskich narodowo-wyzwoleńczych walk. Stały się one doskonałą szkołą patriotyzmu oraz demokracji, jak również kolebką dowódczych kadr dla późniejszych wojskowych formacji polskich. Pieśń Legionów, to znaczy: Mazurek Dąbrowskiego, zdobyła sobie ogromną popularność, uświadomiła też Polakom, że chociaż pozbawieni są państwa, to zobowiązani są do ciągłych starań o odzyskanie jego. Wyrazem tego stało się uznanie tej pieśni w roku 1926 za hymn narodowy.

Ziemie polskiego państwa w latach 1795-1806 znajdowały się w granicach naszych państw rozbiorowych. Władze ich narzuciły swe rozwiązania prawne oraz ustrojowe. Wkroczenie francuskich wojsk na teren pruskiego państwa w roku 1806 zmieniło wyraźnie sytuację w tejże części Europy. Francuskie zwycięstwa nad Prusami spowodowały wybuch powstania polskiej ludności. Polskie władze były żywiołowo ustanawiane, a wkrótce zaś została utworzona kilkunastotysięczna ochotnicza armia. Napoleon traktował polską sprawę w sposób wyjątkowo instrumentalny. Przede wszystkim w niej widział narzędzie do rozgrywki z europejskimi mocarstwami. Dopiero powrócił do niej w latach 1805-1806, kiedy to prowadził wojnę z Austrią, Prusami oraz Rosją. Szantażował nią Prusy a także Austrię, licząc się jednak z Rosją nie zamierzał dopuścić do całkowitego odrodzenia polskiego państwa. Armia, która sformowana została przez polską ludność biła się w latach 1806-1807 po francuskiej stronie. Brała udział podczas oblężenia pruskich twierdz w Gdańsku oraz Kołobrzegu a także w bitwie w okolicach Frydlandu. Problem polski stał się jednym z podstawowych tematów pokojowych rozmów w Tylży. Na podstawie zawartego tam pokoju w roku 1807 utworzone zostało zupełnie nowe państwo - Księstwo Warszawskie.

Obejmowało ono ziemie drugiego i trzeciego pruskiego zaboru, ale nie wszystkie, ponieważ z Gdańska utworzone zostało wolne miasto pod francuskim zwierzchnictwem, a białostocki okręg przekazany został Rosji. Stworzenie tego państwa, chociaż nie miało ono w skutek rosyjskiego sprzeciwu nazwy Polska, odebrane zostało jako pewna zapowiedź odbudowy niepodległej Rzeczypospolitej. W roku 1809 obszar jego został powiększony o ziemie trzeciego zaboru austriackiego. Stało się to na skutek francusko-austriackiej wojny. Udział w niej wzięły wojska Księstwa Warszawskiego, jakie wyparły austriackie oddziały z tamtych terenów.

Dnia 22 VII 1807 roku Napoleon nadał konstytucję Księstwu Warszawskiemu. Stało się ono konstytucyjną monarchią. Jego władcą zaś był król Saksonii, Fryderyk August, pochodzący z dynastii Wettinów. Warszawski Książę sprawował swoją władzę przez Radę Stanu oraz rząd. Sejm składał się zarówno z przedstawicieli szlachty (60%) oraz mieszczaństwa (40%), jednak nie posiadał inicjatywy ustawodawczej a tylko zatwierdzał rządowe projekty. Konstytucja likwidowała przywileje stanowe a także wprowadziła równość wszystkich wobec prawa. Ustanowiono zostały prawa cywilne, które wzorowano na Kodeksie Napoleona. Zaś w prawie wyborczym został ustanowiony cenzus majątkowy. Chłopska ludność uzyskała na podstawie konstytucji osobistą wolność, jednak nie posiadała praw własności co do uprawianej przez siebie ziemi. Taki stan rzeczy skazywał ją na zupełne uzależnienie od szlachty.

Księstwo nie było państwem suwerennym. Pozostawało formalnie w ścisłym przymierzu z Francją, a w rzeczywistości całkowicie było od niej uzależnione, przede wszystkim w dziedzinie polityki zagranicznej oraz spraw wojskowych. Podstawowym wyrazem owego braku suwerenności stało się utrzymywanie na polskich obszarach francuskiej armii. Rząd Księstwa zaś tworzyli dawni członkowie patriotycznego stronnictwa za czasów Sejmu Wielkiego pod kierownictwem Stanisława Małachowskiego. Wśród nich wybitną rolę zaczął odgrywać książę Józef Poniatowski, będący dowódcą armii Księstwa. Polskie wojska we francuskiej służbie brały udział w trakcie walk na wielu różnych frontach. Wyjątkowo dramatycznie wyglądały wojenne działania w Hiszpanii, walczyła tam Legia Nadwiślańska. Walki z hiszpańskimi powstańcami, okrucieństwa partyzanckiej wojny wywarły bardzo duży a także negatywny wpływ na polskich żołnierzy. Pomimo tego zafascynowanie Napoleonem przetrwało nadal. Polskie wojska wzięły udział podczas francuskiej wyprawy przeciwko Rosji w roku 1812, były największymi siłami sojuszniczymi Francji podczas wojny z Rosją. Wojska polskie przeszły wszelkie okropności załamania się francuskiej akcji oraz odwrotu spod Moskwy. Również osłaniały cofające się francuskie oddziały oraz samego Napoleona w trakcie wręcz dramatycznej przeprawy przez rzekę Berezynę. Polskie straty w zabitych, rannych oraz wziętych do niewoli osiągnęły 70% stanów pierwotnych.

Upadek Napoleona pociągnął za sobą również upadek Księstwa, jakie okupowane zostało przez rosyjskie wojska. Armia Księstwa Warszawskiego stała się jedyną, jaka pozostała u boku Napoleona, gdy go odstąpili wszyscy dotychczasowi sprzymierzeńcy. Razem z klęską napoleońskiej armii nastąpiła całkowita katastrofa Księstwa Warszawskiego. Militarny upadek Francji a także armii Księstwa przesądził o dalszych losach tego państewka. Całkowite fiasko poniosła podjęta próba ponownego odzyskania niepodległości, tym samym stawiająca pod dużym znakiem zapytania dalszą skuteczność wsparcia zewnętrznego sprawy polskiej. Ale okres pięcioletniego istnienia Księstwa Warszawskiego wprowadził ze sobą zniesienie osobistego poddaństwa chłopów, jak również pewną modernizację społecznych stosunków, oraz ukształtowanie się całkiem nowego pokolenia obywateli świadomych narodowych celów. Pomimo upadku po roku 1815 Księstwa nie było już powrotu do istniejącej sytuacji przed jego powstaniem.

Bardzo trudno pokusić się o jednoznaczny bilans napoleońskiej epoki związanej z polskim państwem. Niewątpliwym jest, że nigdy do tej pory tak wiele się nie zmieniło w Europie oraz na świecie w tak bardzo krótkim okresie. Rządy I konsula, później cesarza Francuzów zostały utworzone na fundamencie odpowiednich zdobyczy francuskiej rewolucji. Napoleon z zasad tejże rewolucji uczynił siłę napędową mocarstwowości Francji. Główną podstawą wewnętrznych zmian w państwach stał się wydany Kodeks Napoleona, funkcjonujący nawet po dzień dzisiejszy. Kodeks Napoleona stanowił podstawę prawnych systemów wszystkich rządzonych demokratycznie państw. Przez dobrych kilka lat Napoleon Bonaparte w Polsce oraz całej Europie cieszył się ogromną popularnością a także podziwem. Powstawać nawet zaczęła legenda Napoleona, jaka stała się zapowiedzią nowej epoki romantycznej. Napoleon symbolizował więc sukces francuskiej rewolucji, był także uosobieniem równych szans dla wszystkich obywateli. Zaś awansowani z kolei do rangi marszałków i książąt ludzie tak zwanego niskiego stanu utworzyli pomost pomiędzy tzw. starym oraz nowym porządkiem. W takiej sytuacji skorzystała najwięcej burżuazja. Napoleon Bonaparte przegrał, zarówno jako jednostka i jako władca Francji, jednak zwyciężył jako najwybitniejszy z przedstawicieli swojej epoki. Podstawy XX-wiecznej Europy nawet głęboko tkwią w czasach francuskiej rewolucji oraz Napoleona Bonaparte. Zaś dla Polaków, stał się on symbolem oraz wzorem dla naśladowania, który przez wiele kolejnych lat dawał nadzieje, choć złudne, na odzyskanie niepodległości.