Francja w XIX w.

Francja za panowania Karola X

Karol X był przeciwnikiem liberalizmu oraz konstytucji, której nie przestrzegał. Wydał rozporządzenia (ordonanse), które między innymi przewidywały wypłacenie pieniężnych odszkodowań dla emigrantów, którym rewolucja odebrała majątki ziemskie. Przeznaczono na nie specjalnie uchwalone podatki. Decyzja ta wzbudziła oburzenie i sprzeciw większej części francuskiego społeczeństwa. Ponadto król wprowadził cenzurę prewencyjną oraz zdecydował się podnieść cenzus majątkowy, co zmniejszyło liczbę uprawnionych do głosowania (prawa wyborcze przysługiwały jedynie 25 tys. mieszkańcom Francji).

Rewolucja lipcowa w 1830 r.

Przed rewolucją we Francji największe znaczenie miały dwa stronnictwa polityczne - liberałowie (zamożna burżuazja) oraz republikanie (drobna i mniej zamożna burżuazja). Rewolucja lipcowa trwała trzy dni - od 27 do 29.VII.1830 r. Wzięli w niej udział głównie robotnicy i studenci, którym przewodzili republikanie. Opanowano rządowe budynki. Karol X zrzekł się tronu francuskiego i opuścił Francję, udając się do Anglii. Po abdykacji Karola X tron francuski objął Ludwik Filip I orleański (linia Burbonów). Zmieniona została konstytucja. W swym nowym kształcie podkreślała ona zasadę suwerenności ludu. Obniżyła wprawdzie cenzus wyborczy, ale nie była to obniżka znacząca (nadal tylko 200 tys. mieszkańców Francji mogło brać udział w wyborach). Ministrowie mieli być odpowiedzialni przed parlamentem. Władza ustawodawcza miała należeć do dwuizbowego parlamentu (Izba Parów oraz Izba Deputowanych). Parlament i król posiadali inicjatywę ustawodawczą. Władzę wykonawczą sprawował król. Ustanowiono też zasadę interpelacji i powołano Gwardię Narodową. Istotne było również przyjęcie trójkolorowego sztandaru.

Rewolucja lutowa w 1848 r.

Już na kilka lat przed 1848 r. Francja przeżywała poważny kryzys polityczny i gospodarczy. Gospodarkę francuską trapiło rosnące bezrobocie, nieurodzaje w rolnictwie oraz nadprodukcja i brak popytu. Do trudniej sytuacji ekonomicznej dołączyła się korupcja elit rządzących. Ich nadużycia wywoływały oburzenie społeczeństwa. Krytykowano rządy króla Ludwika Filipa I. Coraz bardziej aktywna stawała się opozycja, która zaczęła organizować bankiety i masowe przyjęcia przybierające coraz wyraźniej charakter antyrządowych manifestacji. Domagano się reformy prawa wyborczego, która gwarantowałaby udział szerszych mas społeczeństwa w rządzeniu krajem. Jednak król i ministrowie nie chcieli słyszeć o żadnych zmianach.

22.II.1848 r. miał odbyć się w Paryżu wielki bankiet, ale władze (premier F. Guizot) zakazał zorganizowania bankietu. Choć podporządkowali się temu organizatorzy, na miejsce spotkania przybyły tłumy robotników i studentów. Rozpoczęli oni antyrządową demonstrację. Wysłano przeciw nim wojsko. Doszło do starć między żołnierzami a demonstrantami przed budynkiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych (bulwar Kapucynów). Wywiązała się strzelanina; były ofiary śmiertelne (52) oraz wielu rannych (74). W nocy niemal cały Paryż pokrył się barykadami. Przerażony rozwojem sytuacji król Ludwik Filip I zrzekł się tronu i wyjechał z miasta (24.II.1848). 25.II.1848 r. Francja została ogłoszona republiką. 2.III. wprowadzono powszechne głosowanie do parlamentu. Poza tym zniesiono karę śmierci i niewolnictwo, zagwarantowano wolność zgromadzeń i prasy, wprowadzono limit godzin dnia pracy (10 godzin w mieście oraz 11 godzin na prowincji). Wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego odbyły się 23.IV.1848 r. Po raz pierwszy w dziejach Francji miały one demokratyczny charakter. Zwycięzcami okazali się prawicowi republikanie, którzy zapewnili sobie większą cześć mandatów. Na czele republikanów stał Alphonse de Lamartine. W XI.1848 r. uchwalona została nowa konstytucja, zawierająca podstawy ustrojowe II Republiki. Była ona dziełem liberalnej części burżuazji i umiarkowanej części republikanów, opowiadających się za stworzeniem silnej władzy republikańskiej, która mogłaby stawić czoło rewolucyjnym zamiarom ruchu robotniczego. Wzorem dla francuskiej ustawy zasadniczej była amerykańska konstytucja. Władzę wykonawczą miał sprawować wybierany co cztery lata prezydent. Wybory prezydenta były tajne i bezpośrednie, a brali w nich udział wszyscy obywatele. Władzę ustawodawczą skupił jednoizbowy parlament (Zgromadzenie Narodowe). Pochodził on z wyborów bezpośrednich, tajnych i równych, które odbywać się miały co trzy lata. Ministrowie i prezydent mieli ponosić konstytucyjną odpowiedzialność. Prezydent wydawał akty, ale wymagały one zatwierdzenia określonych ministrów.

Zgodnie z konstytucją odbył się zatem plebiscyt, w którym na urząd prezydenta wybrano Ludwika Napoleona Bonaparte, bratanka Napoleona I.

II Cesarstwo

Ludwik Napoleon Bonaparte, który został prezydentem nie zamierzał zadowolić się tym stanowiskiem, lecz dążył do przejęcia pełni władzy i przywrócenia cesarstwa. Dokonał tego w nocy z 2 na 3.XII.1851 r. na drodze zamachu stanu. Aresztowano głównych przywódców monarchistycznej i republikańskiej opozycji oraz posłów. Rozwiązano Zgromadzenie Narodowe oraz unieważniono konstytucję. Na jej miejsce wprowadzono w 1852 r. nową. Przyznawała ona Ludwikowi Napoleonowi Bonapartemu ogromną władzę. Prezydent miał być wybierany na dziesięć lat i miał bardzo szerokie, niemal dyktatorskie uprawnienia. Władzę ustawodawczą sprawować miały trzy izby: rada stanu miała opracowywać projekty ustaw, wybierane ciało prawodawcze miało uchwalać te ustawy i prowadzić dyskusję oraz senat, który miał stać na straży zgodności tych ustaw z ustawą zasadniczą. Władzę wykonawczą sprawował prezydent (dziesięcioletnia kadencja). Do niego należała też inicjatywa ustawodawcza. W 1852 r. Ludwik Napoleon Bonaparte ogłosił Francję cesarstwem i odtąd najwyższa władza miała należeć do dziedzicznego cesarza. Cesarz przyjął imię Napoleona III. Senat przyznał mu dziedziczny tytuł cesarza.

Francja w latach 1852-1870

W latach 1852-1860 władza Napoleona III miała charakter autorytarny. Od roku 1860 r. nastąpiła stopniowa liberalizacja we Francji. Cesarz zaczął realizować pewne reformy, ponieważ zmusiły go do tego okoliczności. W 1864 r. zagwarantowano robotnikom prawo do tworzenia stowarzyszeń. Wprowadzono pewne zmiany w ustroju państwa. Francja weszła w okres rozwoju ekonomicznego, czego wyrazem był dynamiczny rozwój sieci kolejowej oraz dwukrotny skok w produkcji przemysłowej. Dynamiczny rozwój przemysłu spowodował wzrost liczby robotników. Ich liczna sięgnęła w miastach około 3 milionów ludzi. Rozwijał się też Paryż, który był przebudowywany. Podniósł się poziom szkolnictwa; państwo udzielało wsparcia szkołom wyznaniowym. Starało się także zapewnić bezpłatny dostęp do elementarnej edukacji. Rozwijała się przedsiębiorczość, co znalazło wyraz w powstawaniu spółek akcyjnych i banków. W latach 1853-1856 toczyła się wojna krymska. Zakończył ją układ pokojowy podpisany w Paryżu 30.III.1856 r. Uznano w nim Morze Czarne za strefę neutralną. Francja nie wyniosła z tego konfliktu jednak żadnych konkretnych politycznych korzyści. Musiała zadowolić się moralną satysfakcją z faktu, iż miejscem konferencji pokojowej był Paryż. Napoleon III miał wiele planów politycznych. Chciał na przykład doprowadzić do zjednoczenia Włoch pod przewodnictwem Francji. Udało mu się odzyskać jedynie Sabaudię i Niceę. Z kolei w 1870 r. jego uwagę przyciągnęła kwestia sukcesji tronu hiszpańskiego. Konsekwencją zaangażowania Napoleona III w tej sprawie była wojna z Prusami, którą Francja przegrała. Sam cesarz został wzięty do niewoli, a następnie abdykował. Zmarł w wielkiej Brytanii. Tak zakończył się okres II Cesarstwa i rozpoczęły czasy III Republiki we Francji.