Egipt

EGIPT - najważniejsze informacje

Obszar Egiptu starożytnego rozciągał się na terenie ok. 1 mln km2. Granicą zachodnią były wielkie oazy, wschodnią - Morze Czerwone, od strony południowej granicą była - I katarakta, a na północy - rozlewisko Delty Nilu sięgające do Morza Śródziemnego. Na uprawy przypadało niewiele ponad 30 tys. km2 a ich teren ograniczał się do doliny Nilu. To Nil niejako określał charakter Egiptu, wyodrębniając z niego Dolny (Deltę) i Górny (wąską dolinę biegnącą od I katarakty do nasady Delty).

Pierwsze ślady ludzkie w Egipcie datowane są na ok. 3000 r. p.n.e. To wtedy Dolny i Górny Egipt różniły się od siebie, co wpłynęło na dalszy rozwój kraju. Delta była zamieszkana przez rolników i hodowców, którzy tworzyli wspólnoty gminne i uprawiali wspólnie ziemię. Te ziemie były miejscem skąd wyszły pewne, ważne części składowe kultury egipskiej: kalendarz oparty na obserwacji przyrody, kult sił natury. Na południu dodatkowo obok rozwinęło się łowiectwo. Dowodem na to jest odnaleziona broń, oraz sceny łowieckie, którymi zdobiono ceramikę, i które obecne były w plastyce. Wtedy też powstały większe jednostki terytorialne zwane nomos. Mimo długotrwałego rozbicia wewnętrznego, kraj zmierzał do scentralizowania, któremu sprzyjały warunki naturalne i sama rzeka - Nil. Jednym z czynników integracji był system irygacyjny, czyli sieć kanałów, grobli i basenów, który miał kluczowe znaczenie dla sprawnego funkcjonowania państwa i życia jego mieszkańców.

Jak mówi tradycja, ojcem zjednoczenia Egiptu był Menes, jednocześnie założyciel pierwszej dynastii z Tinis, w środkowym Egipcie. Scalenie kraju nie było łatwe i zajęło wiele lat - a ostatecznie Dolny Egipt, który był bardziej zacofany narzucił swoje panowanie Górnemu. Symbolem zjednoczenia był odtąd tytuł jaki przysługiwał panującemu - był on władcą Dolnego i Górnego Egiptu, a na jego koronie pojawiły się znaki obu krajów. Historię zjednoczonego Egiptu dzieli się na trzy główne okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi, czyli czasem rozbicia wewnętrznego, niepokoju i chaosu w państwie.

STARE PAŃSTWO /2850-2250/

Początkowo państwo rządzone przez królów z I dynastii miało charakter patriarchalny. Przemianie i stabilizacji ulegała państwowość. Wtedy też ostatecznie rządy królewskie nabrały charakteru despotycznego. Pierwotne król traktował państwo jak swoją ojcowiznę, zarządzał nim z pomocą członków rodziny, nawet nazywano go ojcem. Z czasem, funkcje w państwie zaczęto przekazywać także osobom nie będącym spokrewnionym z rodziną królewską. Urzędnicy za swoją pracę byli obdarowywani ziemią. W taki sposób władca związał swoich pomocników z sobą, i początek wzięły wielkie majątki ziemskie oraz powstała własność prywatna. Stanowiska, z którymi związana była własność ziemska dziedziczono w tej samej rodzinie, a szczególnie jedną funkcję - zarząd jednostki terytorialnej - nomos. Drugim potężnym właścicielem ziem, były świątynie. Kapłani byli wyjątkowo uprzywilejowani, m.in. zwolnieni byli z robót publicznych i nie przydzielano im niewolników, których wtedy było jeszcze niewiele. Wszystkie roboty opierały się na warstwie chłopskiej, który nie posiadał całkowitej wolności - ograniczona była ona znacznie przez państwo, które miało prawo go kontrolować oraz spisywać jego stan majątkowy. Do jego obowiązków należała m.in. praca przy tworzeniu i kontroli systemu irygacyjnego. Na rzecz państwa musiał oddawać daninę. Jego życie nie było lekkie i całe wypełnione ciężką pracą. Musiał on m.in. np. w okresie upałów dbać o to aby ziemia nie uległa wysuszeniu i nawadniać ją wodą ze studni - potrzebował ok. 4000 wiader na hektar. Chłop zmuszony był do świadczeń na rzecz panującego i jego dworu, gdy ten akurat znajdował się w podróży .

Panujący w późnej fazie Starego Państwa był już despotą - jego wola była prawem panującym i wszyscy musieli się jej podporządkować. Jego rządom sprzyjał religijny klimat w kraju. Poza boskim nimbem, który go otaczał, i który kazał go przedstawiać jako łącznika miedzy ludem a siłami boskimi i natury, był także naczelnym dowódcą wojska.

Największy postęp nastąpił za czasów rządów dynastii III i IV dynastii /2650-2250/. Rosła potęga panującego - swoją wielkość faraonowie wyrażali między innymi poprzez wznoszenie okazałych grobów, z których najbardziej imponują do dziś 3 piramidy - Cheopsa, Mykerinosa i Chefrena. Ten ostatni wprowadził pewną zmianę w swoim wizerunku. Przestał ukazywać siebie jako boga - przyjął tytuł syna boga Ra. Czasy V i VI dynastii to już mniejsze piramidy na rzecz okazalszych świątyń boga Ra. Grobowce urzędników natomiast zostały rozbudowane. To mogło być spowodowane osłabieniem władzy panującego, na korzyść warstwy urzędniczej - urzędy mogły być dziedziczone, a posiadłości pracowników administracji króla wydzieliły się terytorialnie. Wzrosły świadczenia podatkowe ludności. Vi dynastia to kryzys państwowy, rozłam aparatu władzy i początek pierwszego okresu przejściowego.

Pierwszy Okres Przejściowy /2250-2050/

Nastąpiło znacznie osłabienie władzy faraona. Oprócz istniejących już dziedzin gospodarki, wynikających z inicjatywy państwa, powstały samodzielne działania niektórych naczelników dzielnicowych, świątyń czy bardziej indywidualnych osób. To było katalizatorem rozprzężenia zarówno w polityce jak i gospodarce, co zaowocowało zaostrzeniem stosunków społecznych w rezultacie doprowadzając do zamieszek na tle klasowym. W stolicy, wybuchał rewolta społeczna a w pozostałych częściach państwa doszło do załamania porządku. To zamieszanie i osłabienie wykorzystali władcy dzielnicowi i weszli w kompetencje dotychczasowej władzy. Zmienili się w niezależnych władców dysponujących własną siłą zbrojną. Po jakimś czasie stosunki uległy normalizacji, ustał chaos i wszystko zaczęło wracać do normy. Wtedy też ukształtowały się dwa poważne ośrodki państwowe: w Dolnym Egipcie ze stolicą w Herakleopolis, oraz w Górnym Egipcie ze stolicą w Tebach. Ponowną centralizację kraju przyspieszyła groźba najazdu koczowniczych plemion, zagrażających Egiptowi. Tym razem przywództwo w reorganizacji państwa przypadło Tebom, które stały się centrum państwa na całe tysiąc lat.

Średnie Państwo /ok. 2050 - 1778/

Władcy wywodzący się z dynastii XI, z Teb, dokonali zjednoczenia państwa ok. 2050 r. Nie obyło się przy tym bez walki z książętami z poszczególnych dzielnic, których wpływy zostały ograniczone poprzez kolejny podział terytorium kraju. Zmieniono obsadę okręgów administracyjnych - nomów. Starych urzędników wymieniono na nowych. W historię Średniego Państwa wpisali się faraonowie z dynastii XII, którzy nosili imiona Amenhotepów i Sezostrisów. Ich uwaga skupiła się na polityce zagranicznej. Nubia wyrosła na nowy cel wypraw wojennych. Aby zapobiec powrotowi kryzysowej sytuacji, XII dynastia zdecydowała się na przebudowę państwa. Najważniejszym zadaniem było osłabienie pozycji naczelników nomów. Zmniejszono zakres ich władzy i wpływów, tak aby nie zagrażali więcej całości i jedności państwa. Nadal różnicowało się społeczeństwo, wyodrębniały się poszczególne klasy, usamodzielniło się rzemiosło. Powstawały nowe miasta, które od razu zasiedlali przybysze, tworząc nie tylko nowe warstwy społeczne ale przede wszystkim nowe ośrodki kraju. W nowym systemie urzędniczym, wyodrębniono nową funkcję - wezyra, czyli najważniejszego ministra.

XII dynastia była znacznie aktywniejsza od poprzednich, w dziedzinie polityki zagranicznej. Pogłębiano eksploatacje złóż miedzi na Półwyspie Synaj, wyprawiano się w głąb kraju, między innymi do kraju Punt, po kadzidła i wonności. Umocniono fortyfikacjami granice Egiptu, od strony Palestyny. Ważnym punktem polityki zagranicznej została Nubia. Była ona w planach podboju, jakie snuli władcy XII dynastii. Taki podbój był potrzebny z powodu na konieczności zapobieżenia najazdom nomadów i plemion pustynnych, które zagrażały od. Dawałby on okazję do korzystnej wymiany handlowej z plemionami mieszkającymi nad górnym Nilem i zwiększenie wydobycia z obfitych złóż złota. Sezostris III ostatecznie podbił Nubię i włączył jako prowincję.

Drugi Okres Przejściowy /1778-1680/

Po szczytowym okresie rozkwitu za czasów XII dynastii, Średnie Państwo niebawem zaczęło przeżywać kryzys. Do załamania splendoru państwo przyczyniła się niechlubnie następna dynastia. Kraj znów podzielił się wewnętrznie na dzielnice, a do głodu doszli uzurpatorzy. Sam charakter kraju nie uległ na szczęście większej rewolucji, co dawało świadectwo trwałości i geniuszu tworu faraonów XII dynastii. O kondycji Egiptu w znacznym stopniu decydowali wybitni faraonowie, a gdy ich zabrakło, ta kondycja znacznie podupadła. Teraz odczuwano brak wielkich władców. Do tego doszedł najazd Hyksosów i opanowanie nieprzygotowanego kraju. Ich pojawienie się nad Nilem, wyznaczyło nowy etap nie tylko w historii Egiptu ale i całego Wschodu.

Nowe Państwo i Rozpad Egiptu /1580-1080/

Sam podbój kraju nad Nilem przez plemię Hyksosów nie jest dobrze znany. Co ważniejsze, najazd Hyksosów nie był jednorazowym wyczynem. Obcy najeźdźcy wykorzystując osłabienie wewnętrzne Egiptu, rozpoczęli masowe osiedlanie się w Delcie, stopniowo przejmując panowanie nad całym krajem. Miało to miejsce przypuszczalnie z końcem XVIII w. Pierwsi z władców, nazwani zostali Wielkimi Hyksosami, a w historii są znani jako XV dynastia /do 1680r./. Ich następcy, czyli XVI dynastia, w odróżnieniu od poprzedników nazwana została Mali Hyksosi, i była ograniczona terytorialnie do Dolnego Egiptu. Koniec ich panowania przypada na 1580 r. W międzyczasie, na południu, w Tebach wykształciło się niewielkie państewko, początkowo podległe Hyksosom. Z czasem wyrosło ono na potęgę. Ostateczna rozprawę z najeźdźcami rozpoczęła XVII dynastia. Ponad stuletni okres panowania Hyksosów był dla Egipcjan czasem ciężkiej próby, z którego jednak potrafili wynieść naukę. Od najeźdźców przejęli ulepszoną broń (hełmy, tarcze, miecze, metalowe groty), którą użyto przeciwko samym Hyksosom. To oni wprowadzili do walk konie dzięki wykorzystaniu wozów bojowych. Walki o wyswobodzenie spod okupacji początkowo nie były decydujące, a zwrot który przesądził o zwycięstwie możliwy był dopiero za rządów Kamose. Hyksosów z Egiptu wyparł ostatecznie brat Kamose - Ahmose i zaraz potem z powrotem wcielił Nubię do Egiptu zaprowadzając tam znów rządy faraona. Wyprawił się też do Syrii i poddał zwierzchnictwu miasto Byblos w Fenicji. W następstwie najazdu Hyksosów, Egipt wykorzystał to, wychodząc z politycznej i międzynarodowej izolacji. Ekspansję terytorialną Egiptu można tłumaczyć jako przeciwdziałanie wobec ewentualnego zagrożenia Egiptu w przyszłości przez państwa Azji. XVIII dynastia dysponując dobrze zorganizowaną armią złożoną z najemników oraz posiłkując się złotem z kopalń w Nubii zainicjowała podbój Palestyny, Fenicji i Syrii. Ok. 1525 r. Amenhotep I dotarł do Eufratu, ale na krótko sięgały tam wpływy egipskie. Zdobycze utraciła królowa Hatszepsut swoimi pokojowymi rządami. Prawdziwym autorem potęgi państwa egipskiego /1491-1436/ został Totmes III (jeden z najważniejszych królów Egiptu). W sumie był autorem aż 17 wypraw wojennych, z których wygrał wszystkie, przez co uległy poszerzeniu granice państwa. Na nowych ziemiach rządy sprawowali namiestnicy egipscy we współpracy z miejscowymi władcami, a załogi egipskie rozlokowane w kilku miejscach strategicznych, czuwały nad całością kraju. W czasach XVIII dynastii uległ zmianie wizerunek faraona - z boskiego w bardziej świecki, przyziemny. Nadal jego wola była obowiązującym prawem. Do głosu doszli kapłani skupieni wokół kultu boga Amona tebańskiego. Za sprawą licznych łupów wojennych jego świątynia w Tebach wyrosła na potęgę. Szczególne miejsce wśród kasty kapłańskiej zajmował arcykapłan boga Amona, który odtąd objął drugie co do ważności stanowisko po faraonie. Niestety walka o wpływy nie ominęła nawet kapłanów - to stało się zarzewiem kolejnego kryzysu w Nowym Państwie. Schyłek XVIII dynastii to osłabienie pozycji Egiptu. Na to złożyła się m.in. reforma religijna Amenhotepa IV, który chciał wprowadzić jedynobóstwo i zamiast kultu Amona, wprowadzić boga - Atona. Amenhotep IV chciał zerwać z przeszłością, i rozpoczął swój bunt od zmiany imienia na Echnaton. Dotychczasowa stolica z Teb przeniesiona została do Tell-el-Amarna w środkowym Egipcie, gdzie było centrum kultu boga Atona. Echnaton chciał ustanowić Atona najważniejszym bóstwem państwowym. W rezultacie jego polityka wpłynęła ujemnie na kondycję państwa. Zachwianiu uległa gospodarka, a faraon pochłonięty reformą religijną nie interesował się sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Do tego doszła opozycja ze strony nie tylko kapłanów, którzy nagle utracili wpływ na faraona, ale i ze strony wojska oraz prostego ludu, który chciał powrotu dawnej religii. Echnaton został zdetronizowany a jego następca wrócił do dawnych norm. Próbowano odzyskać wpływy w Syrii, kraj ulegał laicyzacji - opinia kapłanów już nie liczyła się tak bardzo przy wyborze faraona, który powinien być wojownikiem. Ośrodek polityczny kraju przeniesiono na północ. Seti I próbował odzyskać Syrię, ale udało mu się podporządkować jedynie Palestynę i Fenicję. Wojny terytorialne kontynuował jego syn, Ramzes I /1291-1224/. W 1270 r. zawarto pierwszy znany w historii pokój, a na jego mocy Egipt posiadał nadal Palestynę i Fenicję, Syria znalazła się poza strefą wpływów faraonów.

Niedługo potem krajowi zagroziła inwazja Libijczyków. Faraon Merneptah z trudem pokonał ich, jednak wciąż istniało niebezpieczeństwo. Naprzeciw Libijczykom wyszła XX dynastia. Ramzes III osiągnął sukces, ale w między czasie zaczęły zagrażać poważnie tzw. Ludy Morskie - Filistyni. Obrona granic była coraz trudniejsza, a nieustające walki wyczerpały kraj. Następcy Ramzesa III, wszyscy noszący imię Ramzes /stąd dynastia Ramessydów/ obrali kurs polityki pokojowej, co przypłacili stratą Fenicji i Palestyny.

Polityka zdobywcza i jednocześnie obronna, jaka charakteryzowała całe wieki historii Egiptu, wymagała wielu wyrzeczeń i kosztów, jakie ponosił lud. Ówczesny układ społeczny przeobraził się znacznie. Jedną z przyczyn takiej sytuacji był spowodowany m.in. przesiedlaniem obcych plemion. Egipcjanie unikali służby wojskowej, który to obowiązek stał się coraz bardziej uciążliwy dla ludności i przyczynił się do jej nędzy. Wzrost siły militarnej Libijczyków wymuszał na społeczeństwie konieczność opłacania wojska najemnego. To doprowadziło do buntu i walk społecznych, nie mających dotąd miejsca w historii. Po przeniesieniu stolicy, podupadła ekonomicznie ludność Teb. Problemy z gospodarką to także opóźnienia w dostawach żywności - przede wszystkim zboża. Działania militarna nie kończyły się oczekiwanymi łupami i daninami, a do tego wyczerpywały kraj. Do tego stopnia, że jego mieszkańcom zaczął doskwierać głód, zdrożało zboże proso i jęczmień. Ludzie byli tak zdesperowani, że posunęli się aż do plądrowania grobowców królewskich. Równocześnie powiększały się majątki świątynne. Kasta kapłańska stworzyła wręcz państwo w państwie. Te wszystkie działania obniżały rangę panującego, który stracił swoja pozycję. Nie był w stanie ukrócić korupcji wśród klasy urzędniczej. Rosła liczba niewolników, których dostarczały kolejne wyprawy wojenne. Zazwyczaj pracowali oni w kopalniach Nubii, przy wydobyciu miedzi na Synaju, w kamieniołomach oraz w majątkach kapłańskich.

Te czynniki, skupiające się przede wszystkim w Górnym Egipcie, zakończyły się wybuchem rewolucji za panowania Ramzesa XI do. Do rozruchów dołączyli się najemnicy libijscy. Bunt został stłumiony, unaocznił jednak totalną niewydolność władzy centralnej. W tym czasie rządy w Górnym Egipcie objął Herihorm, wybitny żołnierz. Dodatkowo zyskał poparcie kapłanów, którzy mianowali go arcykapłanem boga Amona. Dolny Egipt podporządkował sobie Smendes. Śmierć Ramzesa XI ok. 1080 r., to rzeczywisty rozpad Egiptu na dwa kraje.

RELIGIA EGIPSKA

Powstawała setki lat, z mitów i legend. Nie była religią objawioną, i jej zasad nigdy nie spisano w formie księgi świętej. Można w niej wyróżnić oficjalną ryt religijny ustalone przez państwo oraz codzienne obrzędy zwykłych Egipcjan. Do rytu oficjalnego należały uroczystości świąteczne i kult sprawowany w świątyniach. Religia polegała w dużej mierze na zasadzie wzajemności. Król, a w rzeczywistości sprawujący w jego imieniu kult kapłani, dbali o potrzeby bogów i otaczali czcią ich wizerunki, w zamian za co bogowie byli obecni w swoich wizerunkach i udzielali królowi potrzebnych łask, a poprzez niego - całemu ludowi. Początkowo faraona utożsamiano z bogiem Ra - sam był bogiem. Później przybrał bardziej ludzką postać, aby zachować tylko tytuł syna boga Ra. Do każdego miasta egipskiego przyporządkowane było własne bóstwo, z własną świątynią.

W religii egipskiej bardzo centralną pozycję zajmował kult płodności, co łączyło się bezpośrednio z wylewami Nilu i urodzajem ziemi. Egipcjanie byli pierwszą cywilizacją, która wydała kompletny system teologiczny. W ramach jego istniały trzy teologie. W teologii heliopolitańskiej (nazwa pochodzi od miasta Heliopolis - miasto słońca) czynnikiem sprawczym świata było słońce. W religii tej istniały trzy hipostazy - trzy bóstwa: Chepri - młody bóg, który wytacza tarczę słoneczną na nieboskłon, a utożsamiany był ze skarabeuszem; Ra lub Re - słońce w południe, przedstawiany z dyskiem słonecznym i głową sokoła; Atum - słońce zachodzące. Według wierzeń Re-Atum-Chepri stworzył się sam a następnie ze swojego nasienia wytworzył parę bóstw - Szu /powietrze/ i Tefnut /wilgoć/. Oni mieli spłodzić kolejne dwie pary bogów: Ozyrysa, Seta, Izydę i Neftydę. Te dziewięć bóstw cieszyło się największą popularnością wśród wyznawców. W sumie bogów było ponad 350. Taki rodzaj religii, w której występuje wiele bóstw nazywa się politeizmem. Przypisywanie bogom cech zwierzęcych to zoomorfizm.

W czasie Średniego Państwa kult boga Re, został wyparty przez wyznawców Amona z Teb.

Wyjątkową pozycję w religii zajmował Ozyrys - bóg świata podziemnego. Kult Ozyrysa jest nierozerwalnie związany z wiarą w życie pozagrobowe. W okresie Starego Państwa w religii egipskiej nie było miejsca na sprawy ludzkie. Na groby ludu sypano jęczmień, który symbolizował zmartwychwstania. Jedynie królowie mogli sobie pozwolić na okazałe grobowce w formie piramid. Zasady religii liberalizowano w Państwie Średnim, gdy każdy mógł dostąpić zbawienia. Do tego jednak konieczne było spełnienie określonych warunków: ciało nie mogło ulec rozkładowi, a zapewnienie sobie życia wiecznego kosztowało inwestycje już od najmłodszych lat. Wydatki obejmował zakup: figurek Uszebti, oraz opłata za mumifikację. Po śmierci dusza odpływała przed sąd Ozyrysa. W czasie tej wyprawy zagrażały duszy demony. Aby je odpędzić należało się zaopatrzyć w "Księgę umarłych" i wypowiedzieć odpowiednie zaklęcie. Gdy zmarły dotarł przed sąd, wprowadzał go Anubis. Życie ludzkie mierzono wagą, na jednej z jej szal kładziono pióro - symbol bogini sprawiedliwości i ładu moralnego - Amat. Wtedy zmarły odprawiał spowiedź negatywną, wobec czterdziestu sędziów, wyznawał czego nie dokonał. Po tej spowiedzi jego serce kładziono na drugiej szali. Wynik ważenia kontrolował Anubis, a spisywał Tot. Owej ceremonii towarzyszył pożeracz zmarłych. Jeżeli waga drgnęła - zmarły był pożerany, jeżeli wynik był pozytywny - Horus prowadził zmarłego przed Ozyrysa, który wpuszczał go na pola Jaaru. Obraz świata zbawionych niczym nie różnił się od realiów świata ziemskiego. Kopano kanały, uprawiano pola itp. Z tą różnicą, że prace zamiast zmarłego wykonywały figurki Uszebti .

Do zbawienia bezwzględnie niezbędne było posiadanie ciała. Stąd tradycja mumifikacji. Jej proces trwał czasem kilkanaście dni i był to prawdziwy rytuał. Po śmierci zmarły był odnoszony na miejsce balsamowania, przy wtórze lamentu zawodowych płaczek. Odtąd zajmowali się nim paraszyci - kapłani odpowiedzialni za balsamowanie. W wyniku ciągłego kontaktu z trupami, oraz z powodu swojej specyficznej woni, budzili oni powszechną odrazę.

Od stopnia zamożność zmarłego, zależało który z trzech rodzajów mumifikacji wykonywano:

• tani - umycie, wrzucenie do basenu z solą. Po kilku dniach wyciągano ciało i grzebano obok grobowców dostojników, by zmarły mógł się żywić resztkami z ich stołu,
• średni - wnętrzności usuwane były przez odbyt, mózg wyciągano przez nos, a potem wrzucano do basenu z solą. Następnie proces był analogiczny do pierwszego
• najdroższy - kapłan rozcinał ciało od mostka do wzgórka łonowego, usuwając wszystko oprócz serca (potrzebne było na sądzie Ozyrysa). Mózg wyciągano przez nos. Sterylizowano jamę ustną, dokonywano dehydracji - osuszenia natronem lub sodą kaustyczną, następnie wcierano wonne olejki. Wnętrze ciała wypełniano natronem, wonnymi żywicami, brzuch wypełniano słomą zmieszaną ze smołą. Następnie całe ciało obkładano sodą kaustyczną i pozostawiano na ok. 40 dni. Po tym okresie, usuwano z wnętrza materiał wypychający, ponownie wypełniano je piaskiem i gliną oraz kawałkami materiału nasączonego wonnościami: mirrą i cynamon, a na końcu trocinami. W całe ciało wcierano maści, płynne żywice, następnie bandażowano i ozdabiano amuletami, biżuterią. Ów proces był na tyle trwały, że kiedy w 1881 r. odkryto mumię faraona Setiego I, po odwinięciu bandaży, ukazało się świetnie zakonserwowane ciało.

KULTURA

Wiara w życie pozagrobowe, wymagała nakładów na miejsca wiecznego spoczynku. Grobowce z czasem zaczęły nabierać rozmiarów, a najokazalsze z nich, budowane dla faraonów nazwano piramidami. Ich ogrom świadczył o potędze władcy. Pierwszym budowniczym piramid był Dżoser, władca III dynastii. Kolejne piramidy powstawały za czasów IV dynastii. Największe i najbardziej imponujące, po dziś dzień, zostawili po sobie trzej faraonowie: Chufu (Cheops), Chafra (Chefren) i Menkaura (Mykerinos). Najwyższa spośród nich jest piramida Cheopsa. Jej wysokość to ponad 150 m. Sama piramida stanowiła jedynie część całego zespołu grobowego. Dodatkowo wznoszono prostokątną kaplicę, która przeznaczona była do składania ofiar zmarłemu, a obok niej stawiano świątynię wypełnioną posągami władcy. Piramida zamykała niejako cały kompleks grobowy, a w jej środku, poniżej poziomu ziemi, leżała komora grobowa.

Do dziś naukowcy zastanawiają się nad techniką obróbki kamieni przeznaczonych do budowy piramid, sposobem ich transportu i podnoszenia.

Pismo w Egipcie narodziło się w III tysiącleciu. Istniały trzy rodzaje pisma: hieroglify - święte pismo o charakterze obrazkowym; pismo hieratyczne - kapłańskie, będące uproszczeniem hieroglifów: pismo demotyczne /od słowa demos - lud/ - ludowe, najmłodsze, gdyż powstało dopiero w I tysiącleciu.

W III tysiącleciu wynaleziono także kalendarz egipski. Służył przede wszystkim rolnictwu a powstał w wyniku obserwacji wylewów Nilu, które cyklicznie występowały co 365 dni. Wylew Nilu w pobliżu Memfis, następował niedługo przed słonecznym wschodem gwiazdy Sothis /Syriusz/. Dzień ten oznaczał początek roku, który podzielono na trzy pory: wylewu, siewu i zbiorów. Te pory dzielono na dwanaście trzydziestodniowych miesięcy, uzupełniane dodatkowo pięcioma dniami. Ten rok urzędowy był prawie o 6 godzin krótszy od roku astronomicznego. Po czterech latach pojawiał się 1 dzień spóźnienia. Dopiero za 1460 lat początek roku i wschód Syriusza były zsynchronizowane i odbywały się w ten sam dzień. Kalendarz egipski był bardzo ważny przy ustalaniu nie tylko chronologii historii Egiptu, ale i reszty świata wschodniego.

Położenie:

Państwo w Afryce Północno-Wschodniej oraz częściowo w Azji (na półwyspie Synaj) nad Morzem Śródziemnym i Morzem Czerwonym

Powierzchnia: 1 001 400 km2

Stolica: Kair

Główne miasta: Aleksandria, Giza, Port Said, Asjut, Suez, Fajum, Asuan

Ludność: 54, 6 mln, przyrost naturalny 2%

Gęstość zaludnienia: 54 osób na km2

Średnia długość życia: 63 lata (mężczyźni 63, kobiety 65)

Języki: arabski, języki nubijskie

Analfabetyzm: 52%

Religie: islam, chrześcijaństwo obrządku koptyjskiego

Produkt narodowy brutto: 710 USD na 1 mieszkańca

Waluta: funt egipski

Głowa państwa: prezydent Mohamed Hosni Mubarak od 1981 r.

Szef rządu: premier Kamal Ahmed al-Gansuri od 1996 r.

Ustrój polityczny: republika

Partie polityczne: Partia Narodowo-Demokratyczna, Postępowa Partia Jedności, Socjalistyczna Partia Liberalna

Produkty eksportowe: ropa naftowa, produkty ropopochodne, bawełna, wyroby bawełniane, aluminium, ryż, warzywa, owoce, artykuły chemiczne

AMBASADA EGIPTU W POLSCE

03972 Warszawa

ul. Alzacka 18

tel. 022 6176973

tel. z zagranicy 004822 6176973

Warunki naturalne: W Egipcie wyróżnia się 4 regiony geograficzne - Pustynię Libijską (Zachodnią), Pustynię Arabską (Wschodnią), dolinę i deltę Nilu oraz półwysep Synaj. Na wschód od granicy z Libią, rozciąga się Pustynia Libijska z suchymi wapiennymi skałami, która zajmuje aż dwie trzecie powierzchni kraju. Na południu pustyni, wznoszą się góry ze szczytami dochodzącymi do wysokości około 2000 m n.p.m. Na północy znajduje się depresja Al-Kattara (133 m p.p.m.). Wzdłuż Nilu i Morza Czerwonego ciągnie się kamienista Pustynia Arabska, z erozyjnymi górami Atbaj (najwyższy szczyt Dżabal Szaib al-Banat, 2187 m n.p.m.) i piaskowcowymi płaskowyżami. Wzdłuż południowej części znajduje się pasmo gór, przechodzących w Wyżynę Abisyńską. Morze Czerwone poprzez Zatokę Sueską połączone jest z Port Saidem i z Morzem Śródziemnym Kanałem Sueskim. Na wschód od kanału leży półwysep Synaj, pustynny i górzysty, z najwyższym szczytem, Górą Świętej Katarzyny, 2637 m n.p.m. Jedyną stałą rzeką w Egipcie jest Nil, wraz z przylegającą do niego żyzną dolina o szerokości od 3 do 15 kilometrów. W latach na Nilu1960-1970 postawiono Wielką Tamę Asuańską, przez co utworzono sztuczny zbiornik wodny - tzw. Jezioro Nasera.

Egipt leży w strefie klimatu podzwrotnikowego, suchego gdzie opady są bardzo małe. Lato trwa od maja do października, jest gorące i suche, a w nocy dochodzi do gwałtownych spadków temperatury. Zimą temperatur spada, szczególnie w regionach pustynnych. W czasie wiosny (od końca kwietnia do czerwca), wieje chamsin, gorący suchy wiatr, niosący pył pustynny, powodujący burze piaskowe i upały. Średnia temperatura stycznia na północy wynosi 12-14oC, na południu do 17oC, a lipca - około 23oC na północy, do 33oC na południu. Suma opadów w ciągu roku, na północy wynosi do 200 mm, na południu zaledwie do kilku milimetrów.

TABLICA TEMPERATUR (w oC)

MIESIĄC: I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

KAIR 19 20 23 28 32 34 35 35 32 30 24 2

LUXOR 23 26 30 35 38 42 41 41 39 36 30 25

HURGHADA 23 25 29 34 39 40 40 41 38 35 29 28

ASUAN 22 22 24 26 27 31 32 33 30 28 25 22

Fauna i flora: Większość terenów pustynnych pokryta jest suchoroślami. Jedyne rośliny takie jak mimoza, trawy i tamaryszek występują na Pustyni Arabskiej. Na pustyni żyją gazele, hieny, szakale, różnorakie gryzonie, skorpiony, węże oraz wiele owadów. W okolicach zbiorników wodnych rosną palmy daktylowe i widlice tebańskie. Największym terenem upraw jest żyzna dolina Nilu. W jej okolicy oprócz bogactwa roślin i żyjącego tam ptactwa wodnego, żyje wiele gatunków przelotnych ptaków. Delta Nilu to królestwo mangust, czapli białych i ibisów.

Historia: cywilizacja Egiptu to jedna z najstarszych w historii. Koniec okresu prehistorycznego przypada na ok. 2850 r. p.n.e., gdy władca Egiptu, Menes, połączył w jeden organizm państwowy Egipt Dolny (tereny delty) i Egipt Górny (Memfis-Syene) ze stolicą w Memfis oraz był założycielem I dynastii. W dziejach starożytnego Egiptu wyróżnia się kilka głównych okresów: Stare Państwo (ok. 2850-2052 p.n.e. czas powstania piramid w Gizie), Średnie Państwo (2052-1570, okres rozbudowy; reorganizacji i ponownego rozkwitu) i Nowe Państwo (ok. 1574-1085 p.n.e., dalszy rozwój kraju, rozkwit handlu, wzniesienie świątyń w Tebach, Karnak i Luksor oraz nekropolie w Dolinie Królów, to czas wzrostu potęgi kasty kapłanów i utraty prowincji azjatyckich) oraz Epokę Późną (ok.1085-332 p.n.e., upadek polityczny Egiptu, państwo od 671 p.n.e. pod władzą Asyrii, a następnie, od 525 p.n.e., Persów). W 332 roku p.n.e. Egipt uległ podbojowi Aleksandra Wielkiego i zmienił się w jedną z prowincji jego posiadania. Po jego śmierci rządy objęła tam dynastia hellenistyczna Ptolemeuszów. Z owego rodu pochodziła królowa Kleopatra VII (69-30 p.n.e.), ostatnia z królowych w historii Egiptu. W 30 roku p.n.e. Egipt zmieniono w prowincją rzymską i pozostał nią aż do 395 roku n.e., kiedy to wszedł w skład cesarstwa bizantyjskiego. W roku 641 kraj najechali i opanowali Arabowie, narzucając islam i narzucając ludności kulturę arabską. Rządy kolejne sprawowały dynastie: Omajjadów, Abbasydów, Fatymidów i Mameluków. W 1517 roku kraj został podbity przez Turków osmańskich, i dotknął go kryzys gospodarczo-kulturalny. W roku 1798 Napoleon Bonaparte bez sukcesu próbował przejąć władzę w Egipcie. W roku 1805 gubernatorem osmańskim w Egipcie został Albańczyk Muhammad Ali, który sprawował rządy do roku 1849 (założona przez niego dynastia panowała w Egipcie do roku 1952). Jego sukcesem było uniezależnienie kraju od Turcji, przeprowadził reformy administracji, szkolnictwa i armii oraz zmodernizował gospodarkę. W latach 1838-1841 wdał się w wojny z Turcją. Bezmyślna polityka jego następców spowodowała zadłużenie państwa w bankach francuskich i angielskich. W roku 1869 oddano do użytku Kanał Sueski. W wyniku trudności gospodarczych kraju, kanał przejęli Anglicy. W roku 1876 kontrolę nad finansami Egiptu objęli Francuzi wraz z Anglikami. Pięć lat później (1881) wybuchło powstanie niepodległościowe Urabiego Paszy, stłumione krwawo przez Brytyjczyków. Egipt został protektoratem Wielkiej Brytanii. Niepodległość odzyskał w roku 1922, zyskując ustrój monarchii konstytucyjnej z królem Fuadem I na czele. W roku 1936 na tronie zasiadł jego syn - Faruk. Podczas II wojny światowej Egipt był główną bazą brytyjską. W 1952 roku organizacja Wolnych Oficerów zdetronizowała króla Faruka, a władzę przejął generał Muhammad Nagib, który w latach 1953-1954 rządził jako prezydent kraju. W roku 1954 obalono Nagiba, a rządy przejął pułkownik Gamala Abd-el Nasera, który znacjonalizował Kanał Sueski, co wywołało zakończoną porażką akcję Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela. W wyniku tzw. wojny sześciodniowej z Izraelem Egipt utracił Synaj. Następcą Nasera został Anwar es Sadat, który zerwał stosunki z ZSRR, oraz dążył do zachowania koalicji z Zachodem. W 1979 roku zawarł pokój z Izraelem, dzięki któremu odzyskał Synaj. Konsekwencja tego była dziesięcioletnia izolacja Egiptu wśród państw arabskich. W roku 1981 poniósł śmierć w wyniku zamachu, a jego następcą został prezydent Hosni Mubarak.

Kultura i sztuka: to głównie imponująca architektura piramid, świątyń egipskich i grobowców, a także rzeźba o niespotykanie dużych wymiarach. W Starym Państwie zmieniono tzw. kanon egipski, czyli zbiór reguł kompozycji i proporcji w sztuce i architekturze. Kanon konkretyzował sposób przedstawiania postaci, w zależności od pochodzenia klasowego: w rzeźbie - panujący portretowany był w postawie siedzącej lub kroczącej, zawsze młody, urzędnicy przedstawiani realistycznie, lud zawsze portretowano podczas pracy. W malarstwie i płaskorzeźbie głowa oraz kończyny człowieka przedstawiano z profilu, a barki i oko - frontalnie. Kompozycja układała się w formie pasów. Jednym z największych osiągnięć cywilizacji egipskiej są hieroglify, czyli pismo ideogaficzno-spółgłoskowe. Prawdziwy renesans literatury egipskiej miał miejsce podczas Średniego Państwa. Najwybitniejszym egipskim twórcą jest Nagib Mahfuz, laureat Nagrody Nobla z roku 1988.

Największe atrakcje: to najsłynniejsze budowle kojarzone Egiptem, czyli piramidy z okresu Starego Państwa: najstarsza, schodkowa - Dżosera w Sakkarze, tzw. ścięta, króla Snofru w Duhszur oraz Cheopsa (największa), Chefrena i Mykerinosa, a także pilnujący tych piramid Sfinks w Gizie. Do najcenniejszych budowli sakralnych zaliczyć można świątynie w Luksorze i Karnaku, a także nekropolie (Teby Zachodnie) w Dolinie Królów (m.in. grobowiec Tutanchamona) i w Dolinie Królowych (grobowiec Nefretete). Warta zwiedzenia jest Aleksandria, pełna zabytków z czasów hellenistycznych i rzymskich, m.in. amfiteatr, kolumna Pompejusza, katakumby. W Kairze i Aleksandrii znajduje się wiele meczetów i kościołów koptyjskich. W Kairze warto zajrzeć do Muzeum Egipskiego, założonego w 1857 roku, w którego zbiorach odnajdziemy bezcenne pamiątki pochodzące ze wszystkich faz cywilizacji dawnego Egiptu.