CZASY WCZESNODYNASTYCZNE I OKRES STAREGO PAŃSTWA
I Dynastia
MENES - panował aż 62 lata; zmarł w wyniku uniesienia przez hipopotama. Herodot uważa, iż to właśnie on założył słynne miasto Memfis, ale Manethon nic o tym nie wspomina, a podaje jedynie, że następca Menesa wybudował tam pałac. Ośrodek ten miał służyć przede wszystkim celom obronnym, jako twierdza przed napadami z Północy. Memfis stało się również stolicą państwa, położoną na pograniczu dwóch, niezależnych dotychczas królestw.
WYPRAWY:
- na Wschodnią Pustynię (imię króla jest widoczne na kamieniu w Wadi el-Kasz), prawdopodobnie w celu podporządkowania sobie jednego z plemion koczowniczych.
HORUS AHA przydomek "Walczący" - władca, którego pasją były akcje zbrojne.
WYPRAWY:
- prowadził walki z Nubijczykami, czego dowodem plakietka hebanowa z Abydos; najprawdopodobniej to on przesunął granicę państwa, aż do I katarakty.
- prowadził również wojny z Libijczykami (kolejne plakietki). Wszystkie te działania miały na celu rozszerzenie terytoriów wpływów Egiptu.
Horus Aha ożenił się z księżniczką Neithhotep, po czym zbudował, dla przestrogi, świątynię dla bogini Neith nieopodal Sais.
DŻER ITI - wedle Manethona panował 31-39 lat.
Mniej więcej w połowie swojego panowania zajął kraj Seczet leżący na półwyspie Synaj; później tą nazwą nazywano Azja Zachodnią.
WYPRAWY:
- prowadził kampanię w Nubii, co poświadcza kuta w skale batalistyczna scena w mieście Wadi Halfa. Należy przypuszczać, iż armia tego faraona dotarła aż pod II kataraktę.
- walczył także z Libijczykami.
DŻET ITA - według Manethona w czasie panowania tego faraona spadła na Egipt klęska głodu. Nie ulega wątpliwości, że prowadził on politykę identyczną do swoich poprzedników.
WYPRAWY:
- pokojowa ekspedycja w rejon nabrzeża Morza Czerwonego (w osadzie Wadi Mijah, mniej więcej 20 kilometrów na wschód od miasta Edfu znaleziono wykute w skale imię króla).
MERNEITH - mogła być żoną Dżeta oraz matką Dena; prawdopodobnie sprawowała funkcję regentki.
DEN UDIMU - według Manethona piastował rządy przez 20 lat.
WYPRAWY:
- przeciwko Azjatom i koczownikom z półwyspu Synaj (plakietka zrobiona z kości słoniowej w Abydos).
Dołączenie dwóch kolejnych godności: shmty ("potężne dwie") i niswt-bity ("ten, który przynależy do pszczoły i trzciny ", czyli "władca Dolnego i Górnego Egiptu").
ANDŻIB - wedle Kanonu Turyńskiego rządził przez 74 lata (?), a wedle Manethona 26.
Jednak niezwykle skromny grobowiec tego władcy oraz brak szczegółowych informacji dotyczących jego panowania każą przypuszczać, iż mógł on władać znacznie krócej.
SEMERCHET - wedle Kanonu Turyńskiego rządził 72 lata (?), a zgodnie z Manethonem 18. Jednak inne źródła każą przypuszczać, że panował jedynie 8 lat plus kilka miesięcy. Jest pewne, że faraon ten obchodził święto heb sed (świadczą o tym fragmenty naczyń glinianych z Abydos). Jego następca uznawał go za uzurpatora.
HORUS KAA - wedle Kanonu Turyńskiego rządził 63 lata, natomiast wedle Manethona 26, z kolei zapiski odczytane z Kamienia z Palermo świadczą, że władał przez około 33 lata.
Niewiele o nim wiemy, poza tym, że dwukrotnie wyprawiał święto sed. Swojego poprzednika nazywał uzurpatorem, ponieważ nakazał niszczyć wszystkie jego imiona, a imiona Andżiba zostawił nienaruszone.
II Dynastia
HETEPSECHEMUI - znany też pod imionami Bedzau lub Hotep, wedle Kanonu Turyńskiego był faraonem przez 95 lat (?). A zginął rzekomo w rezultacie zamachu zorganizowanego przez swojego brata.
RENEB NEBRE - znany również jako Kakau; jego imię znamy dzięki pieczęciom odnalezionym w Sakkara oraz steli z Abydos.
NINECZER - wedle Kanonu Turyńskiego piastował godność faraona przez 95 lat (?). Kamień z Palermo wspomina jedynie o częstych świętach religijnych wyprawianych za panowania tego władcy.
UNEG (Weneg) - W Sakkara odszukano jedno naczynie, na którym widnieje imię tego władcy.
SENED (Senedż) - wedle Kanonu Turyńskiego rządził przez 54 lata (?), ale z braku wystarczających dowodów można stwierdzić, że jest to parametr bardzo zawyżony (podobnie jak wszystkie wczesne dane pochodzące z tego źródła); w Gizie odkryto zaledwie jedno naczynie, na którym widnieje imię tego władcy.
PERIBSEN - faraon ten natychmiast przyjął imię związane z Setem; prawdopodobnie nie wywodził się z Hierakonpolis, a z dynastii ombijskiej, w której czczono Seta (według Edwardsa). Przy wstępowaniu tego władcy na tron miały miejsce jakieś rozruchy, których podłoże jest niewiadome.
HORUS CHASECHEM - władca niezwykle aktywny militarnie.
WYPRAWY:
- przeciw Nubijczykom (inskrypcje i reliefy na komemoratywnych naczyniach z kamienia).
- pacyfikacyjne wyprawy w kierunku północnym (napisy na bazach pomników władcy).
CHASECHEMUI - wedle Kanonu Turyńskiego był faraonem przez 27 lat, z dwoma miesiącami i jednym dniem. Jest powszechnie uznawany za zjednoczyciela państwa po latach panowania Peribsena.
WYPRAWY:
- pokonanie zbuntowanych nomarchów Północy i przypieczętowanie władzy na całym obszarze poprzez dynastyczne małżeństwo z księżniczką pólnocnoegipską.
Ponoć król ten był mocno związany z Dżeserem - pierwszym faraonem z III dynastii. Być może być nawet jego ojcem. Ostatni władca z II dynastii został pochowany w grobowcu w Umm el-Qaab.
STARE PAŃSTWO
III Dynastia
NECHEREFOS - według Manethona był on pierwszym faraonem z III dynastii.
DŻESER NECZERICHET - wedle Kanonu Turyńskiego władał przez 19 lat plus jeden miesiąc. Powszechnie jest on uznawany za protoplastę III dynastii. Prawdopodobnie był bratem lub synem Chasechemui.
Budował w Sakkarze kompleks cmentarny otoczony murami. U progu panowania przebywał w Abydos, by potem przenieść się w rejon Memfis.
WYPRAWY:
- kilkakrotnie na półwysep Synaj (świadczą o tym grafity w Wadi el-Maghara).
- do Nubii na obszary późniejszego Dodekaschoinos, pomiędzy Takompso a Asuanem, (o czym przekonuje tzw. stela Glodu z wysepki Sehel").
SANACHT NEBKA znany też jako Pan Ka - Kanon Turyński określa okres jego panowania na 19 lat. Może on być starszym bratem Dżesera i władał przed nim. Znawcy przypuszczają, iż grób jego Sanachta znajduje się na terenie Sakkary (może nim być mastaba inicjalna schodkowej piramidy).
HORUS SECHEMCHET - znany także pod imieniem Dżeser Teti; wedle Kanonu Turyńskiego piastował godność faraona przez 6 lat, w czasie których wzniósł w Sakkarze znaną "niedokończoną piramidę".
WYPRAWY:
- w nieznanym kierunku, ale świadczy o nich jego imię widniejące na kamieniu w osadzie Wadi Maghara.
HORUS CHABA - znany również jako Nebkare lub Neferkare; wedle Kanonu Turyńskiego rządził tylko przez 6 lat. Grobowiec Chaby mieści się na obszarze położonym na południe od miasta Giza w pobliżu miejscowości Zawijet el-Arjan.
HUNI - wedle Kanonu Turyńskiego okres jego panowania datuje się na 24 lata.
Budował fortyfikacje w Elefantynie. Prawdopodobnie piramida w mieście Medum, którą przypisuje się jego synowi i następcy Snofru, stała się miejscem jego spoczynku. Meresanch I była jego małżonką i matką Snofru.
IV Dynastia
SNOFRU znany także jako Horus Neb Maat - wedle Kanonu Turyńskiego władał przez 24 lata. Był synem Huniego i Meresanch, a także ojcem Cheopsa. Wzniósł piramidy w Dahszur i Medum. Zapiski na wspominanym już Kamieniu z Palermo poświadczają, że za jego panowania każdego roku konstruowano nowa budowlę, zwykle świątynię lub fortecę.
WYPRAWY:
- morska do Libanu po drzewo cedrowe
- na półwysep Synaj do tamtejszych kamieniołomów turkusów (poświadczają ją 3 grafita na obszarze Wadi Maghara)
- wojenne na terytorium Nubii (blisko 1 tys. jeńców) i Libii (prawie 11 tys. jeńców oraz 13 tys. sztuk bydła)
Pomimo trzech piramid wzniesionych przez tego faraona nie znamy dokładnego miejsca jego spoczynku.
CHEOPS (Chufu) - wedle Kanonu Turyńskiego rządził przez 23 lata; był synem Snofru z Hetepheres, a także ojcem Dżedefre i Chafre (Chefrena). Zbudował Wielką Piramidę na terenie Gizy. Eksploatował także kamieniołomy diorytu z Nubijskiej Pustyni (na płn.-zach. od miasta Abu Simbel).
WYPRAWY:
- na półwysep Synaj do kopalni turkusów i miedzi (jego imiona są wyryte na kamieniach na Synaju).
DŻEDEFRE (Reddżedef) - wedle Kanonu Turyńskiego władał 8 lat; był synem Chufu i bratem Chafre. Uważa się go za uzurpatora, ponieważ zabił swojego brata Kewaba (Kauaba). W niedługim czasie po tym wydarzeniu został pozbawiony tronu. Wybudował piramidę i świątynię pogrzebową w Zawijet el-Arjan (Abu Roasz).
CHAFRE (Chefren) - syn Chufu; który miał rzekomo panować 56 lat, a według Manethona był też bratem Chufu. Wzniósł drugą pod względem wielkości piramidę w Gizie, a także kompleks grobowy wraz ze świątynią, nadzorowany przez Sfinksa. Nie posiadamy żadnych informacji o politycznej działalności tego władcy.
BICHERIS - przez niektórych znawców umieszczany jest pomiędzy Chafre i Menkaure.
MENKAURE (Mykerinos) - wedle Kanonu Turyńskiego rządził przez 18 albo 28 lat. Był synem Chafre. Jest budowniczym trzeciej pod względem wielkości piramidy na terenie Gizy.
SZEPSESKAF znany również jako Horus Szepseschet - wedle Kanonu Turyńskiego godność faraona piastował raptem przez okres 4 lat. Kamień z sycylijskiego Palermo wspomina o częstych świętach religijnych organizowanych w czasie panowania tego faraona. Jego grobowiec jest w Sakkarze i nosi miano mastaby el-Faraun.
V Dynastia
Wstąpienie V dynastii na tron było z pewnością dziełem kleru z Heliopolis. Jedna z opowieści znajdujących się na papirusie zwanym Westcar podaje, iż pierwsi trzej królowie mieli być synami boga Re. W związku z tym nasuwają się następujące wnioski:
- zmiana dynastii musiała być dziełem kapłanów heliopolitańskich
- nowi faraonowie nie wywodzili się z królewskiego rodu
Źródła potwierdzają tylko pierwszy z tych wniosków. Natomiast, jeżeli chodzi o drugi, to historyczna prawda może być całkowicie inna. Najprawdopodobniej dwaj pierwsi władcy z V dynastii musieli być dziećmi Szepseskafa i córki Menkaure - Chentkaus. Jednak inni egiptolodzy przekonują, iż Chentkaus była małżonką Userkafa, a także matką Neferirkare i Sahure; a co za tym idzie matką Userkafa musiała być Neferhetepes, a jego ojcem Szepseskaf, a zatem Sahure i Userkaf byli prawowitymi faraonami. Tak więc Szepseskaf mógł nabyć prawa do tytułu żeniąc się z córką Menkaure, Neferhetepes, a nie Chentkaus.
USERKAF - wedle Kanonu Turyńskiego rządził przez 7 lat. Udało mu się pozostawić po sobie sukcesorów: Sahure oraz Neferirkare. Niektórzy uważają, że nie pochodził z królewskiego rodu, a także, że to nie Szepseskaf, ale właśnie on poślubił Chentkaus, córkę Menkaure, nabywając w ten sposób prawa do tytułu faraona. Swój ród wywodził od potężnego boga słońca Re, dodając do królewskiego protokołu tytuł "syn Re".
SAHURE - Kanon Turyński określa czas jego panowania 12 lat. Był synem Chentkaus i najprawdopodobniej, założyciela dynastii Userkafa (Userkare). Zbudował kompleks grobowy wraz z piramidą koło miasta Abusir.
WYPRAWY:
- handlowe do Palestyny i Puntu.
- militarne do Libii.
NEFERIRKARE KAKAI - brat Sahure i syn Userkafa i Chentkaus. Wzniósł kolejną piramidę w Abusir.
SZEPSESKARE - Kanon Turyński stwierdza, że okres jego panowania wynosił 7 lat. Jego grobowiec prawdopodobnie mieści się w Abusir.
NEFEREFRE - syn króla Neferirkare oraz Chentkaus II, a brat Niuserre. Miejscem jego spoczynku jest z pewnością piramida w mieście Abusir.
NIUSERRE INI - Kanon Turyński stwierdza, że panował przeszło 10 lat; był synem Chentkaus II i Neferirkare, oraz bratem Neferefre. Wzniósł przepiękną świątynię solarną nieopodal Abu Ghurab.
WYPRAWY:
- kampanie militarne do Azji i Libii.
Miejsce jego spoczynku jest również piramida w Abusir, podobnie jak jego żony królowej Reput-Nebu.
MENKAUHOR - Kanon Turyński określa długość jego panowania na 8 lat. Został on pochowany w piramida w miejscowości Dahszur.
DŻEDKARE ISESI - Kanon Turyński uściśla przedział jego panowania na 28 lat.
WYPRAWY:
- do osady Wadi Maghara znajdującej się na półwyspie Synaj oraz do osady Wadi Halfa.
Synem i prawowitym następcą tronu był książę noszący imię Remkui, lecz umarł nim zdążył przejąć władzę.
UNIS (Wenis) - Kanon Turyński wzmiankuje o 30 latach jego panowania. Posiadał dwie małżonki: królową Nebet, będącą matką księcia Unisanch oraz królową Chenut, przypuszczalnie matkę Iput, późniejszej żony pierwszego faraona z dynastii VI, Teti I.
WYPRAWY:
- prawdopodobna do Elefantyny, gdzie odkryto wyryty w kamieniu obraz świadczący o obecności faraona w mieście.
Miejscem jego spoczynku jest płd.-zach. Sakkara, a dodatkowo w jego grobie pierwszy raz znaleziono teksty religijne, nazywane Tekstami Piramid.
VI Dynastia
TETI I - wedle Manethona władał mniej więcej 30 lat (datą najpóźniejszą jest tu szósty rok spisu). Związany był z Unisem, ponieważ pojął za żonę jego córkę, wspomnianą już księżniczkę Iput i prawdopodobnie dlatego Unis mianował go swoim następcą. Zbudował grobowy kompleks w Sakkarze, a jego wspaniała piramida została umiejscowiona na płn.-zach. od piramid Neczericheta i Userkafa. W pobliżu wzniesiono również dwie inne, nieco mniejsze piramidy, przynależne do małżonek Teti I, Iput oraz Ituit. Niedaleko znajdują się także nekropolie największych osobistości Starego Państwa, grobowce Merenre i Kagemni (Kajgemeni), prawdopodobnego autora "Nauk". Faraon kontynuował tradycje swojego poprzednika w sposobie zdobienia grobowców tekstami religijnymi.
WYPRAWY:
- w niewiadomym celu do Dendery, o czym świadczą ślady czczenia bogini Hathor
- do Byblos, gdzie także znaleziono zabytki z wyrytymi jego imionami
Wedle Manethona faraon Teti został uśmiercony przez swoją straż przyboczną. Spis z Abydos i Kanon Turyński umieszczają jeszcze pomiędzy Tetim I a Pepim I uzurpatora, niejakiego Userkare. Według Helcka to on miał doprowadzić do zabójstwa Tetiego I. Ponadto miał również odchodzić od zwyczajów VI dynastii poprzez nawiązywanie do obyczajowości V dynastii.
PEPI I - wedle Manethona władał przez 52 lata, ale wedle Kanonu Turyńskiego jedynie 20; znajdowane inskrypcje obejmują 25 rok spisu. Był synem Teti I oraz Iput. Jego żony nie wywodziły się z królewskiego rodu. Faraon ten podkreślał swoje przywiązanie do górnoegipskich bóstw, jak np. do bogini Hathor z miasta Dendera. Być może panował on wspólnie z Userkafem, w ten sposób, że Userkaf usadowił się w Memfis na Północy, natomiast Pepi I pozostał na Południu. Jest taki moment w czasie rządów Pepiego, kiedy następuje drastyczna przemiana, faraon zmienia horusowe imię z dotychczasowego Nefersakor na nowe Meritawi, co mogło oznaczać zjednoczenie obu części, albo wiązać się z ważnym świętem sed.
CHUJ - człowiek pochodzący z Abydos, który poślubił dwie córki Pepi I. Obie nosiły jednakowe imię: Anchesmedire. To imię nawiązuje do tronowego imienia faraona: Merire. Pierwsza intryga haremowa została zorganizowana przez jedną z żon, ale rychło została wykryta i wytoczony został proces. Chuj rozbudował wiele miast, m. in.: Heliopolis, Abydos, Edfu, Elefantynę, Denderę, Bubastis, Koptos, Hierakonpolis, czy Armant. Być może ta nadzwyczaj energiczna działalność budowlana była związana ze wspominanym już świętem sed. Potwierdzeniem tej hipotezy mogą być fajansowe tabliczki znalezione w Abydosi w Elefantynie, na których znajdują się wzmianki o tymże święcie.
WYPRAWY:
- do Wadi Hammamat i Hatnub w celu przywiezienia surowców koniecznych do przeprowadzenia obchodów święta sed
- kampanie na tereny Nubii prawdopodobnie w celu rekrutacyjnych
- pięć akcji wymierzonych przeciwko Beduinom na obszarze Azji
- na półwysep Synaj i na tereny Dolnej Nubii z niewiadomych powodów, ale o jej odbyciu świadczą grafita
- do Byblos i Puntu, zaświadczone przez napisy znalezione w Elefantynie
MERENRE - znany też pod imieniem Antiensaf, zgodnie z Kanonem Turyńskim miał panować przez 6 lat, a według Manethona 7.
WYPRAWY:
- polityka tego władcy była ukierunkowana na obszary Nubii, w piątym roku swego panowania dowodził on karną ekspedycję na tereny nubijskie.
- do Ib Hab i tamtejszych kamieniołomów granitu nieopodal I i II katarakty, co poświadcza relacja Uni, który tą wyprawą kierował. Na zlecenie faraona, Uni kontrolował również kopanie kanałów na obszarze Górnego Egiptu, oraz budowę statków.
Sytuacja wewnętrzna państwa była ustabilizowana. Nekropolia Merenre mieści się na południowym obszarze Sakkary nieopodal piramidy faraona Pepi I. Pierwotnie w pomieszczeniu grobowym znajdowały się zwłoki Merenre w formie mumii, która jednak zaginęła.
PEPI II - zgodnie z listą Manethona władał przez 94 lata, a wedle Kanonu Turyńskiego przez 90, natomiast według spisu tylko 32 lata. Był synem Merenre, objął tron już jako 6-letni chłopiec, więc prawdopodobnie rządy regenckie pełniła jego matka, księżniczka Admensire. U progu panowania Harchuf podarował młodemu faraonowi karła pochodzącego z Nubii. Władca ten dwa razy wyprawiał obchody święta sed.
WYPRAWY:
- do Hatnub oraz na półwysep Synaj w związku z obchodami sed
- cztery razy na obszar kraju Jam
- karna ekspedycja do Hekaibem
- do Byblos w związku z tamtejszymi buntami
- co najmniej jedna przeciw Beduinom do Azji
Za panowania faraona Pepi II poza wezyrami w kraju, zaczęto również powoływać wezyrów na obszarze prowincji. Takie dzielenie się władzą z ośrodkami prowincjonalnymi, jak również nominowanie tylu wezyrów, doprowadziło do znacznego osłabienia władzy nomarszej. Dotychczas nomarchowie byli selekcjonowani spośród członków królewskiej rodziny, natomiast od tego momentu pochodzili z terenów prowincji, albo z niższych warstw społeczeństwa. Po jakimś czasie urzędy monarchów przekształcono w dziedziczne, podobnie zresztą jak i stanowisko Zarządcy Południa.
Sukcesorem Pepi II został Merenre Antiensaf, lecz panował bardzo krótko, gdyż zaledwie kilkanaście miesięcy. Był on dzieckiem Pepi II z księżniczką Neit, a znamy go dzięki informacji w Dekrecie Pośmiertnym Neit i Antimesnene. Prawdopodobnie nie potrafił on ogarnąć ogromu bałaganu, który pozostawił mu po sobie własny ojciec. Zgodnie z zapiskami Manethona ostatnią postacią zasiadającą na egipskim tronie w tamtym okresie była księżniczka Nitokris (Neitikenet), ale nie istnieją współczesne zabytki świadczące o jej istnieniu. Prawdopodobnie związana była z wcześniejszymi władcami.
