Dzieje państwa.

Egipt starożytny (IV tysiąclecie p.n.e. - 641 n.e.), był to kraj położony wzdłuż brzegów Nilu od I katarakty po Morze Śródziemne, którego życie skupiało się przede wszystkim wokół rzeki. Podstawą utrzymania ludności było rolnictwo, a coroczne plony były uzależnione od wylewów Nilu. Ludność Egiptu była pochodzenia chamito-semickiego z domieszką plemion rodzimych.

Pierwsze osadnictwo w dolinie Nilu datuje się na ok. 6000 p.n.e. (kultury Badari, Nagada I). Natomiast pierwszym okresem w historii starożytnego Egiptu jest okres archaiczny datowany na lata ok. 3100-2686 p.n.e. W tym czasie król Menes jednoczy Dolny i Górny Egipt

.

Stare Państwo i Pierwszy Okres Przejściowy

Kolejnymi epokami w historii egipskiej są: Stare Państwo i Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2686 p.n.e. - ok. 2181 p.n.e. -ok. 2052 p.n.e.). W zjednoczonym państwie składającym się z dwóch części (Delta czyli Dolny i Górny Egipt) rządzą dynastie od III do VI.

Czasy Starego Państwa znamy pobieżnie, jedynie jako ślady tamtej epoki zachowały się, typowe dla cywilizacji egipskiej zabytki (piramidy, świątynie, malarstwo w mastabach). Wiadomo, że państwem rządził absolutnie król (faraon), który jednocześnie był bogiem. W sprawowaniu władzy pomagali faraonowi urzędnicy oraz kapłani. Do klasy chłopskiej należała uprawa ziemi. Władcy Egiptu prowadzili zwycięskie wojny z Nubią, Libią oraz wyprawiali się na Synaj. Pokój wewnątrz kraju ułatwił jego rozwój i z czasem Egipt wyrósł na potęgę gospodarczą i kulturalną (okres panowania Dżesera, Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa).

Dzięki szeroko zakrojonym robotom publicznym (budowa piramid w Gizie i Sakkara) liczni chłopi znaleźli zatrudnienie podczas wylewów Nilu. Rosło w siłę rzemiosło i kupiectwo oraz kontakty handlowe (wyprawy na Synaj, do Libii). Różne dziedziny notowały niezwykły rozwój: matematyka a szczególnie geometria i miernictwo, astronomia (potrzebna do określania pory wylewów, i sporządzania map nieba), medycyna (chirurgia, ziołolecznictwo), technika i mechanika (budownictwo, irygacja) oraz literatura. Wynalazek pisma obrazkowego - hieroglifów, dał początek obfitemu piśmiennictwu, ewoluowała sztuka.

Począwszy od panowania V dynastii wzrasta znaczenie klasy możnych (urzędników i kapłanów) poprzez nagromadzenie ofiarowanych przez faraona ziem. Ta sytuacja doprowadziła do znacznego osłabienia kraju zakończonego wybuchem zamieszek (koniec VI dynastii). Był to okres buntu społecznego i sprzeciwu wobec starego porządku, w którym posunięto się nawet do plądrowania piramid. Efemeryczne rządy VII i VIII dynastii to czas podziału kraju na dwa ośrodki władzy: Herakleopolis i Teby. Władcom tego pierwszego udało się zjednoczyć państwo na ok. 150 lat. Zupełne zjednoczenie było dziełem Mentuhotep II z XI dynastii tebańskiej.

Średnie Państwo i Drugi Okres Przejściowy

Lata od ok. 2133 do ok. 1567 p.n.e., to kolejny etap w historii starożytnego Egiptu, gdy kraj jest zjednoczony pod rządami XII dynastii. W tym czasie, a w szczególności za rządów Amenemhata umocniła się potęga gospodarcza, polityczna i kulturalna Egiptu. Za panowania Sezostrisa III pod wpływem Egiptu znalazła się Nubia (do III katarakty) w pewnym stopniu także Fenicja, a wojska egipskie dotarły do Libii i Palestyny. Rozwijało się rolnictwo, przede wszystkim dzięki rozbudowie i konserwacji systemu nawadniającego oazę Fajum. Kontakty handlowe Egiptu sięgały po Kretę, Cypr i Syrię. Sztuka jubilerska, wyroby w kamieniu oraz rzeźba stały na wysokim poziomie. Cały czas budowano nowe i wspanialsze świątynie (Lahun, Lisht). Epoka Średniego Państwa zasłynęła jako złoty okres literatury egipskiej. Wtedy powstały nowe gatunki literackie, i wykształcił się jednolity język średnioegipski , na którym wzorować się będą późniejsze pokolenia. Upadek XII dynastii otworzył okres załamania gospodarczego i niepokojów społecznych, wynikających z osłabienia władzy centralnej(czasy XIII i XIV dynastii). Od Egiptu uniezależniła się Nubia, a w Dolnym Egipcie osiadły plemiona Hyksosów, z których wyszła XV i XVI dynastia uniezależniła się od Egiptu. Tymczasem w Górnym Egipcie władali książęta z Teb (XVII dynastia), którzy powoli zdobywali potęgę i szykowali się na jednowładztwo, odmawiając Hyksosom daniny. W wyniku wieloletnich zmagań z okupantami, rozpoczętych przez XVII dynastię (Kamose ok. 1580 p.n.e.) walka prowadzona ze zmiennym powodzeniem, zakończyła się zdobyciem stolicy Hyksosów - Awaris. Zjednoczenia kraju dokonał Jahmes I.

Nowe Państwo

Okres od ok. 1567 p.n.e. do ok. 1085 p.n.e. to czas ogólnego rozkwitu Egiptu zjednoczonego pod panowaniem XVIII dynastii. Kraj handluje z Mezopotamia, dociera do wybrzeży Morza Egejskiego i Azji Mniejszej. Za panowania królowej Hatszepsut przeprowadzono wyprawę do krainy Punt . Podczas rządów Thotmesa III drogą wypraw wojennych powróciła hegemonia Egiptu w Syrii. W tym czasie wyłania się wykształcona warstwa urzędnicza, uzależniająca swoją przyszłość od polityki faraona. Wzmocniona jest też i warstwa kapłańska (przede wszystkim kapłani Amona), dzięki łupom z wygranych wojen, które potem jako dary zasiliły świątynne potrzeby. Ważnym wydarzeniem w tym okresie był bunt faraona Echnatona (Amenhotep IV), który zamiast wielobóstwa wprowadził monoteizm (bóg Aton), ale zarówno rewolucyjny kult jak i sam faraon zostali szybko stłamszeni przez wszechwładnych kapłanów. Te wydarzenia osłabiły na pewien czas kraj. Dynastie XIX i XX to czasy wspaniałych faraonów - wojowników, prowadzących zwycięskie wojny zaborcze (Ramzes II i Ramzes III) i powiększających terytorium Egiptu. Potęgę Egiptu odzwierciedlały nowe, wspaniałe kompleksy świątyń i pałaców królewskich (Teby, Pi-Ramzes), czy nekropolia królewska w Dolinie Królów. Następuje też rozwój sztuki piśmienniczej. Kasta kapłanów Amona, dzięki swojej potędze ekonomicznej uzyskała tak znaczny wpływ w państwie, że pod koniec panowania XX dynastii wprowadziła na tron królewski arcykapłana Herhora. Te czasy opisał w swojej słynnej powieści "Faraon" Bolesław Prus.

Okres Późny

Lata (ok. 1085-525 p.n.e.),to powtórny podział Egiptu na dwa państwa. W części północnej rządy sprawowała XXI dynastia, z rezydencją w Tanis, zaś Memfis pozostało centrum administracyjnym. Teby stały się stolicą autonomicznego kraju rządzonego przez wszechwładnych kapłanów Amona. Osłabienie jednolitej władzy królewskiej to wzrost potęgi innej kasty - możnowładców. Po upadku XXI dynastii miał miejsce okres panowania obcych dynastii (libijska - XXII i XXIII; nubijska - XXV). W 671 p.n.e. Egiptem zawładnęła na krótko Asyria. Odrodzenie splendoru i znaczenia państwa udało się faraonowi Psametykowi I, założycielowi XXVI dynastii (dynastia saicka) a jego następcy kontynuowali politykę odrodziciela. Lata 525-332 p.n.e. to podbój Egiptu przez Persów. W latach ok. 404 p.n.e.- ok. 341 p.n.e. panują dynastie narodowe (XXVIII-XXX).

Okres panowania Ptolemeuszy

Okres Ptolemejski (332 p.n.e.- 30 p.n.e.), zaczyna się podbojem Egiptu przez Aleksandra Wielkiego, po którego śmierci krajem zawładnął jeden z jego macedońskich wodzów - Ptolemeusz (304 p.n.e.). Spadkobiercy wodza będą rządzili krajem nad Nilem aż do podboju rzymskiego. Pod panowaniem Ptolemeuszy Egipt zmienia swoje układy społecznoekonomiczne. Kraj uległa hellenizacji zachowując przy tym reguły dawnej sztuki egipskiej (Dendera, Edfu, Esna, wyspa File, Kom Ombo). Stolica została przeniesiona do Aleksandrii, która wyrosła na centrum kultury hellenistycznej i sztuki aleksandryjskiej (Aleksandryjska Biblioteka - Musejon). Językiem urzędowym ustanowiono grecki, a dawną mową posługiwał się już tylko lud. Nieporozumienia w łonie rodziny królewskiej i wojny z Seleucydami syryjskimi spowodowały powolny kres państwa, podbitego na końcu przez Rzym (ostatnią władczynią Egiptu była Kleopatra).

Okres Rzymski

Przełom er (30 p.n.e.- 395 n.e.), to czasy gdy Egipt stanowił część Imperium Rzymskiego, jako jedna z jego prowincji. Rządy sprawował mianowany przez Rzym prefekt, a znad Nilu dostarczano do cesarstwa przede wszystkim pszenicę. Warto wspomnieć, że Egipt staje się miejscem kultu chrześcijaństwa i prześladowań chrześcijan, którzy stare świątynie przerabiają na kościoły.

Okres Koptyjsko-Bizantyński

To ostatnia faza w dziejach Egiptu starożytnego(ok. 395-641). Podział cesarstwa rzymskiego na dwie części spowodował, że Egipt znalazł się w jego wschodniej części. Na terenach dawnych bóstw egipskich rozwija się Kościół koptyjski, budowane są klasztory. (monastycyzm). Mieszkańcy są jednak wyzyskiwani przez urzędników bizantyjskich, a ich bunty wobec Konstantynopola zostają krwawo stłumione. Co ułatwia podbicie Egiptu przez Arabów i ostateczne ich panowanie w Egipcie.