Życie kulturalne Sumerów skoncentrowane było w miastach, którego głównym punktem była świątynia. To właśnie ze świątyni rzemieślnicy otrzymywali surowce, a gotowy produkt był tam przez nich odnoszony. To w świątyni składane były plony i towary, które przynosili kupcy. Do świątyni należały wielkie majątki ziemskie, które gminy składały w ofierze bóstwom. Własność świątyni była jednak niezależna od majątku gminy, co powodowało, że występowała nierówność majątkowa. Gminie mieszkali zarówno drobni rolnicy jak i posiadacze wielkich majątków.
Państwo było zdecentralizowane, ponieważ było podzielone na wiele miast, które nie miały jednolitej władzy. Władza w mieście należała do kapłana z tytułem en lub ensi. Do niego należała zarówno władza wojskowa, administracyjna i sądownicza. Stopniowo zaczął się kształtować osobny urząd naczelnika wojskowego. To spowodowała, że w mieście pojawiły się ich pałace. Naczelnicy organizowali napady na sąsiednie miasta, które często ograbiali. Wokół naczelnika utworzyła się arystokracja. Część naczelników jakowych chciała stworzyć własne dynastie, które jednak nie potrafiły przetrwać próby czasu.
Najświetniejszy okres państwa Sumerów przypadł na okres rządzenia dynastii Ur. Wtedy to budowane były grobowce, w których chowano królów-kapłanów. Jednak ten czas nie trwał długo, ponieważ tereny zamieszkane przez Sumerów zostały zajęte przez Semitów.
Semici przybyli najprawdopodobniej wzdłuż Eufratu z obszarów zlokalizowanych między Mezopotamią i Syrią. Pierwszy najazd Semitów zakończył się niepowodzeniem, ponieważ Sumerowie udaremnili atak. Jednak kolejny najazd Semitów (zwanych Akadami) zakończył się powodzeniem najeźdźców. Semici przejęli władzę na podbitych obszarach dzięki swojej taktyce wojennej i wynalezieniu łuku.
Sargon z Akadu utworzył pierwsze państwo Semickie, którego władcy nadal prowadzili podboje i przyjmowali tytuł "pan świata". Jednak Akadowie zostali pokonani przez Gutejczyków (plemię pochodzące z terenów Iranu), a ci przez Sumerów, którym udało się odzyskać siłę i władzę.
Kultura Sumerów przetrwała, ponieważ byłą silniejsza niż kultura Semitów. Jednak można było zaobserwować wpływ jaki Semici wywarli na kulturę Sumerów. Najbardziej widoczne były wpływy w religii, piśmie i języku. W związku z tym te okres określany jest mianem sumero-akadyjskiego, a ludność zamieszkujące tamte tereny Sumero-Akadami.
Władzę ponownie zdobyła dynastia pochodząca z Ur. Sławę zdobyło również miasto Lagasz, w którym rządził ensi Gudea. Z biegiem czasu słabł pierwiastek sumeryjski na obszarze Międzyrzecza, ponieważ na pograniczu powstało nowe państwo.
Obszar zamieszkiwany przez Sumero-Akadów został podbity przez Elam. Kolejnych podbojów dokonała Asyria, która wyrosła na wielką potęgę za czasów panowania Szamsz Adada I. Jednak ostateczny cios przyszedł ze strony semickich Amorytów, którzy zamieszkiwali tereny wokół Babilonu. Nastał wówczas okres walk, z których zwycięsko wyszedł rządzący Babilonem Hammurabi. Prowadził on walki z Asyrią, Elmitami i państwem Mari. W końcu podporządkował sobie prawie cały obszar Mezopotamii, nad którym objął rządy. Miasto Babilon wyrosło natomiast na centrum gospodarcze i kulturalne azjatyckiego wschodu. Kultura Sumerów zaczęła stopniowo zamierać. Rozwój Amorytów spowodował, że ślady funkcjonowania Sumerów z czasem zaczęły się zacierać. Amoryci przejęli co prawda niektóre elementy sumeryjskiej kultury, ale jej rozwój następował już nie tak szybko.
Sumerowie czcili bóstwa, które związane były z naturalnymi siłami przyrody. Każde miasto miało swoje bóstwo miejskie, a z czasem powstania państwa powstał cały panteon bóstw, którym poświęcano wielkie świątynie. Przy świątyniach budowo wieże (zigguraty). Największą czcią Sumerowie obdarzali bóstwa związane z płodnością. Bóstwa te spotykane były pod różnymi nazwami, ale najczęściej była to bogini Inanna i bóg Dumuzi. Jesienią odchodzili oni razem do poziemnego świata, by na wiosnę powrócić na ziemię. A dzień ich powrotu obchodzony był jako święto zaślubin, które symbolizowały odradzającą się naturę. W okresie życia Sumerów rozpowszechniło się pismo. Sporządzano wiele dokumentów dotyczących kwestii gospodarczych. Powstawały również mitologiczne epopeje, które opowiadały historię stworzenia świata. Powstał także poemat opowiadający o życiu Gilgamesza- półczłowieka i półboga.
W oparciu o kulturę sumeryjską powstał również poemat pod tytułem "Enuna elisz" w którym opisano potop. Wtedy też sporządzono pierwsze kodeksy prawne. Wśród reformatorów tamtego okresu można wymienić: Urukagina, Urnammuma i Lipitisztara. Literatura sumeryjska zaznaczyła swoje wpływy w późniejszej literaturze Wschodu.
