Kulturalne i cywilizacyjne osiągnięcia starożytnej Grecji

1. Sztuka

Okres archaiczny

Świątynie greckie zaczęły się pojawiać wraz z rozwojem polis w VIII w. p.n.e. Początkowo były to konstrukcje drewniane, budowle z kamienia upowszechniły się natomiast w VII w. p.n.e., a pełna rezygnacja z drewna w budownictwie sakralnym nastąpiła jednak kolejny wiek później. W pierwszej fazie rozwoju świątynia grecka była tylko prostokątnym pomieszczeniem przykrytym dwuspadowym dachem. Z czasem pojawił się inny, niezwykle charakterystyczny dla greckiej architektury sakralnej element: zewnętrzna kolumnada obiegająca budynek naokoło. Pod koniec VII w. p.n.e. wykształciły się dwa podstawowe porządki architektoniczne: joński i dorycki. W stylu jońskim, którego doskonałym przykładem jest świątynia Artemidy w Efezie, uwidoczniły się wyraźnie wpływy sztuki orientalnej. Architektura dorycka oprócz Grecji rozwinęła się także w południowej Italii i na Sycylii. Najsławniejszym przykładem stylu doryckiego jest jednak Partenon wzniesiony w V w. p.n.e. W połowie VII w. p.n.e. pojawia się w Grecji rzeźba posągowa. Materiałem rzeźbiarskim staje się kamień, a w następnej kolejności upowszechnia się technika odlewania z brązu, którą stosuje się najczęściej do tworzenia dużych posągów. Typowe dla sztuki archaicznej są przedstawienia nagich nieruchomych młodzieńców tzw. kurosów. Ich odpowiednikami były postacie dziewcząt tzw. kory, zawsze jednak okryte szatami. W Grecji dzieła sztuki powstawały na zamówienie, a zatem musiały spełnić wymagania zamawiającego. W epoce archaicznej klientami artystów byli przede wszystkim tyrani.

Okres klasyczny

Ważne miejsce w budownictwie epoki klasycznej zaczęły zajmować budowle użyteczności publicznej: gimnazjony, czyli miejsca do ćwiczeń sportowych, siedziby rad oraz teatry. Nowym typem budowli były monumentalne grobowce wznoszone w Azji Mniejszej na zamówienie tamtejszych lokalnych władców. Symbolem tego rodzaju architektury było Mauzoleum w Halikarnasie. W VI w. p.n.e. ukształtował się trzeci z greckich porządków architektonicznych, czyli styl koryncki.

Epoka klasyczna to okres ważnych zmian w rzeźbie greckiej. W V w. p.n.e. postacie zaczęły nabierać cech indywidualnych i przedstawiane były w ruchu co również było nowością. Do najwybitniejszych twórców rzeźbiarskich tego okresu zaliczamy Fidiasza, który stworzył wielkie posągi znajdujące się na Akropolu i w Olimpii: Atenę Partenos i Zeusa Olimpijskiego, wykonane w technice chryzelefantyny, polegającej na łączeniu elementów ze złota i kości słoniowej. Nieco starszy od Fidiasza był Myron, twórca "Dyskobola", jednej z najsławniejszych rzeźb starożytnych, która jest doskonałym przykładem na pokazanie przemian, jakie zaszły w sztuce greckiej od epoki archaicznej. Rzeźba Myrona przedstawia bowiem sportowca zastygłego w dynamicznej pozie na chwilę przed oddaniem rzutu. Trzecim z trójki wielkich rzeźbiarzy V w. p.n.e. był Poliklet, który opracował tzw. kanon, czyli idealne proporcje ciała ludzkiego. Ilustracją kanonu Polikleta jest jego rzeźba "Niosący włócznię".

Sztuke grecką IV w. p.n.e. ukształtowała twórczość Praksytelesa, który jest autorem posągu Afrodyty ze świątyni w Kidnos. Był to pierwszy w sztuce greckiej posąg przedstawiający akt kobiecy. Wybitnym twórcą tego stulecia był także Skopas, architekt i rzeźbiarz. Najmłodszym z trójki wielkich rzeźbiarzy IV w. p.n.e. był Lizyp, teoretyk sztuki, który wypracował własny kanon rzeźbiarski. Postacie Lizypa były nie tylko smuklejsze od rzeźb Polikleta, lecz także przedstawione w ruchu, co podkreślał układ nóg i gesty rąk.

W V w. p.n.e. doszło do przebudowy Akropolu zniszczonego poważnie w czasie najazdu Kserksesa. Perykles miał duże zasługi w planach przebudowy Akropolu oraz w zdobyciu funduszy na sfinansowanie tego przedsięwzięcia. Wzniesiono wtedy monumentalne wejście na Akropol - Propyleje oraz świątynię Ateny Nike. Wybudowano Partenon - świątynię Ateny dziewiczej.

Okres hellenistyczny

W epoce hellenistycznej nie można mówić o żadnym gwałtownym zerwaniu ze stylem i technikami obowiązującymi w rzeźbie greckiej w IV w. p.n.e. Artyści tworzący w tej epoce wywodzili się ze szkoły Praksytelesa lub Lizypa. Z czasem zmieniły się jednak ich zainteresowania, a w centrum uwagi pojawiła się jednostka. Twórcy hellenistyczni pokazywali ludzi niezwykle realistycznie, nie cofając się przed ukazaniem ich cierpień, a także fizycznej i moralnej brzydoty. Do tego nurtu można zaliczyć znaną z rzymskiej kopii rzeźbę "Gal zabijający żonę", wykonaną na zamówienie króla Pergamonu po jego zwycięstwie nad Galatami. Innym przykładem jest bardzo sugestywnie przedstawiona postać starej kobiety, ściskającej w ramionach pękate naczynie do przechowywania wina. Rzeźba ta zatytułowana jest "Stara pijaczka". Wielkim osiągnięciem hellenistycznych rzeźbiarzy był fryz zdobiący wielki ołtarz Zeusa w Pergamonie. Dekoracja rzeźbiarska ołtarza przedstawia klasyczny motyw walki bogów z gigantami. Tendencje do realistycznego przedstawiania postaci i krajobrazów obserwujemy również w malarstwie hellenistycznym. Inne reguły rządziły natomiast podczas sporządzania wizerunków władców umieszczanych na monetach. Występowali oni w towarzystwie różnych symbolicznych rekwizytów. Aleksander Wielki przedstawiany był z rogami barana, czyli symbolem Zeusa - Amona. Twarze władców widniejące na monetach mają również w porównaniu z ówczesnymi rzeźbami mało zindywidualizowany charakter.

2. Homer i jego dzieła

Twórcy starożytnej Grecji wprowadzili podział na trzy gatunki literackie: epikę, lirykę i dramat. Literatura grecka, chociaż zapisywana, zachowała do późnej starożytności swój ustny charakter, ponieważ przez wieki podstawową formą jej upowszechniania była recytacja i głośne czytanie. W ten sposób przekazywano zarówno poezję jak i prozę. Najstarszymi dziełami literatury greckiej, które do nas dotarły są dwa epickie poematy: "Iliada" i "Odyseja". Obydwa powstały w VIII w. p.n.e. w Jonii i zostały napisane w heksametrze. Autorstwo obu epopei przypisuje się Homerowi, legendarnemu poecie, o którym już w starożytności nie wiedziano nic pewnego.

Akcja "Iliady" ogniskuje się wokół sporu Achillesa z Agamemnonem, który wybuchł w dziesiątym roku wojny z Trojanami, kiedy to porywczy Agamemnon odebrał Achillesowi piękną brankę o imieniu Bryzeida. Obrażony Achilles odmówił wtedy udziału w walce, a zmienił zdanie dopiero po śmierci swego przyjaciela Patroklosa. Poemat kończy się opisem pogrzebu Hektora, trojańskiego bohatera, którego Achilles zabił w pojedynku. "Odyseja" opowiada natomiast o przygodach powracającego z wojny przeciwko Trojanom Odyseusza, króla Itaki.

Prze wiele lat sądzono, że "Iliada" jest o kilkadziesiąt lat starsza od "Odysei" a obydwa te utwory dzielą podstawowe różnice. Na tej podstawie wielu badaczy skłonnych było przyjąć teorię, która zakładała, że pod imieniem Homera kryje się więcej niż eden autor. Obydwa utwory miały być konsekwencją i ukoronowaniem długotrwałego rozwoju ustnej tradycji literackiej. Poprzednicy Homera, wędrowni śpiewacy recytowali na arystokratycznych dworach utwory o losach Achillesa, Agamemnona czy tez Odyseusza, akompaniując sobie na czterostrunowym instrumencie zwanym formindą. Fragmenty te zostały następnie skomponowane w jeden poemat, a później spisane.

Jednakże autorzy najnowszych prac dotyczących Homera są dużo ostrożniejsi w formułowaniu kontrowersyjnych teorii. W większości przyjmują oni tezę, że poematy Homera powstały w niewielkim odstępie czasu, tym samym mogą być dziełem jednego autora, co więcej wielu zwolenników ma również pogląd, że są one dziełem w pełni oryginalnym, chociaż bez wątpienia związanych z tradycją ustną.

Początkowo sądzono, że poematy epickie napisane przez Homera nie były fikcją literacką, a opisana przez poetę epoka herosów odpowiada czasom mykeńskim. Odczytanie pisma linearnego B podważyło jednak to przekonanie. Badania językowe dowiodły wprawdzie, że wyrażenia homeryckie zawierają ślady dialektu achajskiego, a wiele imion bohaterów pojawia się w tekstach z Knossos, to jednak struktury społeczne opisane w poematach dalekie są od mykeńskiego systemu pałacowego. Na przykład władza królewska w poematach Homera jest bardzo ograniczona. O prawie do tronu decydują bardziej osobiste przymioty kandydatów niż prawo dziedziczenia. Dziedziczną władze królewską podważa również fakt, że syn Odyseusza Telemach nie mógł objąć władzy w Itace po swoim ojcu, a sam Odyseusz musiał ją ponownie odzyskać zabijając zalotników starających się o rękę Penelopy, którzy jednocześnie byli jego konkurentami do władzy. Świat opisany przez Homera nie odpowiadał jakiejś realnie istniejącej rzeczywistości historycznej i jest tworem literackim. Nie znaczy to jednak, że poematy nie zawierają informacji przydatnych historykowi, poszczególne elementy opisu mogą bowiem służyć do rekonstrukcji historii Greków zarówno w epoce mykeńskiej, jaki i w początkach I tysiąclecia przed Chrystusem.

Na poematach Homera oparty był cały grecki system kształcenia. Wiele pokoleń Greków uczyło się na pamięć tekstów "Iliady" i "Odysei", czerpiąc z nich wzorce postępowania. Dlatego tez można bez najmniejszego sprzeciwu zgodzić się ze zdaniem Platona, który twierdził, że Homer był wychowawcą Hellady.

3. Teatr grecki

Rozwój gatunków dramatycznych w Grecji, do których zaliczano komedię tragedię i dramat satyrowy, a co za tym idzie rozwój przedstawień teatralnych związany był z kultem Dionizosa. W ramach obchodów świąt dionizyjskich organizowane były bowiem zawody poetyckie. Tragicy rywalizowali podczas Wielkich Dionizjów a komediopisarze podczas Lenajów. Dramaturdzy stający do konkursu przygotowywali trzy tragedie oraz dramat satyrowy będący rodzajem dzisiejszej groteski.

Kierowaniem przygotowań do scenicznego wystawiania sztuk teatralnych zajmowali się archonci zwani eponymami, a polis ponosiła część kosztów związanych z wystawieniem sztuki. Zatem już w starożytnej Grecji władze państwowe dotowały rozwój sztuki teatralnej. Archont wyznaczał zamożnego obywatela polis, który płacił wynagrodzenie członkom chóru i nauczycielowi przygotowującemu ich do przedstawienia. Chóry składały się z obywateli danej polis i początkowo liczyły 12 osób., a następnie powiększono je do 15 śpiewaków. Reżyserią przedstawienia zajmował się sam autor sztuki. Konkurs trwał trzy dni i każdego dnia inny twórca prezentował swoje sztuki, które oceniało dziesięciu losowo wybranych obywateli. Nagradzano najlepszego aktora oraz najlepszego twórcę przedstawionych sztuk.

Teatry greckie wznoszono w plenerze, zwykle na zboczach wzgórz, na których zamontowane były siedzenia widowni otaczające kolistą orchestrę, gdzie znajdował się ołtarz Dionizosa oraz gdzie swoje miejsce zajmował chór. Orchestrę zamykało proskenion, gdzie występowali aktorzy. Z tyłu zaś wznosił się drewniany budynek czyli skene, którego przednia ściana służyła za dekorację. Największe greckie teatry mogły pomieścić kilkanaście tysięcy widzów.

Charakterystyczną cechą greckiej tragedii był jej silny związek z Atenami, ponieważ do połowy IV w. p.n.e. prawie tylko tam regularnie wystawiano tragedie i wszystkie sztuki pisano przede wszystkim na ateńskie konkursy. Dopiero w IV w. p.n.e. ustalił się zwyczaj ponownego wystawiania znanych sztuk. Wtedy pojawiły się wędrowne trupy aktorskie, które prezentowały przedstawienia w różnych miastach Grecji. Jednakże centrum życia teatralnego pozostawały Ateny. Przyczyn tego stanu rzeczy należy szukać w tolerancji okazywanej twórcom w demokratycznych Atenach, chociaż i tam działała cenzura. Poza tym polis sprawowało mecenat państwowy nad teatralnymi przedsięwzięciami. Ateny nie tylko jak już wspomniano współfinansowały realizacje przedstawień ale dodatkowo opłacały najbiedniejszym obywatelom udział w przedstawieniach.

Do najwybitniejszych ateńskich tragików należeli Ajschylos Sofokles i Eurypides. W V w. p.n.e. tragedia ateńska przeszła znamienną ewolucję, której etapy wyznacza działalność każdego z nich. Jest ona odbiciem przemian jakie zaszły w Atenach w ciągu V w. w dziedzinie stosunków politycznych, kulturalnych, a zwłaszcza społecznych. Pierwszym z wielkich tragików był Ajschylos. Pochodził z arystokratycznej rodziny, ale ulegał wpływom demokracji ateńskiej, którą wychwalał w swym dziele pod tytułem "Orysteja". Poza tym gloryfikował Ateny w swym utworze "Persowie". Wielki przełom, jaki dokonał się na oczach Ajschylosa tzn. przejście od ustroju arystokratycznego ku demokracji był przez niego całkowicie akceptowany. Jednocześnie Ajschylos zachował tradycyjną wiarę w bogów, widział w nich stróżów i wykonawców sprawiedliwości w stosunku do ludzi, którzy przekroczyli moralne granice.

Drugim wielkim autorem greckich tragedii był pochodzący także z kręgów arystokratycznych Sofokles. W jego utworach zaznacza się żywsze tempo akcji i odbijają się kolejne przemiany odbijające ducha epoki ówczesnej Grecji. Sofokles piastował najwyższe godności państwowe. Widać to również w jego utworach. Ciągle korzy się przed bogami i akceptuje ich wolę, jednocześnie jednak oddaje nastrój epoki Peryklesa przedstawiając jako swych bohaterów silne indywidualności, jednostki, które próbują przeciwstawić się woli bogów, posługując się do tego celu racjonalnymi argumentami. Do grupy tych postaci należą przede wszystkim Antygona, Edyp i Elektra.

Ostatnim z wielkich tragików greckich był Eurypides. W jego twórczości zaznacza się przełom umysłowy jaki dokonał się w społeczeństwie Anten za sprawą działalności sofistycznej szkoły filozoficznej. Coraz bardziej odchodzi od podkreślania głównej roli bóstw w życiu ludzkim. Co prawda tragedie Eurypidesa poruszają wątki mityczne, jak na przykład "Medea" lub "Ifigenia", jednakże bohaterowie tych utworów są postaciami realnymi, zbliżonymi do życia. Ponadto Eurypides nie cofa się przed krytyką bogów, co zdecydowanie odróżnia go od jego poprzedników. Eurypides po raz pierwszy wprowadził do tragedii motyw miłosny.

3. Filozofia

Termin philosophia oznacza w języku greckim umiłowanie mądrości. Filozofowie dokonali prawdziwej rewolucji w myśleniu starając się zracjonalizować wiedzę o świecie i zerwać z tradycyjnym myśleniem mitycznym. Początki greckiej filozofii wiążą się z działalnością jońskich filozofów przyrody którzy poszukiwali zasady wszechświata, starali się wyjaśnić jego budowę za pomocą jakiegoś jednego pierwiastka. Pierwszym z nich był Tales z Miletu. Żył na przełomie VI i V w. p.n.e, wiele podróżował. Podczas swoich wojaży zaznajomił się z wiedzą Wschodu, którą następnie zastosował praktycznie w Grecji. Nie obca mu była znajomość astronomii. Przewidział między innymi zaćmienie słońca. Dopatrywał się w wodzie zasadniczej materii, z której zbudowany jest wszechświat. Dla Anaksymenesa z Miletu zasadniczym pierwiastkiem wszechświata było powietrze, a dla Anaksymandra z Miletu nieokreślony bliżej "bezkres". Ku nowym prądom skierował jońską filozofię Heraklit z Efezu, który propagował koncepcję, że wszystko co istnieje pozostaje w ciągłym ruchu. Inne problemy nurtowały Parmenidasa z Elei, który założył filozoficzną szkołę eleatów.

Greccy filozofowie byli zainteresowani także człowiekiem, jako istotą społeczną oraz jego duchowymi wytworami. Prądy te w swych koncepcjach reprezentowali zwolennicy stoicyzmu, epikureizmu oraz sofiści.

Żyjący w latach 469 - 399 r. p.n.e. Sokrates był jednym z najważniejszych filozofów starożytnej Grecji. Głównym celem jego nauki i filozofii było wychowanie na prawego obywatela. Nie nauczał jednak za pieniądze. Podstawową jego maksymą było stwierdzenie: "wiem, że nic nie wiem". Gromadził wokół siebie uczniów i podczas dyskusji z nimi starał się dowieść, jak szczupła i ograniczona była ich wiedza. Następnie wychodząc od pojęć ustalonych, powszechnie znanych, starał się zgłębić istotę pojęć najważniejszych i zasadniczych. Nauczał, że istnieje jedna prawda, występując przeciwko względności prawdy, relatywizmowi i subiektywizmowi głoszonym przez innych filozofów. Nauki swej Sokrates nie spisał. Znana jest jedynie dzięki Platonowi, który należał do grona jego uczniów. Sokrates brał czynny udział w życiu politycznym Aten. Ściągnął na siebie gniew i niechęć kół rządzących swoją bezkompromisową postawą. Stał się na tyle niewygodny, że wytoczono mu proces. Zarzucano mu przede wszystkim, że nie wierzył w bogów i psuł młodzież swym nauczaniem. Został skazany na śmierć przez wypicie trucizny. Pomimo próśb uczniów, którzy zorganizowali dla niego ucieczkę nie skorzystał z tej możliwości, uważając że byłoby to równoznaczne z wyparciem się przez niego jego poglądów. Wyrok wykonano w 399 r. p.n.e.

Platon był uczeniem Sokratesa, żył w latach 427 - 347 p.n.e. Założył szkołę filozoficzną w gaju Akademosa, którą zwano Akademią. Swoje poglądy Platon wkładał na kartach swych dzieł w usta Sokratesa, który był ich głównym bohaterem. Było to tzw. dialogi - najważniejsze z nich to: "Uczta", "Fedon" - które stały się odtąd nowymi gatunkami literackimi. Podstawą nauczania Platona była nauka o ideach. Tylko one zdaniem filozofa posiadał realny i rzeczywisty byt. Świat materialny który otacza człowieka był zaś tylko niedoskonałym i zniekształconym odbiciem idei. Obrazem tej koncepcji była przypowieść o jaskini. W jej wnętrzu znajdowali się przykuci łańcuchami do ścian ludzie. Nie widzieli oni nigdy świata rzeczywistego, który znajdował się poza jaskinią. Mogli dostrzegać tylko jego cienie, które widoczne były w świetle płonących w jaskini pochodni. Nie widzieli zatem prawdy i realnego świata tylko jego zniekształcone i jakże nierzeczywiste odbicie. Platon głosił również naukę o nieśmiertelności duszy, jej wędrówce oraz o karze za niewłaściwe życie. Przyczyn trudności jakie przeżywała Grecja w IV w. p.n.e. upatrywał w wadliwym ustroju politycznym. W swoim dziele "O państwie" przedstawił projekt państwa idealnego, którego modela zapożyczony został częściowo ze Sparty. Społeczeństwo miało dzielić się na trzy grupy: rządzących państwem filozofów, wojowników oraz rzemieślników i rolników, pracujących na utrzymanie dwóch wyższych grup. Kiedy jednak próba w cielenia w życie tych zasad w Syrakuzach omal nie zakończyła się tragicznie dla filozofa zmodyfikował on nieco swe poglądy dostosowując je do rzeczywistości.

Arystoteles - kolejny wielki grecki filozof urodził się w Stagirze w 384 r. p.n.e., dlatego też często określany jest mianem Stagiryty. Był uczniem Platona, głosił jednak zupełnie inne poglądy od swego nauczyciela. Jako syn przybocznego lekarza króla Macedonii, Arystoteles wyniósł ze środowiska rodzinnego zamiłowanie do obserwacji natury i zjawisk przyrodniczych. Pomimo żywej przyjaźni z Platonem Arystoteles odrzucił jego naukę o ideach, nie podzielał też zbyt oderwanych od rzeczywistości koncepcji politycznych swego mistrza. Na taką postawę Arystotelesa wpłynęły prawdopodobnie jego liczne podróże, w czasie których zetknął się z zagadnieniami wielkiej polityki, a zwłaszcza pobyt na dworze macedońskim, w charakterze nauczyciela syn władcy Macedonii Filipa II, którym był Aleksander zwany później Wielkim. Ostatecznie Arystoteles osiedlił się w Atenach i założył tam własną szkołę w Lykaion (stąd dzisiejsze liceum). Odrzuciwszy naukę o ideach Arystoteles uznał materię za podstawowy element budowy świata. W materii zawarta była forma, która nadawała materii odpowiedni kształt i właściwości. By uzasadnić tę naukę Arystoteles położył bardzo duży nacisk na doświadczenie. Nagromadzone przez uczniów informacje i materiały posłużyły mu do napisania wielu dzieł, które systematyzowały całość ówczesnej wiedzy. Arystoteles był autorem: "Metafizyki", "Etyki nikomachejskiej", "Polityki". Wyniki badań przedstawione w tych pracach obowiązywały do czasów nowożytnych i wywierały przemożny wpływ, zwłaszcza w średniowieczu na rozwój badań naukowych.

4. Formy ustrojowe państw greckich

Demokracja

Sam termin demokracja pochodzi od greckich słów: "demos" - lud i "krateo" - władam rządzę. Demokracja jest to typ ustroju, w którym podejmowanie podstawowych decyzji zarezerwowane jest dla zgromadzenia wszystkich obywateli. Ważną rolę odgrywa także rada, gdyż im więcej spraw przedstawia się zgromadzeniu, tym większa musi być rola organu przygotowującego wnioski i nadzorującego następnie wykonanie uchwał, którym jest właśnie rada. W ustroju demokratycznym urzędnicy są wykonawcami poleceń zgromadzenia i rady. Regułą jest także ścisły nadzór nad urzędnikami i możliwość odwołania ich w toku kadencji. Największy rozkwit w starożytnej Grecji osiągnęła demokracja w Atenach w V w. p.n.e., a najważniejszym politykiem ateńskim w tym okresie był Perykles.

Oligarchia

Termin ten pochodzi od greckich słów: "oligos" - nieliczny i "arche" - władza. Oligarchia jest to typ ustroju, w którym władzę sprawują członkowie nielicznej grupy rodzin. Istniały istotne różnice pomiędzy rodzajami oligarchii. W oligarchii skrajnej grupa rządząca mogła liczyć kilkanaście lub kilkadziesiąt rodzin. W oligarchii umiarkowanej dopuszczano do udziału we władzy kilka tysięcy obywateli. W ustroju oligarchicznym zgromadzenie ludowe zwoływano bardzo rzadko, a zakres spraw jemu przedstawionych był wąski. Decydujący głos należał do rady. Znaczną swobodę działania i autorytet posiadali również urzędnicy. Oligarchia w jej umiarkowanej wersji była najpopularniejszym ustrojem greckich polis.

Tyrania

Termin tyran początkowo oznaczał władcę, dopiero później ustaliło się jego znaczenie, jakie funkcjonuje do dziś. Tyrania to ustrój w którym władze w państwie sprawuje jednostka, nie mając ku temu żadnych tytułów prawnych. Tyrania była w Grecji zjawiskiem częstym pod koniec VII i w VI w. p.n.e., gdy polis rozdarte były konfliktami wewnętrznymi pomiędzy arystokracją, a biednym chłopstwem. Stwarzało to ambitnym jednostkom szansę wyniesienia. Tyrani byli z reguły arystokratami, ale jednocześnie arystokracja była nastawiona do nich wrogo, gdyż zagarniali władzę, która powinna krążyć w gronie arystokracji. Tyrani mogli natomiast liczyć na sympatię reszty obywateli, którzy mieli za złe arystokracji jej pychę, łamanie prawa oraz niesprawiedliwość. Tyran musiał jednak pozyskiwać poparcie ludu reformami na jego rzecz. Tyrania nie była trwała a w V w. p.n.e. była już zjawiskiem rzadkim w Grecji. Gdy ideałem ustrojowym stała się demokracja lub umiarkowana oligarchia, panowanie jednostki, która sama sięgnęła po władzę wydawało się Grekom nieznośne i sprzeczne z naturalnym porządkiem rzeczy.

5. Nauki matematyczno - przyrodnicze

Pitagoras, który żył w VI w. p.n.e., a mieszkał i pracował w Krotonie, w południowej Italii, gdzie założył swoją szkołę filozoficzną przysłużył się w znacznym stopniu do rozwoju nauk matematyczno - przyrodniczych. Szczególne miejsce w nauce Pitagorasa zajmowała matematyka. Odkrył znane twierdzenie o kwadratach zbudowanych na bokach trójkąta. Pitagorejczycy głosili także tezę o kulistości Ziemi, jak również Słońca i Księżyca. Twierdzili również, że Ziemia, podobnie jak inne ciała niebieskie, krąży wokół jakiegoś ogniska centralnego, efektem zaś tego okrężnego ruchu jest muzyka zwana harmonią sfer. Pitagorejczycy uważali że we wszechświecie panuje idealny ład i porządek. Określają wszechświat używali słowa "kosmos", co po grecku znaczy porządek. Inny grecki naukowiec - Euklides w swym dziele "Elementy" zawarł systematyczny wykład całej ówczesnej wiedzy matematycznej.

Na miano "ojca medycyny" zasłużył u potomnych Hipokrates, żyjący na przełomie V i IV w. p.n.e. Był on lekarzem, jego motto: "priumum non nocere" (najważniejsze nie szkodzić) stało się dziś najważniejszą zasadą współczesnych lekarzy.

6. Igrzyska olimpijskie

W starożytnej Grecji, podczas uroczystości religijnych odbywały się zawody sportowe oraz występy poetów, muzyków i śpiewaków, a w czasie ich trwania obowiązywał rozejm, cichły wtedy wszelkie spory i wojny, greckie polis zawiązywały pokój boży i ustawały wszelkie działania wojenne w Grecji. Jednym z najbardziej popularnych igrzysk w starożytnej Grecji były te, które rozgrywano w Olimpii, mieście położonym na Półwyspie Peloponeskim. Zainteresowane udziałem w nich były wszystkie polis greckie. Od 776 r. p.n.e. igrzyska w Olimpii odbywały się co cztery lata. W zawodach mogli uczestniczyć tylko mężczyźni, kobietom nie wolno było nawet zasiadać na widowni. Ze względu na popularny wśród Greków kult pięknego ciała zawodnicy nie mieli żadnych strojów i występowali nago. W IV w., gdy w Cesarstwie rzymskim panowało już chrześcijaństwo cesarz Teodozjusz Wielki zabronił rozgrywania igrzysk olimpijskich, ponieważ były one pozostałością wierzeń i kultów pogańskich. Ostatnie zawody w Olimpii odbyły się w 392 r. Ideę starożytnych zmagań sportowych odnowił w XIX w. francuski baron Pierre de Coubertin. W 1896 r. odbyły się pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie. Nawiązując do starożytnych tradycji rozegrano je w Atenach. Pierwsze zimowe igrzyska odbyły się w 1924 r. we francuskiej miejscowości Chamonix.