Sztuka starożytnej Grecji

Okres rozkwitu

W okresie rządów Peryklesa Ateny przeżywały największy rozkwit. Nastąpił rozwój demokracji ateńskiej, a miasto było przebudowywane dzięki pieniądzom pochodzącym ze skarbca Związku Morskiego. Powstał wówczas Akropol, port Pireus, a także długie mury okalające miasto. W mieście tworzyli m.in. wspaniały grecki rzeźbiarz - Fidiasz, dramatopisarz Ajschylos, a także jeden z największych filozofów - Sofokles.

Taki wspaniały i szybki rozwój miasta spowodował zazdrość wśród innych greckich polis, szczególnie wśród mieszkańców Sparty. W końcu doszło do konfliktu między Atenami i Spartą, czyli do wojny peloponeskiej w latach 431 - 404 p.n.e. Co prawda Ateny poniosły klęskę, ale Sparta nie odniosła oczekiwanych korzyści. Najbardziej na tej wojnie zyskała Persja, która zagarnęła dla siebie wolne miasta na półwyspie Azji Mniejszej, a także Macedonia.

Sparta natomiast stała się miejscem rozwoju sztuki i architektury, która miała stworzyć optymalne dla człowieka warunki egzystencji. Architekci w Sparcie musieli wykazać się dużą wiedzą nie tylko z zakresu sztuki. W miarę jak następował rozwój technologii, używano coraz lepszych materiałów do budowy.

Hellenizm w greckiej sztuce

Hellenizm przypada na lata 330-30 p.n.e. Wówczas sztuka grecka była bardzo bogata w formę i miała szeroką tematykę. Nastąpił także rozwój urbanistyki, czyli powstało wiele miast, które zakładane były na planie stworzonym przez Hippodamosa z Miletu. Powstawały olbrzymie budowle zarówno świeckie jak i sakralne (np. ołtarz pergameński). Pojawiły się także pierwsze mieszkalne domy, w których układano mozaiki i malowano obrazy. Budowle wznoszono w porządku korynckim i jońskim.

W rzeźbach starano się utrwalić ruch. Rozwinęły się szkoły rzeźbiarskie, w których kopiowano znane dzieła. Do czasów współczesnych nie zachowało się greckich dzieł, a znane są one teraz tylko dzięki opisom twórców starożytnych, a zwłaszcza dzięki malarstwie. Niektóre poznajemy dzięki ich rzymskim kopiom, a niektóre dzięki freskom, które zachowały się m.in. w Pompejach oraz Herkulanum i mozaikom.

W starożytnej Grecji rozwijało się także rzemiosło artystyczne. Wytwarzano wiele przedmiotów o charakterze użytkowym, które były zdobione wieloma dekoracjami. Wyróżniały się zwłaszcza takie dziedziny jak jubilerstwo, złotnictwo, kowalstwo artystyczne, meblarstwo, ceramika, tkactwo, introligatorstwo, hafciarstwo, koronkarstwo i ludwisarstwo.

Świątynie greckie

Świątynie uważano w starożytności za miejsce zamieszkania bóstwa. Nie uznawano jej natomiast jako domu modlitwy, tak jak to mam miejsce w chrześcijaństwie. Sposób budowy świątyń został ustalony już między VII i VI w. p.n.e. Wznoszono je zawsze zgodne z kierunkami świata, a front świątyni zawsze skierowany był ku wschodowi. Początkowo świątynie budowano z gliny i drewna, a w miarę rozwoju z kamienia. W świątyni znajdował się niewielki korytarzyk, w którym znajdował się płaski strop oraz przedsionek. Począwszy od VII w. p.n.e. budowlę otaczano kolumnadą, której zadaniem było podtrzymywanie belkowania na którym położony był dwuspadowy dach. Przestrzeń między belkowaniem i dachem, która była w kształcie trójkąta, wypełniano rzeźbami figuralnymi. Przestrzeń tę nazywano tympanonem. Część belkowania, czyli architraw, była podzielona na tryglify i części z płaskorzeźbami. Gdy obowiązywał w Grecji styl joński w miejsce tryglifu umieszczano rzeźbiony fryza detale polichromowano. Wyróżniano wiele rodzajów świątyń w zależności od sposobu rozmieszczenia kolumn. Świątynie budowane w stylu doryckim powstawały na obszarze Grecji lądowej oraz w tzw. Wielkiej Grecji czyli Italii., a w stylu jońskim na terenie Azji Mniejszej. Świątynie w porządku korynckim powstały dużo później, a budowano je głównie w okresie hellenizmu oraz za czasów rzymskich. Przykładem świątyni w stylu doryckim jest ateńska świątynia Hefajstejon, a w jońskim świątynia Nike, którą wzniesiono na Akropolu. Wśród najbardziej znanych greckich świątyń należy wymienić: ateński Partenon oraz Erechtejon, Artemizjon (Efez) oraz Herajon (Samos).

Porządek dorycki

Porządek dorycki jest najstarszym porządkiem architektonicznym w starożytnej Grecji. Powstał w czasach archaizmu, czyli w VII w p.n.e., kiedy nastąpiło odejście od budowania drewniano-glinianych budowli na rzecz budowania z kamienia.

Kolumna w stylu doryckim nie posiadała bazy, a wsparta była tylko na stylobacie. Trzon kolumny zwężał się ku górze, a w połowie albo na wysokości 2/3 występowało wybrzuszenie. Cały trzon pokryty był równoległymi żłobieniami. Głowica miała kształt poduszki oraz miała kwadratową płytę w części górnej. Kolumny podtrzymywały belkowanie. Cechą charakterystyczną dla stylu doryckiego była monumentalna prostota. Zgodnie z tym porządkiem budowano przede wszystkim na Peloponezie oraz w koloniach greckich w Italii, a także na Sycylii. Stosowano go głównie w budownictwie sakralnym, czego przykładem może być ateński Partenon.

Porządek Koryncki

Styk koryncki jest kolejnym z porządków obowiązujących w starożytnej Grecji. Powstał najpóźniej, a od porządku jońskiego odróżniała go proporcja kolumny oraz dekoracja głowicy. Twórcą wyglądu głowicy korynckiej był Kallimachom w V w. p.n.e. Głowica ta złożona byłą z trzonu wokół którego wiły się dwa rzędy liści akantu. Na trzonie oparte były cztery woluty, na których znajdował się abakus. Natomiast między głównymi wolutami znajdowały się woluty mniejsze, z których wyrastała palmeta.

Zachowane głowice w stylu korynckim można podziwiać w Atenach - pomnik Lizykratesa (334r p.n.e.). Styl koryncki cieszył się największą popularnością w czasach hellenizmu.

Porządek joński

Styl obowiązujący w starożytnej Grecji. Jego cechą charakterystyczną była lekkość oraz smukłość proporcji, a także zastosowanie wielu elementów zdobniczych. Kolumny w porządku jońskim miały profilowaną bazę, trzon który był gęsto żłobkowany, a także głowicę złożoną z kimationu i wolut, czyli tzw. ślimacznic. Na kolumnach tych znajdował się również zdobiony płaskorzeźbami fryz. Styl joński nie był tak zasadniczy jak styl koryncki i dopuszczał wiele wariantów.

Malarstwo czarnofigurowe

Malarstwo czarnofigurowe było techniką wykorzystywaną w dekoracji waz greckich już w VI w. p.n.e. W technice tej sylwetki postaci i zwierząt były malowane czarną farbą, natomiast retuszowano je przy pomocy farby czerwonej oraz białej. Namalowane kompozycje miały charakter pasmowy. Często malarze podpisywali swoje dzieła.

Literatura w starożytnej Grecji

Początki greckiej literatury sięgają już IX w. p.n.e., rozwój trwał do VI w. Wyróżnia się cztery okresy w trakcie jej rozwoju: okres archaiczny, klasyczny zwany inaczej attyckim, hellenistyczny lub aleksandryjski oraz okres rzymski.

Muzyka w starożytnej Grecji

Starożytna Grecja była miejscem, gdzie ukształtowała się najstarsza kultura muzyczna. Niestety do dzisiejszych czasów nie zachowały się prawie żadne zabytki z tej dziedziny, co stanowi poważną przeszkodę w procesie jej badania. Zachowało się jedynie kilka muzycznych utworów. Wśród nich najstarsze sięgają VII w. p.n.e. Są to dzieła poety, ale także muzyka - Terpandra. Wiedza o starożytnej muzyce czerpana jest głównie z opisów sporządzonych przez starożytnych autorów m.in. Arystotelesa, Platona, Plutarcha, Ptolemeusza i Polluksa oraz z traktatów napisanych przez ówczesnych teoretyków muzyki. By poznać starożytne dzieje muzyki sięga się również do źródeł z późniejszych epok, w których opisywano starożytna dzieła, a które nie zachowały się współcześnie. Muzyka starożytnej Grecji byłą ściśle związana z kultem religijnym oraz poezją.

Najstarszą formą muzyczną ą hymny oraz dziękczynne peany śpiewane na cześć boga Apollona, a także dytyramby śpiewane ku chwale boga Dionizosa. Powstawały również rapsodie, elegie, ody oraz chóralne weselne pieśni, które wykonywano przy akompaniamencie kitary oraz harfy i wielu innych instrumentów. Pieśni stanowiły ważny element w antycznym dramacie greckim, gdyż wykonywał je komentujący wydarzenia na scenie chór.

System dźwiękowy, który został opracowany w IV w. p.n.e. przez Arystoksenosa, opierał się na czterodźwiękowych komórkach o opadającym kierunku, które nazywano tetrachordami. Ich kombinacje tworzyły skale oktawowe. Wówczas wyróżniano trzy odstawowe skale o opadającym kierunku.

Grecka muzyka była muzyką jednogłosową, a jako sztuka wyodrębniła się w późnej fazie okresu klasycznego. W tej antycznej muzyce można zaobserwować wpływy muzyczne z innych części świata- zwłaszcza ze Wschodu. Mzyka grecka miała duży wpływa na muzykę, która powstawała w późniejszych epokach. Jest ona uważana za "matkę" muzyki europejskiej, gdyż wywarła duży wpływa na chóry gregoriańskie. Systemy opracowane w Starożytności obowiązywały aż do epoki Baroku. Także współcześnie używa się terminologii powstałej w antycznej Grecji.

Teatr antyczny

Teatr antyczny narodził się z uroczystych obchodów na cześć boga Dionizosa. Najpierw istniał chór, który śpiewał pieśni pochwalne podczas obchodów, a następnie w VI w. p.n.e. z chóru wyodrębniono koryfeusza, który został jego przewodnikiem. Kolejnym krokiem w kształtowaniu się teatru było pojawienie się aktorów.

Wraz z przekształceniami zachodzącymi w chórze, zaczęto pisać dramaty oraz budować teatry, w których miały być one wystawiane. Stopniowo wystawiane widowiska straciły religijny charakter na rzecz uroczystości powszechnych. Teatr grecki na przestrzeni wieków uległ wielu przeobrażeniom. Początkowo w VI w. p.n.e. był to teatr objazdowy, w V w. p.n.e. teatr klasyczny, następnie hellenistyczny aż końcu grecko - rzymski.

Sama budowla teatru złożona byłą z przestrzeni kolistej, gdzie znajdował się ołtarz. Teatr położony by w pobliżu świątyni, a widownia zasiadała na zboczu wzgórza. Gdy w teatrze pojawili się aktorzy wybudowano również niewielki budynek sceniczny, późniejszym okresie także tło.

W V w. p.n.e. antyczne teatry mogły się już pochwalić skeną, czyli długą budowlą, która miała ścianę frontową. Do skeny przylegały boczne skrzydła oraz pomost, na którym odgrywane były dramaty. Zmniejszono natomiast orchestrę, czyli miejsce gdzie występował chór. Już w starożytności posługiwano się maszynami, które umożliwiały zmienianie namalowanych dekoracji lub pojawianie się i znikanie postaci bogów.

Między VI a V w. p.n.e. przedstawienia wystawiane były dwa razy w roku w czasie świąt, a towarzyszyły im konkursy dramatyczne. Za organizację spektakli odpowiadało trzech choregów. Sam autor dramatu zajmował się sposobem przeniesienia dzieła na scenę, a czasami grał także główną rolę. Oceny przedstawianych dramatów dokonywało pięciu sędziów, którzy następnie wybierali zwycięzcę.

Drugiego aktora do dramatu wprowadził Ajschylos, a następnego Sofokles. Aktorzy występowali na scenie w szatach, które miały symboliczny kolor oraz krój i w maskach, które przedstawiały emocje postaci oraz informowały o jej wieku. Aktorzy nosili również peruki raz buty na podwyższonej podeszwie, by mogli być lepiej widzialni dl widzów. Ich recytacja zbliżona była do śpiewu.

Oprócz klasycznego dramatu a starożytnej Grecji odbywały się również przedstawienia wystawiane przez wędrowne grupy.

Antyczny teatr grecki stworzył podstawy dla rozwijających się później teatrów, także współczesnych.