Demokracja ateńska – reformy i funkcjonowanie państwa.

DEMOKRACJA - 1. forma rządów w której władzę sprawuje lud bezpośrednio przez swoich przedstawicieli, tzw. władza ludu (demos); 2. forma ustroju państwa w którym oficjalnie uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy i przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne zapewniające im udział w sprawowaniu władzy.

DEMOKRATA - 1. zwolennik demokracji; 2. członek partii demokratycznej.

Najważniejsi reformatorzy i ojcowie demokracji ateńskiej: Solon, Klejstenes i Perykles.

Solon (VII/VI wiek p.n.e.) - polityk, prawodawca i poeta ateński. Najważniejsza z jego reform zwana jest "strząśnięciem długów", czyli było to jednorazowe umorzenie długów. Zakazał on także na przyszłość udzielania pożyczek pod zastaw dłużnika lub członków jego rodziny. Przypisuje się również jemu podział obywateli ateńskich na cztery grupy w zależności od osiąganego dochodu. Podstawą oszacowania dochodu były uzyskane plony (wyrażane w jednostkach pojemności ciał sypkich - medymnach). Miało to o tyle ważne konsekwencje, iż od przynależności do odpowiedniej grupy majątkowej zależał dostęp do urzędów. Do grupy najbogatszych obywateli należeli tzw. pentakosiomedimnoi, czyli pięćsetmedymnowcy, to jest ci, którzy uzyskiwali ponad 500 medymnów rocznego dochodu. Druga grupę stanowili hippis (jeźdźcy), czyli ci, którzy uzyskiwali ponad 300 medymnów rocznego dochodu. Kolejną, trzecia grupę stanowili zeugithai (zeugici), którzy osiągali dochód powyżej 200 medymnów, Do ostatniej grupy należeli teci, czyli wszyscy ci, którzy nie posiadali stałego dochodu. W starożytności uważano także, że to właśnie Solon był twórcą heliai, czyli instytucji sędziów przysięgłych. Dziś w świetle najnowszych badań, jest to mało prawdopodobne.

Klejstenes (VII/VI wiek p.n.e.) - polityk ateński. Jego najważniejszą reformą było wprowadzenie zasady obsadzania wielu urzędów drogą losowania. Przykładowo w taki właśnie sposób od 487/486 p.n.e. byli wybierani archonci (najwyżsi urzędnicy w wielu miastach greckich; w Atenach wybierani na roczna kadencję tworzyli dziewięcioosobowe kolegium z podziałem kompetencji). Losowano ich spośród obywateli należących do najwyższych grup majątkowych. Ich listę ustalano w demach (jednostki administracyjne).

Perykles (ur. 495 p.n.e. ) - polityk i wódz ateński. Prawdziwy ojciec demokracji. Przeprowadził w swoim życiu 4 najważniejsze reformy :

I - po raz pierwszy w 457/456 p.n.e. dopuszczono przedstawicieli grupy zeugitów (według podziału Solona trzecia grupa majątkowa w społeczeństwie ateńskim) do piastowania urzędu archonta.

II - około 450 roku p.n.e. przyznał on sędziom uczestniczącym w procesach sądu ludowego (heliaia) rodzaj dziennej diety (dzienny żołd otrzymywali też hoplici i żołnierze we flocie). Z czasem prawo pieniężnej gratyfikacji za służbę publiczną rozciągnięto też na członków Rady Pięciuset i większość urzędów. Od około 400 r. p.n.e. wprowadzono diety za udział w posiedzeniach Zgromadzenia Ludowego. W IV w p.n.e. funkcjonował specjalny fundusz teatralny - dawano drobne sumy widzom za uczestnictwo w spektaklach teatralnych.

III - w 451/450 p.n.e. uchwalono tzw. prawo o obywatelstwie. Od tego czasu obywatelstwo zarezerwowane było wyłącznie dla tych mieszkańców Aten, których oboje rodzice należeli do wspólnoty obywatelskiej Aten. Prawo to uderzało w arystokrację, których przedstawiciele zawierali małżeństwa z cudzoziemkami w celu osiągnięcia korzyści majątkowych.

IV - za jego czasów teci stanowiący znaczną część społeczności obywatelskiej mogli uczestniczyć w Radzie Pięciuset, chociaż formalnie nigdy nie zostali dopuszczeni do pełnienia urzędów (poza zasięgiem większości obywateli był też urząd stratega (byli to urzędnicy wojskowi powoływani na 1 rok, choć mogli ten urząd sprawować kilka razy z rzędu, dowodzili armią, kierowali polityką zagraniczną, kontrolowali finanse państwa).

Według Peryklesa podstawowymi zasadami demokracji były: wolność i równość wobec prawa.

IZONOMIA - równy udział we władzy wszystkich obywateli

IZEGORIA - prawo wypowiedzi dla wszystkich w Zgromadzeniu Ludowym, prawo do wygłaszania własnych wniosków i projektów ustaw

Demokracja - teoria i praktyka

- o sprawach politycznych dyskutowano najczęściej podczas przedstawień w teatrze.

• instytucje i urzędy były jednoroczne, poza urzędem stratega z reguły nie można było ich było sprawować wielokrotnie.
• każdy urzędnik przed wstąpieniem na urząd zdawał specjalny egzamin państwowy

Instytucje:

Rada Pięciuset - organizowała i nadzorowała życie ateńskiej polis, między innymi rozpatrywała skargi przeciwko urzędnikom. Członków Rady losowano spośród kandydatów wybranych w demach. Dzielono ich następnie na 10 komisji (w każdej było 50 członków z 1 fyli). Każda komisja rządziła przez 1/10 części roku. 50 - osobowa część Rady zwana była prytanią, a jej członkowie prytanami.

Zgromadzenie Ludowe (eklezja) - tworzyli je wszyscy obywatele ateńscy (choć należy pamiętać, że nie każdy mieszkaniec Aten był obywatelem). W czasach Peryklesa miejscem posiedzeń Zgromadzenia był Pnyks - wzgórze położone naprzeciw Akropolu. Obrady rozpoczynały się o świcie, a kończyły się o zachodzie słońca. Demos - czyli obywatele ateńscy byli tu całkowicie suwerenni, mogli zgłaszać projekty dekretów lub poprawek do nich, ale jeśli ich postulaty były sprzeczne z prawem to obłożono ich sankcjami karnymi. Na Zgromadzeniach Ludowych rozstrzygano zazwyczaj sprawy bieżące państwa.

Ze Zgromadzeniem Ludowym wiąże się pojęcie demagogów - tak od IV w p.n.e. zwano polityków, którzy byli bardzo popularni na zebraniach (demagog to też ten, co przewodniczył demosowi).

Sąd ludowy (heliaia) - główna instytucja sądownicza, złożony z 6 tys. członków wybranych drogą losowania. Sędzią mógł zostać każdy obywatel po ukończeniu 30 roku życia. Decyzje o winie i karze podejmowano w tajnym głosowaniu. Głosowano za pomocą specjalnych żetonów wrzucanych do odpowiednich urn.

Z sądem ludowym wiąże się pojęcie syrkofanta - donosiciela. Do uruchomienia procedury sądowej potrzebna była tylko skarga konkretnego człowieka. Demokracja ateńska nie znała bowiem instytucji prokuratora.

Urzędnicy - najważniejszy urząd to urząd stratega. Stratedzy przejęli z czasem większość uprawnień archontów. Byli wybierani, a nie losowani. Od IV w p.n.e. stali się zawodowymi oficerami.