Normanowie i ich najazdy

Skandynawia – ogólna charakterystyka.

Skandynawię zamieszkiwali w czasach wczesnego średniowiecza Normanowie. Byli to lud zaliczany do grupy German Północnych. W początkach IX wieku podzielili się oni na cztery grupy plemienne, a mianowicie Szwedów, Gotów, Duńczyków i Norwegów.

Warunki osadnicze na w Skandynawii, mimo przyjaznego klimatu były dość trudne, z uwagi na fakt, iż większość półwyspu jest górzysta i porośnięta lasami. Dlatego też uprawa roli, stanowiąca główne źródło utrzymania w czasach średniowiecza, skupiała się na południu półwyspu, w środkowej Jutlandii oraz na wyspach. Mimo uprawy roli, większe znaczenie miała jednak hodowla i dość szeroko rozwinięte rybołówstwo. Zmuszało ono także mieszkańców Skandynawii do wypraw morskich nie tylko w ramach rozwoju handlu, ale także sprzyjało szerzeniu się wśród nich rozbójnictwa. Aby zrozumieć przyczyny wypraw zamorskich Normanów należy wziąć pod uwagę kilka ich głównych przyczyn, a mianowicie: dość prymitywna technika rolnictwa i hodowli, gęste zaludnienie (spory przyrost naturalny), mała ilość ziem uprawnych. Wszystko to spowodowało, iż Normanowie zostali niejako zmuszeni do poszukiwania swych nowych siedzib. Te zaś można było zdobyć prawie wyłącznie poprzez system zorganizowanych podbojów.

Społeczeństwo Skandynawii.

W miarę rozwoju społeczeństwa skandynawskiego, pojawiło się w jego ramach pewne zróżnicowanie, przede wszystkim majątkowe. Istnieli panowie (tzw. drott), przedstawiciele starszyzny plemiennej (tzw. jarlowie), wolni chłopi oraz wodzowie wypraw wojennych. Zróżnicowanie majątkowe obejmowało z czasem nie tylko nieruchomości, ale także tereny uprawne i tereny pod pastwiska. Co ciekawe chłopi skandynawscy zachowali przez cały okres średniowiecza nie tylko wolność osobista, ale także własność uprawianej ziemi oraz mogli nawet decydować o życiu politycznym, dzięki prawu zasiadania w zgromadzeniach. Dlatego też w swych majątkach najczęściej osadzali oni niewolników, którzy pochodzili z jeńców wojennych oraz z tzw. brańców, tj. ludzi porywanych na wyprawach wikińskich. Poszczególni zaś możni, którzy posiadali wokół siebie silną drużynę, zdobywali coraz większą władze, kosztem swych sąsiadów i tworzyli małe państewka. Sami przybierali tytuł królów – konung. Między nimi dochodziło do wzajemnych walk, których głównym celem było zdobycie nowych terenów, a tym samym większej władzy. Walki te przybrały na sile szczególnie w VIII-IX wieku.

Wyprawy wikingów.

Wyprawy Normanów od słowa to Viking – na zbój, zaczęto nazywać wyprawami wikingów. Wyróżniali się oni przede wszystkim niezwykłą sprawnością żeglarską. Miało to swe źródło między innymi w obyciu z morzem oraz techniką budowy statków. Ich statki charakteryzowały się tym, iż były bardzo długie i wąskie, zazwyczaj odkryte. Poruszane były wiosłami lub siłą wiatru za pomocą żagli. Wszystko to złożyło się na to, iż statki te były bardzo szybkie, czym wikingowie zaskakiwali przeciwnika. Normanowie potrafili również przeciągać swe statki po lądzie. Z drugiej strony największą wadą owych statków wikińskich, było to, iż nie nadawały się one na dalekie podróże. Nie można było nimi także wypływać na szerokie wody i zabierać dużą część uzbrojenia. Dlatego też wikingowie walczyli najczęściej trzymając się brzegów morza.

Jest pewnym mitem to, iż wikingowie byli jedynie rozbójnikami, piratami i złodziejami. W swych licznych wyprawach zapoznawali się oni także z krajami, z ich zasobami i zapotrzebowaniami na towary. Mając takie wiadomości mogli prowadzić z nimi handel. Najczęściej wyglądał on tak, że w jednych miastach sprzedawali oni towary zrabowane w drugich.

Początki państw skandynawskich.

Proces jednoczenia się plemion skandynawskich doprowadził do powstania monarchii: duńskiej, norweskiej i szwedzkiej. W VIII wieku plamiona duńskie, nie tworzące jeszcze jednego państwa, zetknęły się z Frankami Karola Wielkiego. Królowie władający w Jutlandii walczyli z Frankami po stronie Sasów, zadając im dość poważne straty. Jeden z królów, wygnany z kraju – Harald Klak, znalazł schronienie na dworze Ludwika Pobożnego, z którego rąk w 826 roku przyjął chrzest. Założone mniej więcej w tym samym czasie arcybiskupstwo hamburskie, miało na celu nawrócenie krajów skandynawskich. Misje chrystianizacyjne nie zakończyły się jednak sukcesem.

Około roku 900 dokonało się zjednoczenie plemion duńskich. Powstało tym samym państwo – Dania. Dokonał tego król Grom Stary. Jego syn Harald Sinozęby walczył z ekspansyjnymi planami Cesarstwa Ottonów. W rezultacie został pokonany, zmuszony do przyjęcia chrztu w 965 roku oraz uznania zwierzchnictwa cesarskiego. Jednak sam Harald został wypędzony z kraju przez swego syna Swena Widłobrodego, który na pewien czas przywrócił pogaństwo. Powrócił on jednak do chrześcijaństwa za sprawą swej żony, polskiej księżniczki Świętosławy. Na pewien czas zdołał on także narzucić zwierzchnictwo Norwegii. Do największej potęgi doszła jednak Dania za panowania jego syna Kanuta II Wielkiego. To właśnie w latach 1014-1016 opanował on Anglię, a w 1028 roku Norwegię. Rozległe państwo duńskie, rozpadło się jednak po śmierci Kanuta w 1035 roku. Dania znalazła się w orbicie wpływów króla norweskiego Magnusa Dobrego w 1042 roku.

Zjednoczenie Norwegii dokonało się wcześniej niż Danii, a mianowicie w połowie IX wieku. Dokonał tego Harald Pięknowłosy. Po jego śmierci nastąpił okres długoletnich walk o tron między różnymi możnymi, czyli jarlami. Jeden z nich Olaf Tryggvasson, po przybyciu z wygnania, odzyskał Norwegię w 995 roku i wprowadził tam chrześcijaństwo. Jego dzieło kontynuowała Olaf II Święty, który panował w latach 1015-1028. To właśnie za jego czasów doszło do umocnienia chrześcijaństwa w Norwegii.

Najazdy Normanów na Francję, Brytanię i Irlandię.

W drugiej połowie VIII wieku miały miejsce pierwsze wielkie najazdy wikingów na Europę Zachodnią. Kierowały się one przede wszystkim na tereny Anglii, Szkocji i Irlandii. Normanowie, głównie duńscy coraz bardziej atakowali kontynent. Ich ofiarą padały coraz ważniejsze ośrodki polityczne, kościelne i gospodarcze państwa Franków i Wysp Brytyjskich, takie jak: Kolonia, Rouen, Nantes, Orlean, Bordeaux, Londyn, York, Paryż itd. W końcu sami królowie zmuszeni byli szukać innych, niż zbrojne sposobów walk z normandzkimi najeźdźcami. Już sam Karol Łysy okupywał się normandzkim bandom. To samo uczynił władca Lotaryngii Lotar II oraz Karol Gruby. Także królowie angielscy opłacali na rzecz wikingów specjalne daniny (Danegeld).

W wyprawach wikingów, począwszy od połowy IX wieku obserwuje się pewne zmiany. Nie ograniczali się oni już tylko do jednorazowych wypadów, których głównym celem było zdobycie jak największej ilości łupów, lecz na terenach, które najeżdżali poczęli zakładać swoje bazy, w których początkowo spędzali zimy. Później zaczęli na ich terenie zakładać swe stałe siedziby. Około roku 862 zaczęli opanowywać wybrzeże Irlandii. Wodzowie normańscy założyli tam swe królestwa z ośrodkami w Dublinie, Corku i Limerick.

U ujścia Sekwany osiedlili się wikingowie w 896 roku pod dowództwem Rollona. Próby usunięcia ich siłą nic nie dały. Rollon zaczął zdobywać coraz większe terytoria. W tej sytuacji ówczesny władca Francji Karol III Prosty, uznał go lennym władcą kilku hrabstw, za cenę chrztu. Hrabstwa te nazwano Normandią. Władza książąt normandzkich w Normandii nie była tak naprawdę niczym ograniczona, a w przeciągu kilkunastu lat stali się oni jedną z najważniejszych potęg Francji.

Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy nastąpiło osiedlenie się u ujścia Sekwany, w 851 roku Normanowie po raz pierwszy pozostali na zimę w Brytanii. Coraz częściej występowały u nich tendencje stałego osiedlenia się na wyspie. Norwegowie atakowali ją, ze zdobytych na przełomie VIII i IX wieku, Orkadów i Hebrydów oraz ze swych posiadłości irlandzkich. Duńczycy rozpoczęli podbój Nortumbii, wschodniej Anglii oraz wschodnich terenów Mercji. Opór stawiali jedynie królowie na południu wyspy, a zwłaszcza król Wessexu (od 871 roku) Alfred Wielki. Mimo zaciekłego oporu został on zmuszony do zrzeczenia się na rzecz Normanów całej swej części kraju (zwanej później Danelag). Państwo anglosaskie dzięki reformom przeprowadzonym przez Alfreda Wielkiego i jego następcę Edwarda Starszego wzmocniło się do tego stopnia i było w stanie stawić silny i zwycięski opór najeźdźcom. Następcy Edwarda Etelstan – przybrał między innymi tytuł cesarza oraz Edgar – któremu udało się w 954 roku wyprzeć całkowicie Duńczyków z Anglii.

Wyprawy na daleki zachód i wschód.

Poza Wyspami Brytyjskimi ekspansja Normanów skierowała się na wyspy: Szetlandy, Orkady, Hebrydy, Wyspy Owcze oraz na Islandie. W swych nowych siedzibach Normanowie zakładali arystokratyczną organizacje państwową, która była oparta na rządach starszyzny. To właśnie z Islandii podążali normandzcy żeglarze w kierunku zachodnim. W 981 roku wiking Eryk Rudy założył pierwszą osadę na zachodnim wybrzeżu Grenlandii. Jego syn w 1003 roku wylądował na wybrzeżu Ameryki (wschodnie wybrzeże dzisiejszych Stanów Zjednoczonych). Wikingowie szwedzcy zwani Waregami, napadali głównie na południowe wybrzeża Bałtyku, walcząc tam z miejscowymi Słowianami i ludami bałtyjskimi. Jeden z Wikingów -  Ruryk opanował tron w Nowogrodzie Wielkim w 882 roku. Łącząc swą władzę w zdobytym Kijowie z Nowogrodem Wielkim stworzył tak naprawdę podstawy do zjednoczenia ziem ruskich. Potomkowie Ruryka panowali na ziemiach ruskich do połowy XVI wieku. Byli przedstawicielami dynastii Rurykowiczów. Ostatnim władcą z tej dynastii był bezwzględny Iwan IV Groźny.

Państwo anglonormandzkie.

Książęta normandzcy dążyli do opanowania terenów Anglii. Panowanie duńskie, jak wiadomo nie przetrwało tam długo. Bezdzietny syn Kanuta II Wielkiego – Hartheknut, dla złagodzenia opozycji, sprowadził do Anglii przebywającego na wygnaniu w Normandii syna Etelreda – Edwarda. Po śmierci Hartheknuta w 1042 roku, Edward nazwany Wyznawcą, został wybrany królem. Tym samym władza znalazła się z powrotem w rękach dynastii Alfreda Wielkiego. Razem z Edwardem przybyli do Anglii jego liczni współtowarzysze z Normandii, którzy objęli w swe ręce najważniejsze stanowiska dworskie i kościelne oraz ogromne posiadłości. Edward był związany tak naprawdę długiem wdzięczności z władcą Normandii (u którego znalazł wcześniej schronienie) – Wilhelmem Bastardem, któremu przyrzekł sukcesję w Anglii w przypadku swoje bezdzietności. W Anglii narastało jednak niezadowolenie i opozycja wobec wszechwładnej roli przybyszów normandzkich. Po śmierci Edwarda 5 stycznia 1066 roku, możni angielscy wybrali swym królem przedstawiciela swej grupy Haralda. Władcy normańscy wystąpili jednak z pretensjami do tronu, mając na względzie obietnice złożone im przez nieżyjącego już Edwarda. Byli to Wilhelm Bastard oraz król norweski Harald Hardrade. Mniej więcej w tym samym czasie oboje wylądowali w Anglii. Król angielski stawił czoło królowi norweskiemu i podbił go w bitwie pod Stamford, w trakcie której poległ król Norwegii. Na placu boju pozostało tylko dwóch przeciwników: książę normandzki Wilhelm Bastard oraz król Anglii Harald. Do decydującego starcia miedzy nimi doszło w słynnej bitwie pod Hastings dnia 14 października 1066 roku. Król Harald poniósł klęskę. Wilhelm zaś opanował Londyn i doprowadził do wyboru siebie na króla Anglii. Nadano mu przydomek Zwycięzca.