Twórcą islamu był żyjący na przełomie VI i VII w. w Mekce Muhammad Ibn Abd Allah, zwany powszechnie jako Mahomet. Został on wcześnie osierocony, a dzieciństwo spędził w ubóstwie. Później podróżował ze stryjem towarzysząc mu w jego wyprawach kupieckich. To pozwoliło mu dobrze poznać chrześcijaństwo i judaizm. Na ich podstawie stworzył nową monoteistyczną religię, opartą na wierze w jednego Boga Allaha. Mahomet nie zyskał zbyt wielu zwolenników w Mekce, a jego nauce sprzeciwiły się elity rządzące miastem, które obawiały się ograniczenia swoich wpływów na rzecz głosiciela nowej religii. Dlatego Mahomet w 622 r. musiał uchodzić z Mekki do Medyny. Rok ucieczki Mahometa z Mekki stał się dla Arabów chronologicznym początkiem nowej ery. W Medynie Mahomet rósł w siłę i prowadził wojnę z Mekką, która skapitulowała w 630 r. i Mahomet powrócił do niej. Na bazie popularności stworzonej przez niego religii Mahometowi udało się zjednoczyć wszystkie plemiona na Półwyspie Arabskim i w chwili jego śmierci w 632 r. państwo Mahometa rozciągało się na całym jego terytorium. Mahomet stworzył państwo teokratyczne, w którym najwyższą władzę polityczną sprawował on jako przywódca religijni. Najwyższa władza religijna i świecka skupiona była w jednym ręku.

Nazwa nowej religii - islam - oznaczała całkowite poddanie się jedynemu Bogu Allahowi i jego woli. Wyznawcy tej religii nazywali siebie muslimin - tzn. ulegli - stąd polskie muzułmanie. Mahomet uważał się za największego i ostatniego proroka, który głosił objawioną mu przez Boga naukę. Świętą księgą islamu był Koran (arab. kur`an - czytanie). Muzułmańska religia opierała się na pięciu filarach wiary. Pierwszym z nich jest wyznanie wiary, które brzmi: nie ma Boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem. Drugim filarem jest modlitwa odprawiana pięć razy dziennie z twarzą zwróconą w stronę Mekki. Na modlitwę wzywali specjalni śpiewacy - muezzini z wież budowanych w obok meczetu zwanych minaretami. Trzecim filarem wiary była jałmużna (obok dobrowolnej jałmużny na rzecz ubogich, rozumiano ten obowiązek również później jako podatek na rzecz państwa arabskiego). Czwartym filarem był post, który trwał przez miesiąc ramadan. Nie wolno było jeść ani pić w ciągu dnia. Po zapadnięciu zmroku można się posilić. Piątym i ostatnim filarem wiary muzułmańskiej był obowiązek odbycia przynajmniej raz w życiu pielgrzymki do Mekki. Znajdował się tam Czarny Kamień - od wieków czczony przez Arabów. Był to najprawdopodobniej meteoryt. Wyznawcy chrześcijaństwa i judaizmu wiązali jego pochodzenie z Biblią. Miał to być kamień, który leżał u wrót raju i został stamtąd zabrany przez Adama lub miał zostać podarowany Abrahamowi, uważanemu za praojca wszystkich plemion arabskich przez anioła Gabriela. Czarny Kamień był wmurowany w ściany świątyni zwanej Kaabą. Był to budynek w kształcie sześcianu, którego ściana miała wymiary 15 na 15 m. Wokół Kaaby wybudowano meczet.

Po śmierci Mahometa dokonano wyboru jego następcy, który przyjął tytuł kalifa (zastępca proroka) - taki tytuł przysługiwał odtąd władcom państwa arabskiego. Kalifowie rozpoczęli politykę ekspansji terytorialnej, którą wsparła ideologia muzułmańska promująca dżihad. Była to święta wojna z niewiernymi. Obowiązek walki z niewiernymi (nie muzułmanami) spoczywał na każdym wojowniku proroka. Śmierć w walce z niewiernymi była gwarancją zbawienia dla muzułmanów. W pierwszej połowie VII w. Arabowie podbili: Libię, Egipt, Cypr, Syrię, Palestynę, Mezopotamię, Państwo Perskie. W drugiej połowie VII w. opanowali Maghreb (północno zachodnia Afryka), dotarli do Indii i Turkiestanu. Na początku VIII w. rozbili państwo Wizygotów w Hiszpanii. Ich ekspansja w głąb Europy została powstrzymana przez Franków w bitwie pod Poitiers w 732 r. W IX w. Arabowie organizowali wyprawy na Sycylię, Sardynię, Korsykę, Kretę i zdobyli przyczółki w Italii.

Zarządzanie tak wielkim terytorium było jednak niezwykle trudne. W X w. w państwie arabskim zwyciężyły tendencje odśrodkowe i państwo arabskie rozbiło się na wiele jednostek politycznych. Powstało wiele kalifatów np. kalifat kordobański w Hiszpanii. Państwa arabskie rywalizowały ze sobą o hegemonię.

W łamach islamu powstały dwa odłamy religijne: szyici i sunnici. Szyici uważali, że tylko jednostki z rodu proroka (zatem dzieci jego córki Fatimy i jego zięcia Alego) są powołane piastowania godności kalifa. W przeciwieństwie do sunnitów szyici nie uznawali sunny - czyli ksiąg, objętościowo znacznie przewyższających Koran, które zawierały tradycyjne muzułmańskie relacje o życiu i działaniu Mahometa.

Arabowie byli tolerancyjny wobec kultur podbitych ludów, nie niszczyli ich, ale uczyli się od nich. Koran był traktowany jako słowa proroka i nie mógł podlegać najmniejszym zmianom, zatem zabraniano jego tłumaczenia na inne języki - to spowodowało rozwój języka arabskiego i rozwój badań filologicznych. Arabowie zetknęli się z filozofią grecką tłumacząc wiele dzieł filozofów antycznych na język arabski. Największą popularność wśród Arabów zyskał Arystoteles i wiele jego dzieł znamy dziś dzięki arabskim przekładom, ponieważ oryginały w grece zaginęły lub uległy zniszczeniu. Arabowie odnosili tez sukcesy w medycynie i matematyce. Zaadaptowali z Indii system cyfr, które dziś są w powszechnym użyciu i nazywane są cyframi arabskimi.