Analiza społeczno-politycznych i religijnych wydarzeń w Europie od XVI do XVIII wieku

1. Jakie zabiegi miały na celu scentralizowanie władzy państwowej w państwach takich jak: Szwecja, Anglia, Holandia, czy Włochy?

Szwecja:

Rodziną panującą była dynastia Wazów, której założycielem był Gustaw I. Dopiero jednak okres panowania Gustawa Adolfa przyczynił się do wzmocnienia znaczenia dynastii oraz wzrostu roli Szwecji na arenie międzynarodowej. Następcy z rodziny Wittelsbachów również umocnili pozycję państwa. Utrzymanie silnej władzy centralnej było niezbędne, gdyż działania wojenne miały zasadnicze znaczenie dla zapewnienia utrzymania państwa i dostarczania mu środków. Pomimo takiej centralizacji funkcjonował ograniczony Parlament. Początkowa niechęć poddanych do agresywnego stylu prowadzenia polityki zrekompensowano wzrostem poziomu ich życia. Nieoczekiwana przegrana w wojnie północnej wstrząsnęła centralnie skonstruowaną monarchią. Rozpoczęły się wewnętrzne walki pomiędzy zwolennikami, a przeciwnikami porządku politycznego. Wpłynęło to na spadek znaczenia Szwecji na międzynarodowej arenie.

Włochy:

W owym czasie na tym terenie funkcjonowało wiele byłych republik, które przekształciły się w centralnie sterowane monarchie. To przejście w kierunku ustroju monarchicznego dokonało się ewolucyjnie. Wciąż funkcjonowała spora część republikańskich instytucji takich jak rada, czy senat. Podstawową różnicą było to, że członków tych instytucji powoływał monarcha. Wielkie miasta przeciwstawiały się procesowi powstawania scentralizowanego państwa, korzystniejsza była dla nich sytuacja, w której całość władzy skupiona zostałaby w ich rękach. Tym tendencjom przeciwdziałało papiestwo starające się wprowadzać pewną hierarchię.

Anglia:

Wraz z osłabieniem roli Kościoła, dzięki likwidacji majątków kościelnych umocniła się pozycja monarchy, który dysponując ziemią zdobywał swoich zwolenników. Jednocześnie zachowano rolę parlamentu oraz liczne prerogatywy samorządu lokalnego.

Holandia:

Państwo powstało w wyniku zaciętej walki prowadzonej przez mieszkańców Niderlandów z hiszpańskimi Habsburgami. To państwo federacyjne było w ówczesnej Europie jednym z najbardziej tolerancyjnych i demokratycznych organizmów. Na forum Stanów Generalnych reprezentowane były interesy wszystkich siedmiu prowincji państwa.

2. Jak można scharakteryzować monarchię Habsburgów?

Monarchię zarządzaną przez dynastię habsburską można określić mianem "olbrzyma na glinianych nogach". Rozległe terytorialnie państwo składało się z wielu różnych narodów o przeciwstawnych interesach.

Habsburska Hiszpania tego okresu była rządzona przez następców Filipa II, którzy przyczynili się do wzmocnienia monarchii absolutnej. Silna armia, ogromne dwory monarsze, czy zaawansowana biurokracja świadczyła o sile i potędze państwa. Do wzmocnienia pozycji tej monarchii przyczyniły się również prowadzone wyprawy kolonialne. Monarcha miał prawo do dyktowania religii poddanym, mógł przejąć dobra kościelne. Warto przyjrzeć się sposobowi wyboru następcy tronu, który był mianowany przez siedmioosobowe kolegium elektorów. Sejm składający się poza izbą wyższą z kolegium książąt świeckich oraz duchownych nie mógł samodzielnie podejmować decyzji.

3. Jakie były najistotniejsze konflikty pomiędzy rządzącymi, a społeczeństwem w okresie nowożytnym?

a) Konflikt w Rzeczpospolitej:

- Antykrólewskie wystąpienia szlachty zwane rokoszami za panowania Zygmunta III Wazy oraz Jana Kazimierza;

- Powstanie kozackie dowodzone przez Bohdana Chmielnickiego w latach 1648-1654;

b) Bunty w Rosji:

- powstanie Stiepana Razina w latach 1667-1671 oraz Jemieliana Pugaczowa z 1773 roku trwające do 1775 roku;

- w 1668 roku wybucha powstanie hajdamackie, które trwa do 1689 roku,

c) Niepokoje wewnętrzne w Niderlandach z lat 1566-1581-1609,

d) Wojny religijne - hugenockie z okresu 1562-1598;

e) Wybuch konfliktu pomiędzy królem, a parlamentem w Anglii w połowie XVII wieku, rozpoczął się od sporu o podatki.

f) tzw. Fronda - wojna domowa we Francji wywołana niezadowoleniem z rządów młodego władcy;

g) Wybuch powstania w Katalonii przeciwko rządom złych doradców;

4. Jak można scharakteryzować politykę Iwana Groźnego w Rosji?

Opierając się centralizacji państwa rosyjska szlachta - bojarzy zostali zepchnięci w cień. Car zaczął faworyzować tzw. dworiaństwo to jest ludzi służebnych. Działania rosyjskiego władcy nie miały na celu stworzenia aparatu biurokratycznego, a jedynie skonstruowanie stronnictwa popierających go osób, które było by przeciwwagą dla bojarów.

5. Jakie były okoliczności powstania Sejmu Walnego w Rzeczpospolitej oraz jego struktura organizacyjna?

Sejm Walny pojawił się w 1652 roku:

- za pomocą liberum veto zerwano po raz pierwszy obrady Sejmu;

- tylko przeprowadzenie reformy państwowego ustroju zapobiegłoby rządom możnowładców;

- działania magnatów uzależniających finansowo od siebie ubogą szlachtę;

- pretensje magnatów, którzy żądali zagwarantowania wpływu na politykę;

- zdominowanie przez magnatów poszczególnych sejmików szlacheckich;

- przekupywanie wybranych posłów na Sejmie Walnym;

- samowolne rozdzielanie wolnych stanowisk.

6. Czym była demokracja szlachecka oraz ruch egzekucyjny?

Demokracja szlachecka to ustrój gwarantujący pewnym warstwom społecznym nieograniczony wpływ na prowadzoną politykę państwa. Zdobywanie dominacji części społeczeństwa w sferze polityki odbywało się w sposób ewolucyjny. Przyczynili się do tego rządzący lub kandydaci na nich. Chcąc pozyskać przychylność szlachty nadawali im określone przywileje, bądź uchylali niewygodne prawo powszechne.

Narodziny ruchu egzekucyjnego datuje się na XVI wiek i związane jest z wystąpieniem średniej szlachty sprzeciwiającej się poczynaniom magnaterii i duchowieństwa. Szlachta optowała za wyegzekwowaniem praw zawartych w konstytucjach sejmowych, a także za egzekucją praw tj. za ich kodyfikacją.

Domagano się zwrotu majątków rozdanych magnaterii przez króla - królewszczyzn, czyli tzw. egzekucji dóbr. Sprzeciw budziło sprawowanie przez jedną osobę więcej niż jednego urzędu, dlatego żądano zachowywania prawa o incompatibiliach. Egzekucjonaliści żądali zagwarantowania udziału w rządach dla całej szlachty.

7. Które nurty reformacji cieszyły się powodzeniem w Polsce?

W Rzeczpospolitej największe uznanie znalazły dwa nurty reformacji to jest kalwinizm oraz luteranizm.

Zwolennicy luteranizmu zamieszkiwali Prusy Książęce, Gdańsk, Toruń, Elbląg, Wielkopolskę, Małopolskę i Litwę. Niektórzy magnaci stali się wyznawcami kalwinizmu. Popularność tych dwóch nurtów powodował fakt, że w przeciwieństwie do religii rzymsko - katolickiej koszty utrzymania były znacznie niższe, a liturgia prowadzona była w języku narodowym.

8. W jakich rejonach został przyjęty system falwarczno-pańszczyźniany?

Upowszechnienie systemu nastąpiło w Europie na przełomie XV i XVI wieku. Podstawą funkcjonowania systemu była ziemska własność. Rozwój nastąpił dzięki zorganizowaniu produkcji rolnej w trzech formach. Posiadłościami ziemskimi dysponowała szlachta, duchowni, a w mniejszym stopniu również miasta oraz jego mieszkańcy.

9. Czym była rewolucja cen?

Rewolucja cen to nagła kilkukrotna podwyżka cen żywności i towarów. Doszło do absurdalnej sytuacji, w której wszystkich stać było na zakup np. ubrania lecz nieliczni mogli kupić żywność.

10. Jakie są cechy charakterystyczne dla handlu w obrębie basenu Morza Śródziemnego, a co charakteryzuje wymianę w basenie Morza Bałtyckiego?

Na podstawie zasięgu wymiany handlowej w strefie Morza Bałtyckiego można wnioskować o rozwoju tego rejonu. Stało się to możliwe dzięki obniżeniu znaczenia Hanzy, która swoim zasięgiem obejmowała Europę Północno-Zachodnią. Wzrósł popyt na zboże, które stało się głównym towarem eksportowym Rzeczpospolitej.

Basen Morza Śródziemnego umożliwiał prowadzenie handlu wymiennego z kontynentem europejskim, azjatyckim, czy Afryką. Odbywał się import towarów do kolonii.

12. Czym była naprawa roli na przełomie XVI i XVII wieku?

Gwałtowny wzrost cen żywności spowodował zapotrzebowanie na żywność. Szansę na znalezienie rynku zbytu miały wszystkie produkty.

13. Jakie były główne tezy wygłaszane przez Marcina Lutra oraz Jana Kalwina?

Według Marcina Lutra człowiek do zbawienia nie potrzebował Kościoła. Zbawione mogą być jedynie osoby, które nie wyrzekły się daru wiary. W przeciwieństwie do wiary katolickiej Luter twierdził, że zbawienia nie można osiągnąć za pomocą dobrych uczynków, czy sakramentów.

Jan Kalwin twórca kalwinizmu poszedł jeszcze dalej - człowiek jest predestynowany, bądź nie. To znaczy, że Stwórca jeszcze przed narodzinami człowieka decyduje o tym, czy człowiek będzie zbawiony czy nie.

14. W jakich okolicznościach powstał Kościół anglikański?

Do powstania odłamu Kościoła w Anglii przyczynił się panujący król Henryk VIII Tudor. Ponieważ małżeństwo z Katarzyną Aragońską nie zapewniło mu prawego potomka postanowił małżeństwo unieważnić i ożenić się ponownie z Anną Boleyn.

W wyniku wielu zabiegów król choć nie mógł uzyskać zgody na unieważnienie małżeństwa od papieża zdecydował się zerwać z Kościołem rzymskim. W 1533 roku arcybiskup Canterbury Tomasz Cranmer udzielił Henrykowi ślubu. Papież odpowiedział na powyższe wydarzenia ekskomunikując Henryka w lipcu tego samego roku. W 1534 roku Parlament zatwierdził małżeństwo króla wydając Akt o Sukcesji.

15. Kiedy pojawiły się próby reformy w Kościele katolickim, kto je rozpoczął i na czym one polegały?

Niezbędne reformy były zasługą Zakonu Jezuitów założonego przez Hiszpana Ignacego Loyolę. Główne postanowienia Soboru Trydenckiego mające na celu reformę w instytucji:

- zaakcentowanie pozycji papieża w kościele;

- zanegowanie luteranizmu i kalwinizmu;

- ujednolicenie katechizmu, brewiarza oraz mszału;

- wprowadzenie obowiązku stałego pobytu w diecezjach i parafiach.

16. Jak funkcjonowała tolerancja religijna w Polsce?

Podpisany przez szlachtę akt konfederacji warszawskiej zabezpieczył pokój pomiędzy wyznawcami w kraju.