Ameryka Południowa – ludność i struktura demograficzna

• Liczba ludności w Ameryce Południowej i przyczyny zmian w jej liczbie.
• Podstawowe pojęcia demograficzne.
• Przebieg i następstwa eksplozji demograficznej oraz fazy przejścia demograficznego w państwach Ameryki Południowej.
• Czynniki wpływające na procesy demograficzne

Ameryka Południowa - liczba ludności

Ludność						Wzrost w latach 1950-2003	Średnia gęstość zaludnienia/km2
1900		1950		2003		%
mln	%	mln	%	mln	%	237,5	24
63	3,9	160	6,3	540	8,7

Źródło: W. Mizerski i J. Żukowski (red), Tablice Geograficzne, 2004, Wydawnictwo Adamantan

Podstawowe pojęcia

• przyrost naturalny - jest to zmiana liczby ludności wynikająca z różnicy pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w danym czasie. Wskaźnik przyrostu naturalnego określa wartość tej różnicy po przeliczeniu na 1000 mieszkańców (wskaźnik jest wyrażony w promilach). Na wielkość wskaźnika przyrostu naturalnego wpływ ma poziom życia, rozwój gospodarczy, system polityczny oraz kultura.
• migracje - jest to proces w wyniku którego ludność zmienia miejsce zamieszkania, migracje dzielimy na wewnętrzne, które obejmują zmiany miejsca zamieszkania wewnątrz danego kraju (np. ze wsi do miasta) oraz migracje zewnętrzne, obejmujące przyjazdy i wyjazdy zagraniczne. Biorąc pod uwagę czas pobytu wyróżnia się migracje stałe i okresowe, ze względu na przyczyny, migracje dzielimy na polityczne, zarobkowe, religijne. Biorąc pod uwagę czynnik, który zdecydował o podjęciu migracji - dobrowolne i przymusowe.
• stare i młode społeczeństwo - o społeczeństwie młodym mówimy wtedy, gdy procentowy udział
• dzieci i młodzieży w strukturze wieku jest przeważający. Struktura taka dominuje w krajach rozwijających się. Społeczeństwo stare, cechuje struktura wieku w której procent ludzi starszych jest przeważający.
• eksplozja demograficzna - szybki, gwałtowny wzrost liczby ludności na świecie. Liczba ludności na świecie ciągle rośnie, czas w którym nastąpi wzrost liczby ludzi o miliard staje się coraz krótszy.
• W czasie trwania ludzkiej cywilizacji, można wyróżnić trzy intensywne zmiany liczby ludności. Pierwsza nastąpiła około 10 tys. lat temu w okresie zwanym neolityczną rewolucją rolniczą, wywołana była m.in. zmianami jakie zaszły w rolnictwie (uprawa roli, nadwyżki żywności) oraz poprawą warunków bytowych ludności. Kolejna intensywna zmiana nastąpiła w połowie XVIII wieku, głównym jej powodem była rewolucja przemysłowa, która doprowadziła do polepszenia warunków życia, nastąpił znaczny wzrost produkcji żywności. W połowie XX wieku nastąpiła kolejna eksplozja demograficzna, wywołana poprawą warunków bytowych, wzrostem poziomu higieny, powszechnym dostępem do opieki lekarskiej.
• fazy rozwoju demograficznego

Faza	Stopa urodzeń	Stopa zgonów	Przyrost naturalny	Struktura wieku	Średnia długość życia	Uwagi
I	Bardzo wysoka (ok. 50-60‰)	Bardzo wysoka (ok. 50-60‰)	Bardzo mały lub zerowy	młoda	Ok. 20-45 lat	Faza ta obecna jest obecnie tylko w populacjach żyjących na bardzo niskim poziomie rozwoju.
II	Bardzo wysoka (ok. 50-6‰)	Średnia (ok. 20-30‰)	Bardzo duży (ok. 20-30‰)	młoda	45-50	Faza ta jest charakterystyczna dla eksplozji demograficznej (np. Niger)
III	Wysoka (ok. 35-45‰)	Niska (ok.15-25‰)	Duży (ok. 10-20‰)	średnia	50-55	Obecnie faza ta występuje np. w Nigerii w Polsce występowała w latach 20.-30. XX wieku
IV	Niska (ok. 10-20‰)	Niska (ok. 10-15‰)	Mały (ok. 0-10‰)	stara	55-65	Faza występująca w krajach rozwiniętych gospodarczo (Europa Zachodnia lata 60-te, w Polsce do początku lat 80-tych
V	Bardzo niska (poniżej 10‰)	Bardzo niska (poniżej 10‰)	Bliski zera (dodatni lub ujemny)	Stara	Pow. 65 lat	Faza występująca w krajach rozwiniętych gospodarczo (Europa Zachodnia np. Francja, Niemcy), Polska wkracza w tę fazę

Eksplozja demograficzna w Ameryce Południowej

Kiedy odkryto Amerykę Południową, zamieszkiwali ją przede wszystkim Indianie, których liczba wynosiła około 20 mln. W XIX wieku nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności, która przybywała do Ameryki Południowej głównie z krajów europejskich. Europejczycy osiedlali się w głównej mierze w Brazylii, Argentynie, Chile i Urugwaju. Liczba ludności w Ameryce Południowej w 1900 roku wzrosła, osiągając liczbę 63 mln. Wiek XX charakteryzował się czterokrotnym wzrostem liczby ludności, a Ameryce Łacińskiej wzrost ten był siedmiokrotny. Przyczyną tak gwałtownego wzrostu liczby ludności był przypływ ludzi z zagranicy

a także bardzo wysoki przyrost naturalny. AmerykaPołudniowa jest kontynentem charakteryzującym się bardzo szybkim wejściem w fazę eksplozji demograficznej porównując z innymi kontynentami.

Fazy przejścia demograficznego w państwach Ameryki Południowej

Koniec XIX wieku charakteryzował się w Ameryce Południowej, spadkiem tempa przyrostu naturalnego, co spowodowane było w głównej mierze wysokim wskaźnikiem umieralności. Z początkiem XX wieku nastąpił ponowny wzrost przyrostu naturalnego. Do wzrostu wskaźnika przyrostu naturalnego przyczyniła się znaczna poprawa warunków bytowych, wzrost poziomu higieny, rozwój medycyny (zapobieganie chorobom takim jak żółta febra, zimnica). W roku 1940 a Ameryce Południowej liczba ludności wzrosła trzykrotnie, wskaźnik urodzeń w tym okresie był bardzo wysoki, zasadniczym powodem tego były dostęp do opieki medycznej, który stał się powszechny. W tym okresie Ameryka weszła w drugą fazę rozwoju demograficznego, którą charakteryzuje spadek wskaźnika umieralności a utrzymywanie się wysokiego wskaźnika urodzeń. Okres ten charakteryzował się wysokim przyrostem naturalnym, który utrzymywał się w latach 40-tych i 50-tych XX wieku, w Ameryce Poł. na poziomie 30‰ a w państwach takich jak Brazylia, Boliwia wynosił do 50‰. Natomiast wskaźnik umieralności spadł o blisko 50% w państwach takich jak Argentyna, Chile, Urugwaj. Pod koniec lat 60-tych XX wieku odnotowano gwałtowny spadek liczby urodzeń, szczególnie w państwach które do tego okresu były najludniejsze m.in. Brazylia, Kolumbia, spadek nastąpił również w Boliwii i Ekwadorze. Głównymi przyczynami spadku rodności były zmiany gospodarcze jakie zaszły w tym czasie. Nastąpił rozwój miast, wzrost urbanizacji, poziomu wykształcenia, zmienił się model rodziny.

Ameryka Południowa uzyskała dość szybko niepodległość, miedzy innymi dzięki ogromnej liczbie ludności migrującej z Europy do Ameryki Południowej. Migracje miały wpływ na prowadzoną w Ameryce politykę gospodarczą, która stała się bardzo niezależna i dynamiczna. Wzrost gospodarczy, który do II wojny światowej był dość powolny, po zakończeniu wojny przybrał bardzo szybkie tempo, największy był w latach 1960 -1970.

Produkcja przemysłowa osiągnęła największy poziom w latach 1950 -1975, odnotowano jej pięciokrotny wzrost, spowodowało to wzrost liczby ludności na obszarze Ameryki Południowej. Znacznie poprawiły się warunki bytowe ludności, głównie dzięki wprowadzeniu szczepień oraz w wyniku tzw. "zielonej rewolucji", której osiągnięcia przyczyniły się do zasadniczych zmian w rolnictwie Ameryki Południowej. Ulepszono systemy nawadniające i melioracyjne, zaczęto stosować nawozy sztuczne oraz wprowadzone nowe odmiany zbóż. Dzięki temu produkcja żywności znacznie wzrosła, a to z kolei oznacza lepsze warunki życia, spadek liczby zgonów a także wzrost liczby urodzeń, (druga faza rozwoju demograficznego). Obecnie średnia długość życia w państwach Ameryce Południowej (Brazylia, Kolumbia, Meksyk) wynosi 55-65 lat. Wskaźniki urodzeń w porównaniu z latami ubiegłymi spadają, średnio 40-50‰ (Boliwia 46,6‰). Wskaźnik ten jest

w porównaniu z innymi kontynentami, jednym z najwyższych w Europie wynosi on średnio 11-14‰.

Spada również saldo migracji przede wszystkim międzykontynentalnych, które obecnie jest ujemne.

W roku 1995 wynosiło -392 tys. Liczba ludności Ameryki Południowej w ostatnich latach spada, głównie

w wyniku malejącego przyrostu naturalnego a także spadku liczby ludności napływającej z Europy i Azji. Tempo spadku liczby ludności jest w poszczególnych państwach Ameryki Poł. zróżnicowane. Wynika to z różnego poziomu gospodarczego, państwa posiadające wysoki dochód na jednego mieszkańca (Argentyna, Urugwaj) będą się charakteryzowały niskim przyrostem naturalnym, państwa biedniejsze (Boliwia, Paragwaj, Peru) będą posiadać wyższy wskaźnik przyrostu naturalnego.

Struktura demograficzna Ameryki Południowej

Od roku 1950 do 2003 na świecie liczba ludności wzrosła o 150,3%, (1950 - 2523 mln, 2003 - 6314 mld). W Ameryce południowej wzrost ten był o 237,5%, (1950 - 160 mln, 2003 - 540 mln). Największy wzrost liczby ludności w tym okresie, był m.in. w Brazylii. Ludność Ameryki stanowi 8,7% liczby ludności świata.

W latach 1960 - 1990 doszło do dwukrotnego wzrostu liczby ludności Ameryki Poł. Roczny średni przyrost naturalny w okresie od 1965 do 1990 wynosił 24‰, wskaźnik urodzeń - 24‰, umieralności - 7‰. Od dłuższego czasu w wielu państwach Ameryki Poł. wskaźnik umieralności znacznie spada, jednocześnie wskaźnik urodzeń ma tendencję spadkową. Przewiduje się, że przyrost naturalny nie spadnie, ponieważ duża liczba ludności znajdzie się w wieku reprodukcyjnym. W 1995 roku procent ludzi w wieku lat 15 wynosił 32,5. Średnia wieku - 22,9lat.

Ameryka Południowa posiada młode społeczeństwo, przyrost naturalny należy do jednych

z najwyższych na świecie, równocześnie jest to Ameryka Południowa należy do jednych z najsłabiej zaludnionych kontynentów na świecie, ludność Ameryki Poł. stanowi zaledwie 8,7% ludności świata, również gęstość zaludnienia nie jest wysoka, wynosi 24 osoby na km².

Następstwa eksplozji demograficznej

Jednym ze skutków eksplozji demograficznej są migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Ludność na całym świecie migruje głównie na obszary w których występują korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa czy gospodarki. Takimi obszarami na świecie są nadmorskie rejony, gdzie wilgotny klimat, dobre gleby a także sprzyjające warunki dla rozwoju transportu, przyciągają ludność. W Ameryce Południowej do rejonów najatrakcyjniejszych dla zasiedlenia należą tereny strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej m.in. Nizina La Platy, w Brazylii (Minas, Gerais, Sao Paulo), obszary nad Morzem Karaibskim.

Wzrost ludności, wiąże się z przeludnieniem niektórych obszarów. Na wsiach gdzie jest wysoki przyrost naturalny przeludnienie jest największe. Skutkiem tego jest rosnące bezrobocie na wsiach a tym samym pogorszenie warunków bytowych ludności wiejskiej. Ludność wiejska w poszukiwaniu lepszych warunków życia migruje do miast. Intensywna migracja do miast, powoduje, że w miast stają się przeludnione i brakuje miejsc pracy w szczególności dla ludzi młodych w wieku produkcyjnym. W latach 50-tych XX wieku główny procent ludności Ameryki Południowej stanowili mieszkańcy wsi. Dziś około 75% mieszkańców Ameryki Poł. stanowią ludzie mieszkający w większych lub mniejszych miastach Argentyny, Urugwaju, Wenezueli czy Brazylii. Jedynie w Gwatemali i Salwadorze większość stanowią mieszkańcy wsi.

Rejon	Saldo migracji [tys. osób]
Afryka	-63
Azja	-1366
Europa	+739
Ameryka Łacińska	-392
Ameryka Północna	+971
Australia i Nowa Zelandia	+122

Rozwijające się w szybkim tempie miasta, charakteryzują się zmianą struktury zatrudnienia, która przekształca się w strukturą przemysłową i usługową. Wzrost liczby ludności w miastach wiąże się z brakiem dostatecznej ilości mieszkań. Z powodu braku miejsc pracy duża grupa mieszkańców miast, pracuje dorywczo za bardzo niską płace (mycie samochodów, czyszczenie butów, zbieranie złomu). Często zdąża się, że nawet pracujący na stałe, mają bardzo niskie zarobki, często nie wystarczające na utrzymanie. Takie warunki powodują, że wśród społeczeństwa wzmagają się nastroje niezadowolenia, powstają konflikty, które w wielu przypadkach prowadzą do buntów i zamieszek.

Gwałtowny napływ ludzi do wielkich miast Ameryki Południowej, powoduje, że przekształcają się one w ogromne "molochy" tak jest np. w Sao Paulo - 20 mln mieszkańców, Buenos Aires - 13 mln, Rio de Janeiro - 10 mln, Lima - 8 mln, Bogota - 7 mln. W miastach tych bardzo wyraźnie widoczne są liczne problemy społeczne a także ekonomiczne. Widoczny jest również proces podziału mieszkańców na klasę biednych

i bogatych. Uboga ludność osiedla się na obrzeżach miast tworząc slumsy. W Brazylii ubogie dzielnice zwane są favelas, liczba ludzi mieszkających w tych dzielnicach dochodzi do 25 mln. W dzielnicach tych rodzą się liczne patologie społeczne, rozwija się przestępczość (kradzieże samochodów), prostytucja, przemysł narkotykowy - zalążkiem tego przemysłu jest Kolumbia, gdzie zyski ze sprzedaży kokainy wynoszą około 5 mld dolarów. Kolumbia znajduje się na trzecim miejsce pod względem produkcji marihuany.

W wyniku eksplozji demograficznej ludność Ameryki Południowej wzrosła kilkakrotnie. Ludności Ameryki Poł. w 69% stanowią mieszkańcy czterech państw: Brazylii, Meksyku, Kolumbii, Argentyny. Wzrastająca liczba ludność wymaga znacznie większych potrzeb, wzrasta zużycie zasobów naturalnych wykorzystywanych w przemyśle, skutkiem tego może być ich szybkie wyczerpanie a także znaczne szkody

w środowisku naturalnym. Przykładem degradacji środowiska naturalnego są lasy w Amazonii, które zostały

w znacznym stopniu uszkodzone i zniszczone zwłaszcza na terenie Brazylii.

Następstwem eksplozji demograficznej są zmiany w strukturze demograficznej społeczeństwa. Zmiany następują w grupach ludzi w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, staja się one bardzo liczne, co będzie prowadzić do dalszego wzrostu liczby ludności. Rozwój gospodarczy nie nadąża za tak dynamicznym wzrostem liczby ludność, brakuje więc miejsc pracy dla młodych ludzi. Bezrobocie będzie wzrastać. Problemy pojawiają się również w zaspokajaniu potrzeb związanych z edukacją i dostępem do służby zdrowia. Prowadzi to do analfabetyzmu, (w Brazylii, aż 7 mln dzieci nie chodzi do szkoły), niskiego poziomu kształcenia oraz rozprzestrzeniania się niebezpiecznych chorób. Ogólnie obniża się poziom życia. Rośnie liczba ludności tzw. marginalnej, żyjącej poniżej standardu. Szczególnie trudne warunki do egzystencji są w Boliwii, gdzie jest bardzo niski poziom oświaty, brakuje mieszkań lub istniejące warunki mieszkaniowe i sanitarne są poniżej jakiegokolwiek poziomu. Ma to odzwierciedlenie w umieralności wśród dzieci, która jest bardzo wysoka, aż 8% noworodków, umiera zanim osiągnie rok.

Bardzo ważną rola przypada polityką, którzy powinni dążyć do poprawy warunków bytowych ubogich mieszkańców Ameryki Południowej. W pierwszej kolejności regulacji podlegają procesy ludnościowe. Ma ona polegać na odpowiednim modelowaniu poziomu płodności, umieralności oraz procesów migracyjnych. Prowadzi się działania związane z planowaniem wielkości rodziny a także działania promujące ochronę zdrowa

i właściwe odżywiane, co ma wpłynąć na obniżenie umieralności.

W polityce wyróżniono dwa kierunki działania. Pierwszy, którego celem jest utrzymanie obecnego poziomu dzietności lub jego wzrost (polityka pronatalistyczną). Drugi kierunek który zmierza do ograniczenia poziomu dzietności (politykę antynatalistyczną).

Korzyści jakie płyną z wzrostu liczby ludności to przede wszystkim, wzrost siły roboczej oraz młode społeczeństwo. Obszary dotychczas bezludne stają się zagospodarowywane np. w Boliwii ludność zaczęła się osiedlać na Nizinie Boliwijskiej, która należała do jednych z najsłabiej zaludnionych obszarów Ameryki Południowej. Osiedlanie się ludzi na takich obszarach pozwala na odciążenie przeludnionych miast.