Od zarania dziejów ludzkości bardzo dużą rolę pełniły religie będące istotnym elementem kulturowym. Religie rozprzestrzeniały się wraz z rozwojem komunikacji i nasilającymi się migracjami w miejsca odległe od ich źródeł. Trudne jest określenie granic religii, gdyż wyznawcy różnych religii mieszkają często na tych samych terenach.
Główną cechą różnicującą religię jest liczba wyznawanych bogów: religie uznające jednego boga to religie monoteistyczne, wielu bogów - politeistyczne. Religie kultywujące przyrodę to religie animistyczne. Wiele różnic pomiędzy religiami wynika z nakazów wiary i różnorakich zakazów. Religie mają ogromny wpływ na życie społeczne i polityczne, rodząc czasami problemy wewnątrz państw czy regionów. Główne religie współczesnego świata to: judaizm, chrześcijaństwo, islam, hinduizm, buddyzm i konfucjanizm.
Judaizm to najstarsza religia monoteistyczna - początki sięgają dwa tysiąclecia p.n.e. Wszelkie nakazy i zakazy normujące życie wyznawców judaizmu spisane są w Torze. Główne normy to: obrzezanie, spożywanie potraw koszernych (min. zakaz spożywania wieprzowiny), przestrzeganie szabatu (zakaz wykonywania jakichkolwiek prac od piątkowego do sobotniego zmroku).
Chrześcijaństwo swe początki wywodzi z judaizmu i wiążą się one z narodzeniem Jezusa Chrystusa. Świętą księgą chrześcijan jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. W chrześcijaństwie doszło do dwóch dużych rozłamów: pierwszy w XI wieku podzielił je na zachodnie podległe papieżowi i wschodnie odrzucające prymat Rzymu. Drugi rozłam miał miejsce w XVI wieku kiedy to z chrześcijaństwa zachodniego oddzielił się protestantyzm. I tak chrześcijaństwo wschodnie to prawosławie, a zachodnie - katolicyzm i protestantyzm.
Kościół rzymsko-katolicki ma rozbudowaną hierarchię na czele z papieżem, określoną liturgię, prawo kanoniczne. We współczesnym świecie do umacniania kościoła rzymsko-katolickiego przyczynił się Jan Paweł II (pontyfikat 1978-2005). Dążył on również do pogodzenia i zjednoczenia wszystkich religii chrześcijańskich.
Protestantyzm dzieli się na trzy główne części: luteranizm, kalwinizm i anglikanizm. Wierni to mieszkańcy Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Nazwa wywodzi się od protestu twórców odłamu przeciwko zakazowi reformowania kościoła katolickiego i jego doktryn. Główna różnica w sferze wiary pomiędzy katolicyzmem i protestantyzmem to brak kultu Matki Bożej u protestantów. W protestantyzmie obowiązuje wiele nakazów i zakazów i tak na przykład mormoni nie piją kawy, herbaty, alkoholu i coca-coli oraz nie palą tytoniu; adwentyści nie palą tytoniu, nie używają kosmetyków, nie tańczą, nie jedzą wieprzowiny, nie uprawiają sportu.
Prawosławie rozpowszechnione jest w Europie Wschodniej i na Bałkanach. W Polsce mieszka kilkaset tysięcy wyznawców prawosławia. Święta Góra Grabarka jest miejscem ich pielgrzymowania.
Za twórcę islamu uznany jest prorok Mahomet żyjący w VII wieku n.e. Religia ta dominuje w świecie arabskim. Świętą księgą jest Koran. Wiele państw muzułmańskich traktuje Koran jak kodeks prawny. Według islamu jedynym bogiem jest Allach a Mahomet jest jego prorokiem. Najważniejsze zasady islamu:
- wiara w Allacha;
- modlitw pięć razy dziennie do której nawołuje z minaretu muezin;
- post w miesiącu ramadan obowiązujący od świtu do zmierzchu;
- jałmużna;
- przynajmniej raz w życiu pielgrzymka do Mekki o ile pozwalają na to warunki finansowe;
- zakaz spożywania wieprzowiny;
- zakaz spożywania alkoholu;
- dopuszcza wielożeństwo;
- kobiety mają ograniczone prawa;
- prawo islamskie dopuszcza obcinanie rąk i kamienowanie (za urodzenie nieślubnego dziecka).
W Polsce islam wyznaje kilkutysięczna mniejszość Tatarska mieszkająca na wschodzie.
Twórcą buddyzmu jest Budda. Wywodzi się z hinduizmu. Religia ta nie posiada oficjalnej struktury. Jest tolerancyjna dla innych poglądów i wierzeń, potępia podział kastowy. Wyznawcy buddyzmu mieszkają głównie w Azji Południowo-Wschodniej.
Hinduizm jest religią politeistyczną. Wyznawcy zamieszkują głównie Indie. Wierzą w reinkarnacje - przechodzenie duszy po śmierci do innego ciała. Reinkarnacji podlegają zarówno dusze ludzi jak i zwierząt, dusze ludzkie mogą przechodzić w ciała zwierząt i odwrotnie. W zależności od uczynków dusza w następnym wcieleniu osiąga lepsze lub gorsze życie. Dla wyznawców hinduizmu krowa jest zwierzęciem świętym. Jest zakaz jedzenia wołowiny - Indie są pierwsze na świecie pod względem pogłowia bydła. Bydło jest często przyczyną problemów - tarasującego ulicę nie można przeganiać, zanieczyszcza ulice. Bydło dostarcza mleka - choć mleczność krów jest tu niska, jest siłą pociągową, odchody służą jako nawóz i opał.
Konfucjanizm jest religią na pograniczu z filozofią. Twórcą jest chiński mędrzec żyjący w VI-V w. p.n.e. - Konfucjusz. Głosił, że tylko życie i działanie w zgodzie z przyrodą daje powodzenie życiowe. Życie powinno być podporządkowane rytmowi zmieniającej się przyrody. Konfucjanizm był długo religią państwową w Chinach. Według konfucjanizmu syn zależny jest od ojca, brat młodszy od starszego, żona od męża itd. Wynika z tego szacunek do innych. We współczesnym świecie konfucjanizm najbardziej rozpowszechniony jest w Japonii.
Religia ma duży wpływ na życie społeczne i rozwój duchowy człowieka, kształtowanie jego osobowości, stosunek do otaczającego go świata. Religia determinuje rozwój sztuki - architektura, malarstwo, literatura, muzyka. Islam poprzez preferowany model rodziny wpływa na rozwój demograficzny społeczności arabskiej.
Religie rodzą też konflikty. Najbardziej znane to konflikty w Irlandii Północnej pomiędzy katolikami i anglikanami, na Bliskim Wschodzie pomiędzy Żydami i Muzułmanami. Prowadzą one do zachowań ekstremalnych: zamachów terrorystycznych, wojen. Ponieważ zróżnicowanie etniczno-religijne jest często źródłem konfliktów konieczna jest we współczesnym świecie tolerancja. W 1948 roku podkreśliła to Organizacja Narodów Zjednoczonych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zaczynającej się sformułowaniem: "... Uznanie godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata..." Według Deklaracji celem ludzkości jest zbudowanie świata w którym panować będzie wolność słowa i przekonań, a podstawowe prawa każdego człowieka to prawo do życia, bezpieczeństwa i wolności, zakaz niewolnictwa i tortur, równość wobec prawa. Prawa obywatelskie to:
- swoboda poruszania się;
- swoboda wyboru miejsca zamieszkania;
- prawo opuszczania swojego kraju i powrotu doń;
- prawo do azylu;
- prawo do posiadania obywatelstwa;
- prawo do wolności myśli, wyznania i sumienia;
- wolność opinii i swoboda jej wyrażania;
- prawo do pokojowych zgromadzeń;
- prawo do uczestniczenia w życiu publicznym swojego kraju;
- prawo do pracy;
- prawo do odpowiedniego na pracę;
- prawo do tworzenia związków zawodowych;
- prawo do nauki;
- prawo do ochrony zdrowia;
