Mierzeja Helska jest piaszczystym tworem morza, oddzielającym Zatokę Pucką od wód Bałtyku. Na obszarze nasady półwyspu znajduje się miejscowość o nazwie Władysławowi. Mierzeje są tworami prądów morskich, które przemieszczają piaski plażowe wzdłuż linii wybrzeża morskiego, naśladując jego przebieg. Kierunek przemieszczania się piasku uwarunkowany jest kierunkiem najczęstszych wiatrów, wiejących na danym obszarze. U wyjścia zatoki przemieszczający się piasek buduje etapami ciągnący się na wiele setek metrów podwodny wał, stający się w kolejnym etapie rozwoju mierzeją, odcinającą ( po części bądź całkowicie) wody zatok od wód pełnego morza. Odizolowany za pomocą mierzei fragment morski zwie się zalewem (np. Zalewem Wiślanym, Zalewem Kurońskim). Mierzeja, które połączona jest jedynie jednym końcem ze stałym kontynentem zwie się kosą. Polska Mierzeja Helska, posiadająca długość 34 km a szerokość wahającą się od 100 m do 3 km, zbudowana z piasków wędrujących we wschodnim kierunku wzdłuż linii wybrzeża Morza Bałtyckiego jest typowym przykładem kosy. Ostateczne ukształtowanie się Mierzei Helskiej miało miejsce przez kilkunastoma latami temu. Współcześnie mierzeję niszczą potężne fale sztormowe. Naturalna dostawa piasku została zahamowana w wyniku budowy sztucznego falochronu w porcie rybackim we Władysławowie.

Zatoką Pucką zwie się tak północno- zachodni fragment obszaru Zatoki Gdańskiej, leżący między Półwyspem Helskim z północy oraz Pobrzeżem Kaszubskim z zachodu. Zajmuje powierzchnię około 364 km kw., posiada głębokość dochodzącą do 54 metrów. Wody zatoki o dużym stopniu zanieczyszczenia nie są zdatne do zażywania kąpieli i uprawiania sportów wodnych. Zatoka Pucka oddzielona jest od właściwej zatoki podwodnym, piaszczystym wałem, zwanym Rybitwią Mielizną, biegnącym od Cypla Rewskiego do miejscowości Jastarnia. Miejscowości Puck i Jastarnia słyną z dobrze rozwijających się portów rybackich. Zatoka Pucka jest najpłytszą częścią obszaru w Zatoce Gdańskiej. Ta płytkość sprawia, że w zimowej porze roku zatoka ulega zamarznięciu na okres nawet kilku tygodni. Niewielki stopień zasolenia ( dochodzący miejscami poniżej 1 promila) charakteryzuje wody w Zatoce Puckiej i na Zalewie Wiślanym. Czasami w zimie pogoda na wybrzeżu morskim jest szczególnie nieprzyjemna i nie sprzyja spacerom, czasami nawet może zagrażać życiu ludzkiemu. Podnosi się stan wód w Zatoce Gdańskiej i Puckiej, a woda w ujściu Wisły do morza ulega gwałtownemu spiętrzeniu. Katastrofa wspomagana jest współdziałaniem huraganowego wiatru, jak również ulewnymi i zaciętymi deszczami. Z terenu Zatoki Puckiej do otwartego morza wywieziono około kilku tysięcy metrów sześciennych piasków (przeprowadzany był proces tzw. refulacji). Brzegi półwyspu wymagały wzmocnienie przy pomocy bloków i specjalnych opasek, wykonanych z betonu. Dla środowiska przyrodniczego skutki tego przedsięwzięcia są katastrofalne. Opaski betonowe zagrodziły naturalnemu połączeniu wód Zatoki z wodami Morza Bałtyckiego. Jednocześnie wraz z masą piasku z dna Zatoki Puckiej na otwarte morze przedostały się błyskawicznie odmienne gatunki zwierząt i roślin wodnych, które w wodach Bałtyku czują się obco, i w których nie mają możliwości i warunków życia i rozwoju. Pogłębianie zatoki wywołuje efekt kształtowania się wyższych fal, będących destrukcyjnymi dla półwyspu. Betonowe wzmocnienia brzegów oszpecają i odstraszają turystów i plażowiczów z wypoczynkiem na łonie natury. Dzisiejszy Puck stanowi niewielką, dwunastotysięczną miejscowość, będącą znanym ośrodkiem rybołówstwa oraz przetwórstwa rybnego. Główna trakcja turystyczna Pucka to port, pochodzący z okresu wczesnego średniowiecza. W czasach XVI i XVII wieku pucki port był stanicą dla floty królewskiej, a w czasach międzywojennych - dla okrętów polskiej marynarki wojennej. Współczesny port wykorzystywany jest zarówno przez rybaków jak i żeglarzy. Pucki port jachtowy może jednorazowo być wykorzystywany przez około 100 jednostek pełnomorskich bądź 200 łodzi o klasie olimpijskiej. Każdorazowo w porcie odbywają się częste i liczne regaty rangi krajowej i międzynarodowej, a wody Zatoki Puckiej goszczą sławnych na całym świecie żeglarzy. Zatoka Pucka, zwana również przez mieszkańców Kaszubszczyzny pletą, - co oznacza kałużę, nazywana jest czasami bardziej romantycznie, a mianowicie Małym Morzem. Zatoka Pucka była w przeszłości najpiękniejszym rejonem Morza Bałtyckiego. W płytkich i prześwietlonych wodach zatoki, na dnie można było zauważyć barwne łąki podwodne, a w składzie gatunkowym można było zauważyć trawy morskie, krasnorosty i brunatnice. Rośliny były domem dla węgorzy, szczupaków, wężynków i kur - diabłów. Pozbawiona wiatrów zatoka była schronieniem dla wielu gatunków ptakom, które zimowały na Pomorzu. Zwłaszcza dla łabędzi, których puch stał się - pomijając bursztyn - głównym produktem nabywanym przez rzymskich handlowców. Czyste i pełne ryb wody zatoki były domem dla fok bałtyckich. Krajobraz pogodnej, słonecznej zatoki, przepełnionej roślinnością i morskimi zwierzętami widzi się współcześnie jedynie w... telewizji, na obrazach dawnych kronik filmowych z końca lat pięćdziesiątych. Pierwsze oznaki degradacji i wyniszczenia środowiska naturalnego zaznaczyły się wyraźnie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, choć jedynie nieliczni obserwatorzy zauważyli te zgubne skutki. Wody zatoki dalej były zanieczyszczane ściekami miejskimi i przemysłowymi, dokonując nadmiernego użyźnienia i zanieczyszczenia środowiska wodnego. Zachwianie stanu równowagi biologicznej miało miejsce nagle i było dramatyczne w skutkach. Po upływie zaledwie kilku lat, w okresie przełomowym lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych doszło do całkowitego wyginięcia morszczynów i wielu gatunków ryb. Pomór ryb wywołał znaczne zanieczyszczenie plaż i wód przybrzeżnych. Współcześnie rejon Zatoki Puckiej Wewnętrznej ( znajdujący ponad 100 kilometrów kwadratowych w północnym kierunku od Cypla Rewskiego) stanowi Nadmorski Park Krajobrazowy - te działanie ma na celu ochronę jeszcze tego, co pozostało i przetrwało od zagłady. W wyniku ograniczenia spływu zanieczyszczeń równowaga biologiczna w wodach zatoki powoli się stabilizuje. Pas plaż i wód w pobliżu Pucka zostały oddane do użytku z zatwierdzenia Sanepidu. Jednakże w wodach wokół Swarzewa, Gnieżdżewa, Rzucewa i Osłonina wciąż nie można się kąpać. Powrót do "biologicznej świetności" jest kosztowne i wymaga dużych nakładów inwestycyjnych i czasowych. Do atrakcji przyrodniczych miejscowości Puck zaliczyć można monumentalne głazy narzutowe, doprowadzone na teren Polski przez nasuwający się lodowiec skandynawski. Zajmują one pucki brzeg i nazywane są dumnie Dwunastoma Apostołami. Największy z nich posiada aż 7,5 metra w obwodzie! Kolejna atrakcja to rezerwat Beka, leżący przy ujściu Redy. Chronione są tam stanowiska słonorośli jak również miejsca przebywania i lęgowe wielu okazów ptaków, z których najbardziej zagrożone są: biegusy, bekasy, ostrygojady i łabędzie.

Historia Pucka

Puck jest jednym z miast województwa pomorskiego, siedzibą powiatu puckiego, leży na terenie Pobrzeża Kaszubskiego, nad wodami Zatoki Puckiej, przy ujściu rzeki Walewki. Sąsiaduje z obszarem Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Zamieszkiwany jest przez około 11,7 tys. mieszkańców (dane z 1998 roku). U zarania wieku XIII w. pełnił rolę osady targowej, w 2. połowie XIII w. stał się grodem kasztelańskim. W 1309 roku dostał się pod panowanie Krzyżaków, z ich rąk otrzymał prawa miejskie w 1348. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-66) opowiedział się po polskiej stronie, dlatego od 1466 należał już do Polski ( rejon Prus Królewskich). Był znów miastem powiatowym, gdzie odbywały się sejmiki i sądy ziemskie. Za czasów panowania Władysława IV Wazy w mieście zbudowano twierdzę i port wojenny. W latach 1772-1920 miasto było pod panowaniem pruskim, w latach międzywojennych był to jedyny polski port morski, do momentu, kiedy na wybrzeżu wyrósł port w Gdyni. Za czasów okupacji niemieckiej w latach 1941-44 w mieście mieścił się hitlerowski obóz pracy przymusowej a w latach 1940-42 pełnił on rolę obozu przesiedleńczego dla Polaków. W lutym i marcu roku 1945 w Pucku Niemcy dokonali mordu na 234 więźniach przewiezionych tu z obozu koncentracyjnego Stutthof. W latach 1945-75 Puck był znów miastem powiatowym. Jest znanym współcześnie portem rybackim, ośrodkiem usługowym i turystycznym, w którym również rozwija się drobny przemysł. Na terenie miasta zlokalizowane są zakłady mechaniczne produkujące silniki do kutrów oraz przeprowadzające remonty kutrów. Mieszczą się ty również zakłady przemysłu spożywczego (przetwórstwa rybnego, mięs, mleczarni, młyny), jak również niewielkiej wielkości zakłady dziewiarskie i drzewne. Puck stanowi znany w Polsce ośrodek wczasowo-kolonijny i kempingowy z przystanią jachtową. Najważniejszymi zabytkami jest tutaj gotycki kościół (XIV-1. poł. XVII w.), przebudowany w końcu XIX w.. Na uwagę zasługuje również dawny szpital dla ubogich (zbudowany w 1757 roku) - obecnie będący siedzibą Muzeum Ziemi Puckiej, wokół rynku znajdują się malownicze kamieniczki z późno klasycystycznymi i eklektycznymi fasadami (XIX w.). Na wschód od miasta znajduje się pomnik przyrody - głazy narzutowe - zwane 12 Apostołami.

Nadmorski Park Krajobrazowy

W granicach Nadmorskiego Parku Krajobrazowego obejmuje granicami pas wybrzeża od zachodniego wzniesienia Białogóry do Półwyspu Helskiego oraz Wewnętrzną Zatokę Pucką wraz z zachodnim wybrzeżem po miejscowości Rewę i Mechelinki z południa. Park leży w strefie Pobrzeża Południowobałtyckiego w rejonie Pobrzeża Kaszubskiego. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest znaczne zróżnicowanie krajobrazowe i roślinne. Nadmorski Park Krajobrazowy był jednym z pierwszych Parków Krajobrazowych Polski. Współcześnie chroni jedyne w swym rodzaju obszary o wybitnych wartościach przyrody i kulturowy, pełen cennych wartości rekreacyjnych.

Najsławniejsze wybrzeże klifowe ciągnie się pomiędzy miejscowościami Chłapowem a Jastrzębią Górą. Zwane jest Klifem Rozewskim, który jeszcze w czasie drugiej połowie XIX wieku był jednym z najbardziej aktywnych klifów polskich. Wówczas osiągał prędkość cofania nawet 2m w roku. O przystąpieniu z początku XX wieku do zahamowania tego procesu zadecydowało najprawdopodobniej obawa przed zawaleniem się latarni morskiej. U podnóża klifu zamocowano masywną opaskę betonową, posiadającą długość około 1 km, a do morza wrzucono wielkie głazy i kamienie. Tak zahamowano docieranie fal morskich na wybrzeże klifowe i doszło do samoczynnego procesu zlikwidowania procesów i zjawisk osuwiskowych. Klif powoli zamierał aż do całkowitego unieruchomienia, w takiej formie widzimy go dzisiaj. Nadmorski Park Krajobrazowy chroni obszar Mierzei Helskiej, części Mierzei Kaszubskiej po Białogórę, przymorski fragment Kępy Swarzewskiej i Puckiej oraz pradolinę Płutnicy i Kaszubską a przede wszystkim obszar Zatoki Puckiej Wewnętrznej.

Na obszarze bezpośredniego kontaktu lądu i morza dochodzi do szczególnie dynamicznych procesów przyrodniczych oraz geomorfologicznych, takich jak: akumulacji eolicznej oraz najaktywniejszej na terenie Parku erozji - zwłaszcza intensywnie zachodzącej na zachodnim brzegu Półwyspu Helskiego (gdzie dochodzi do jego przerwania) oraz na obszarze klifów obok Jastrzębiej Góry. Nadmorski Park Krajobrazowy obejmuje obszar, bogaty we wszystkie rodzaje wybrzeża, właściwe jedynie dla południowego Bałtyku - klifowego, wydmowego, mierzejowego i zalewowego. Wybrzeże klifowe ciągnie się w rejonie Kępy Swarzewskiej i Puckiej. Ciągnące się wzdłuż morza brzegi wydmowe są najczęściej spotykana forma brzegowa w Nadmorskim Parku Krajobrazowym. W strefie pradolin Redy-Leby, Płutnicy i Kaszubskiej występują brzegi zalewowe bez charakterystycznych wydm i plaż. Typową mierzeją jest Mierzeja Helska oraz Cypel Rewski nazywany również kosą rewską. Półwysep Helski charakteryzuje się występowaniem jedynych w Polsce plaż o ekspozycji południowej.

Nadmorska specyfika Parku podkreślana jest również unikalnym charakterem ekosystemów lądowych, które ukształtowały się na styku powierzchni lądowej i morskiej. Są niemi przede wszystkim: słynne zbiorowiska inicjalne plaż, zbiorowiska wydm barwy białej i szarej, wydmowy bór sosnowy oraz bór bażynowy. Ujścia pradolin pełne są łąk halofilnych i szuwarów oczeretowych półhalofilnych. Spotkać tu można również zbiorowiska naklifowe wraz z torfowiskami. Szczególnie objęte ochroną są jedne z najbardziej wysuniętych na wschód europejskich torfowisk wysokich o typie atlantyckim.

Zbiorowiska leśne porastają około 47% powierzchni Parku. Nadmorski Park Krajobrazowy szczególnie chroniony jest przez falochrony lasów, ochraniają one gleby, umacniają wydmy oraz klify. Dominują tutaj lasy z grupy borów - rośnie tu szczególnie popularna sosna z domieszkami brzozy, olchy oraz dębu. Bór suchy porasta szczególnie gęsto zachodnie tereny Parku, w rejonie na zachód od Dębek, przy ujściu rzeki Czarnej Wdy do morza oraz w rejonie Mierzei Hel. Bór świeży porasta zwłaszcza Półwysep Helski oraz przybiera formę niewielkich kompleksów na wybrzeżu pomiędzy Piaśnicą a Jastrzębią Górą. Niedaleko Rozewia natknąć się można na płat lasu bukowego, który sam stał się rezerwatem przyrody.

Szata roślinna Parku jest bardzo bogata. Spotkać tu można: turzycę piaskową dominującą w siedliskach świeżych suchych oraz piaskownicę zwyczajną porastającą wydmy. Pod szczególną ochronę został wzięty mikołajek nadmorski i groszek nadmorski. Osobliwość w Nadmorskim Parku Krajobrazowym to bogactwo gatunków występujących na obszarach maksymalnego wschodniego zasięgu w Europie oraz szeregu roślin w siedliskach specyficznych np.: siedliskach nieustabilizowanych, krańcowo ubogich i solniskowych. Flora Parku obfituje w rzadkie gatunki roślin na czele z gatunkami reliktowymi. Są nimi szczególnie: babka nadmorska, jarnik solankowy, bagienny, woskownica europejska, malina moroszka, ponikło wielołodygowe, bażyna czarna, kosaciec syberyjski oraz mieczyk dachówkowaty.

Bogactwo i zróżnicowanie fauny jest efektem indywidualnego charakteru nisz ekologicznych. Na szczególna uwagę zasługuje ornitofauna. Domy znalazło tu około stu kilkudziesięciu gatunków ptaków. Można spotkać myszołowa, krogulca, bataliona, brodźca, cyrankę i wiele innych gatunków. Liczną grupę stanowią mewy i rybitw. Ich znaczna liczebność podyktowana jest ogromnym zróżnicowaniem biocenotycznym Parku. Masowym i charakterystycznym zjawiskiem są w czasie wiosny i jesieni przeloty ptaków nad Półwyspem Helskim, który położony jest na trasie południowobałtyckiego szlaku wędrówek ptasich. Wody Zatoki Puckiej całorocznie zamieszkiwane są przez liczne gatunki ptactwa wodnego i błotnego. Na jesieni przylatują tutaj wielkimi gromadami stada łabędzi i dzikich kaczek, by w Parku przezimować.

Wody Zatoki Puckiej, o nieznacznym zasoleniu i dużej przezroczystości stworzyły unikatowe warunki środowiskowe. Roślinność i świat zwierzęcy to głównie gatunki morskie słonawe wraz z gatunkami słodkowodnymi. Spotkać tu można szczególnie często: ramienicę bałtycką, szorstką i włochatą. Do roślin kwiatowych często spotykana jest trawa morska oraz zamętnica błotna. Dodatkowo natknąć się można na zespoły glonów - zielenice, brunatnice i krasnorosty. Zatoka Pucka stała się ostoją dla wielu żyją różnorodnych zespołów organizmów zwierzęcych. W skład jest unikatowy i niespotykany w pozostałych wodach Polski. Fauna stanowi mozaikę form morskich słonawych i słodkowodnych. Głównymi reprezentantami zwierząt są skorupiaki -dlużlik, stulik, kiełże, małż sercówka drobna oraz inne gatunki, dla fauny słodkowodnej: pijawki rybiej, ośliczki, ślimaków, błotniarki, zawójki, zagrzebki panują idealne warunki do rozmnażania się i rozwoju. Wachlarz gatunkowy ryb jest również szeroki - spotkać można m.in.: ciernika, płoć, szczupaka, okonie, węgorza, łososia, sieję i śledzie.

Zatoka Pucka to jedyny w swoim rodzaju akwen na obszarze całego polskiego wybrzeża, posiadający niepowtarzalny charakter. Dlatego często można się tu natknąć na nurkujące foki szare i morświny. Wody otaczające Nadmorski Park Krajobrazowy znalazły się na liście Bałtyckiego Systemu Obszarów Chronionych.

Niezwykle wartościowe na tym obszarze są pokłady polihalitu, stanowiące przedłużenie zbadanych złóż soli kuchennej oraz soli magnezowo-potasowej z okolic miejscowości: Pucka i Mieroszyna. Leżą one w strefie przybrzeżnej w rejonie Rzucewa i znajdują się pod dnem Zatoki Puckiej biegnąc do Mierzei Helskiej. Zalegają one na nieznaczną głębokość. Być może w przyszłości dojdzie tu do eksploatacji tych złóż na skalę przemysłową. Pokłady soli o znacznej miąższości zawierają od 11-16% tlenku potasu. Szacunkowa wielkość zasobów - w sumie z pokładami lądowymi w okolicach Chłapowa i Mieroszyna - wynosi około 5 mld t soli kuchennej oraz 120 mld t polihalitu (soli potasowo - magnezowej).

Ukształtowanie powierzchni

Charakterystycznymi formami rzeźby ukształtowania terenu w powiecie puckim są głównie wysoczyzny morenowe, zwane po kaszubsku kępami, opadające stromo w postaci klifów do Morza Bałtyckiego. Charakterystycznymi formami ego obszaru są również pradoliny ( przykładem jest Pradolina Kaszubska u ujściu rzek Redy i Zagórskiej Strugi, Pradolina Płutnicy u ujścia rzeki Płutnica i Równina Błot Przymorskich) jak również mierzeje - najbardziej znane są mierzeje: Helska, Rewska i Kaszubska. Znaczna część tego rejonu porośnięta jest kompleksem leśnym Puszczy Darzlubskiej (zajmującym około 17 ha).

Obszar Mierzei Helskiej (w okolicach Władysławowi, Jastarnii, Helu) Mierzei Kaszubskiej (na zachodzi Jastrzębiej Góry - Dębek, Karwi) i Mierzei Rewskiej (na południu Zatoki Puckiej - w okolicach Rewy) odznacza się występowaniem wybrzeży mierzejowych lub wydmowych. Mierzeja Helska rozciąga się na długości około 38.4 km, szerokości od 150m w pobliżu nasady (Władysławowa) do 3 km na południowych wschodzie w okolicach Helu.

Na obszarze styku Kępy Puckiej i Swarzewskiej z brzegiem morskim spotykane jest wybrzeże typu klifowego, z klifem osłonińskim, martwym klifem puckim, klifem gnieżdżewskim, około 40-metrowym klifem chłapowskim (między Władysławowem a Rozewiem), z 30-metrowym klifem jastrzębskim. Spotyka się ty bardzo często liczne dolinki erozyjne. Największą z powyższych jest Dolina Chłapowska, jak również znany pod nazwą Rudnika Wąwóz Chłapowski oraz Lisi Jar.

Warunki klimatyczne

Klimat posiada przeważające w dużym stopniu cechy klimatu morskiego. Wartość średniej rocznej temperatury powietrza dochodzi do wysokich wartości i zawiera się w przedziale od 7,2 stopni C do 8,0 stopni C. Miesiąc o najniższej średniej temperaturze to luty, zaś najwyższe temperatury osiągane są w lipcu i sierpniu. Największe sumy opadów przypadają na miesiące letnie, szczególnie często na czerwiec i lipiec. Charakterystyczną cechą jest niewielka liczba dni bezwietrznych. Najsilniejszymi wiatrami, osiągającymi prędkości 5-6m/s są te, występujące od listopada do stycznia. Dominacją odznaczają się wiatry południowo zachodnie i zachodnie. W lecie temperaturę obniżają wiatry bryzowe, jako skutek różnicy temperatur między masami powietrza lądowego i morskiego. Rejon powiatu puckiego a zwłaszcza jego pas nadmorski odznacza się również wysoką wilgotnością mas powietrza w stosunku do terenów leżących w głąb kontynentu. Powietrze nadmorskie wzbogacone jest o zbawienny dla zdrowia jod i zwiększoną zawartość aerozolu morskiego.

Literatura pomocnicza:

- Janta A. (red.), 1997, Nadmorski Park Krajobrazowy, Wydawnictwo Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, Wadysławowo.

- Gerstmann E., 2000, Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego, tom3, Wydawnictwo Marpress, Gdańsk.

- Encyklopedia Multimedialna PWN 2000.