Przeszłość Ziemi

Nasza planeta liczy już kilka miliardów lat. Jej obecny obraz różni się bardzo tego, jaki panował w poprzednich erach. Nie zdajemy sobie sprawy że Ziemia wciąż ewoluuje, zmienia się, zachodzą na niej procesy, które znacznie wpływają na jej przyszły wygląd. Należy zwrócić uwagę, że wszystko na Ziemi się zmienia, jej obecny obraz jest tylko jednym z etapów tych przemian, niezauważalnych podczas życia jednego człowieka.

Ziemia swoje "życie" zaczęła około 4,5 miliarda lat temu. Był to okres pierwotnego kształtowania się skorupy ziemskiej i wszystkich powłok Ziemi - litosfery, hydrosfery, atmosfery. Powoli wykształcały się tarcze kontynentalne i zarysy pierwszych kontynentów, które wcale nie przypominały dzisiejszych. W tym czasie powstała m. in. tarcza wschodnioeuropejska. Na skutek licznych procesów powstały skały: gnejsy, granity, łupki krystaliczne. Niektóre z nich zachowały się do dziś. Był to również okres, gdy na Ziemi pojawiły się pierwsze organizmy. Ten okres nazwany został erą prekambryjską, która zakończyła się 570 milionów lat temu.

Następny etap w dziejach Ziemi nazywany jest erą paleozoiczną. W tym czasie miały miejsce pierwsze znane i opisane dwie orogenezy - kaledońska i hercyńska, które objęły swoim zasięgiem całą kulę ziemską. Orogeneza - to pojęcie obrazujące szereg procesów górotwórczych, obejmujących wypiętrzanie górotworu, fałdowanie oraz towarzyszące temu zjawiska, jak: trzęsienia ziemi, plutonizm, wulkanizm. Dzięki orogenezom ery paleozoicznej powstały m.in. Appalachy i inne góry, które istnieją do dziś, jednak są już niskie i zniszczone, ze względu na wiek (o ile nie zostały odmłodzone w orogenezie alpejskiej). W paleozoiku rozwinęły się już bardziej zaawansowane formy życia.

Erę tą można podzielić na sześć okresów:

Kambr to okres niepokoju tektonicznego, z zaawansowanymi procesami wulkanicznymi. Powstały wtedy bardzo odporne skały - kwarcyty, piaskowce kwarcytowe, łupki krystaliczne, które można spotkać np. w Górach Świętokrzyskich. W tym czasie panował bardzo ciepły i suchy klimat. Był to okres intensywnej transgresji morskiej - np. większość obszaru Ameryki Północnej znajdowała się pod wodą.

W ordowiku zmieniła się nieco sytuacja klimatyczna. Klimat nadal był ciepły, ale bardziej wilgotny niż wcześniej. Nadal duże obszary zalane są przez morze, np. cała dzisiejsza Polska. W ordowiku zaczynają pojawiać się ryby i koralowce.

Orogeneza kaledońska zaczęła się w sylurze. Jej efektem było wypiętrzenie Gór Świętokrzyskich, Skandynawskich, Kaledońskich i innych. Z orogenezą związane były procesy wulkaniczne, dzięki którym powstały skały występujące obecnie na Przedgórzu Sudeckim. Klimat ponownie zmienił się na suchy, a świat roślin i zwierząt dalej się rozwija - pojawiają się pierwsze gatunki lądowe.

Orogeneza kaledońska kończy się w dewonie i zaczyna się intensywne niszczenie masywów górskich powstałych wcześniej. Z materiału skalnego ze zniszczonych gór, powstają skały okruchowe. Na tak gwałtowną erozję miał wpływ bardzo suchy klimat. W ciepłych morzach bardzo dobre warunki rozwoju miały koralowe.

Kolejna orogeneza, hercyńska, miała miejsce w karbonie. Doszło do wypiętrzenia Sudetów, Gór Świętokrzyskich, Appalachów. Utworzył się trzon krystaliczny Tatr oraz Karkonoszy. Wiele obszarów uległo obniżaniu. W karbonie nastąpił bardzo szybki i intensywny rozwój roślinności. Sprzyjały temu warunki klimatyczne. Dzięki gorącemu i wilgotnemu klimatowi materia organiczna przekształciła się w węgiel. Następuje dalszy rozwój zwierząt - pojawiają się gady.

Ostatnim okresem paleozoiku był perm. Powoli zaczynał się okres spokoju tektonicznego. Znów nastąpiła zmiana klimatu - na bardzo gorący i suchy, sprzyjający powstawaniu pustyń i procesom wietrzenia. Wiele zatok i płytkich mórz wyschło, co spowodowało powstanie złóż soli, natomiast w morzu materia organiczna zaczęła przekształcać się w surowce mineralne - ropę naftową i gaz ziemny. W Polsce z tego okresu zachowały się np. rudy miedzi na Śląsku.

Około 250 milionów lat temu zaczęła się kolejna era - mezozoiczna, był to w prawie w całości okres spokoju tektonicznego, dopiero pod koniec rozpoczęła się orogeneza alpejska. Pozwoliło to na osadzanie się materiału skalnego. Mezozoik dzieli się na trzy okresy.

Pierwszy z nich to trias. Klimat niewiele zmienił się od permu, nadal jest bardzo gorący i suchy, powodujący powiększanie się obszarów pustynnych. Nie istnieją jeszcze kontynenty, tylko jeden zwarty ląd - Pangea. W ogromnym obniżeniu (geosynklinie) następuje osadzanie materiału skalnego, który w późniejszym okresie zostanie sfałdowany. Dość intensywnie rozwija się fauna, zaczynają pojawiać się ssaki.

Kolejnym okresem jest jura, w której następuje rozpad Pangei na Gondwanę i Laurazję. Klimat łagodnieje, nie powodując już tak intensywnych procesów wietrzenia. Jura to okres kojarzony zwykle z gwałtownym rozwojem świata zwierzęcego - zwłaszcza gadów (dinozaury), ale również dobrze rozwijała się flora, pojawiły się np. rośliny iglaste.

Panowanie dinozaurów trwało dość krótko - skończyło się w kredzie, następnym okresie mezozoiku. W tym czasie następował podział kontynentów, oraz ich wędrówka. Zaczęła się orogeneza alpejska.

Po mezozoiku nastąpiła era kenozoiczna. Trwa ona do dziś.

Pierwszym jej okresem był trzeciorzęd, na który przypada kulminacja orogenezy alpejskiej. Powstały najmłodsze i najwyższe pasma górskie - Himalaje, Alpy, Andy, Karpaty. Układ i wygląd kontynentów stał się podobny do dzisiejszego. Wśród zwierząt zaczęły dominować ssaki, ich ewolucja doprowadziła do pojawienia się pierwszych gatunków naczelnych i człowiekowatych. Powoli następowało oziębienie klimatu, zapowiadające epokę lodowcową, która nastąpiła w czwartorzędzie. W czasie jej trwania nastąpiło zlodowacenie dużej części świata. Nie trwało ono cały czas, pomiędzy okresami glacjałów (zlodowaceń) następowały okresy cieplejsze - interglacjały. Epoka lodowcowa zwana jest plejstocenem, po nim nastąpił holocen, czyli epoka w której obecnie żyjemy.