KLIMAT W POLSCE
Klimatem nazywamy określony stan pogody, który jest określony dla danego obszaru na podstawie wyników wieloletnich badań. Klimat kształtuje pogodę na danym obszarze. Pogoda jest aktualnym stanem atmosfery.
Wśród czynników kształtujących klimat Polski należy wymienić:
a. szerokość geograficzną
b. odległość od mórz i oceanów
c. morfologia terenu
d. fizyczne uwarunkowania podłoża
e. fronty atmosferyczne i ich położenie
f. występowanie głównych ośrodków niżowych i wyżowych
Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, przejściowego. Klimat Polski kształtowany jest przez masy powietrza napływające nad obszar Polski z różnych kierunków. Są to:
1.Masa powietrza polarno-morskiego napływająca znad Pn Atlantyku. Przynosi wilgotne powietrze, które zimą powoduje ocieplenie, odwilże zachmurzenia i opady, a latem przynosi ochłodzenie i opady.
2.Masa powietrza polarno-kontynentalna, napływa z kierunku wschodniego, znad lądu Eurazji. Przynosi suche powietrze i ładną pogodę. W zimie powoduje słoneczną mroźną pogodę, natomiast lato jest słoneczne i bez opadów.
3.Masa powietrza arktycznego, napływająca znad M. Arktycznego. Przynosi zmienną pogodę, wywołuje duże ochłodzenia i jest przyczyną przymrozków na wiosnę i jesienią.
4.Masa powietrza zwrotnikowo-morskiego, napływająca z wyżu azorskiego. Jest to ciepła masa powietrza która latem jest przyczyną gorącej pogody i gwałtownych burz. Zimą przynosi ocieplenie i odwilże.
5.Masa powietrza zwrotnikowo-kontynentalnego. Napływa znad kontynentu afrykańskiego i znad Azji Mniejszej. Przynosi suchą i ciepła pogodę, gorące noce, ale również podnosi zapylenie powietrza.
W Polsce, pomimo zmiennej pogody i warunków klimatycznych występują stałe czynniki klimatyczne. Należą do nich niże i wyże. W zimie nad polską występuje stały niż islandzki, a latem stały wyż azorski. Znad Azji napływają tu i występują sezonowo zmienne układy baryczne. Zimą są to wyże (np. wyż zwrotnikowy lub arktyczny), a w lecie niże.
Polska jest krajem, gdzie w 60% występują wiatry wiejące z kierunków zachodnich. Oprócz tego występuje tu zjawisko wiatrów lokalnych. Nad morzem jest to bryza morska i lądowa, a w górach wieją wiatry typu fenowego, zwane w Tatrach halnym.
Opady są w dużej mierze podyktowane ukształtowaniem terenu. I tak w górach opady są zawsze najbardziej intensywne, rocznie wahają się w granicach od 900 do 1400 mm. Na wyżynach są umiarkowane średnio od 650 do 800 mm w ciągu roku natomiast najmniej intensywne są na nizinach, i wynoszą średnio od 500 do 600 mm w skali roku. Dla przykładu, w Wielkopolsce i na Kujawach średnie roczne opady są niższe niż 500 mm, natomiast na pojezierzach i terenach nadmorskich średni opad roczny waha się w granicach 650 do 800 rocznie.
Na mapach pogodowych opady zaznacza się izohietami, czyli liniami łączącymi punkty o tej samej wartości (opadów).
Temperatury w Polsce
Ze względu na rozkłady temperatur w Polsce wyróżnia się sześć pór roku :zimę, przedwiośnie, wiosnę, lato, złotą jesień i porę szarug jesiennych. Temperaturę na mapie pogody przedstawiają izotermy, czyli linie które łączą punkty o tej samej wartości temperatury. Cechą charakterystyczną rozkładu temperatur w Polsce jest ta, że zimą izotermy mają układ południkowy, najcieplej jest zawsze na zachodzie kraju, a najchłodniej na północnym wschodzie i na terenach górzystych. W lecie izotermy mają układ równoleżnikowy, i najcieplejsze są tereny Polski środkowej, a najzimniejsze tereny południowe i nadmorskie.
Okres wegetacyjny w Polsce jest najdłuższy na zachodzie kraju. Na Nizinie Śląskiej, a także w Kotlinie Sandomierskiej i Kotlinie Oświęcimskiej wynosi on 220 dni. Najkrótsze okresy wegetacyjne występują na wschodnich terenach Polski i w górach, około 180 dni.
Nasłonecznienie, to wpływ działania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi. Intensywność promieniowania zależy od wysokości Słońca nad horyzontem, oraz od zachmurzenia i przejrzystości powietrza atmosferycznego. Średnio w ciągu roku powierzchnia ziemi jest naświetlana przez około 1500 godzin, a dziennie jest to czas około 4,1 godziny. Najdłuższy czas naświetlania Ziemi przez Słońce występuje w środkowo-wschodniej części Polski, najkrócej powierzchnia Ziemi naświetlana jest na Śląsku.
Zachmurzenie, to stopień pokrycia nieba przez chmury. W Polsce zachmurzenia występują często i zazwyczaj są duże. W ciągu roku wynosi ono około 67%, a ich przebieg jest zróżnicowany. Największe zachmurzenia występują w Polsce w listopadzie, grudniu i styczniu, natomiast najmniejsze zdarzają się w miesiącach ciepłych na północy kraju oraz na przełomie miesięcy letnich i jesiennych na południu Polski. Czas ładnej pogody w Polsce to okres od 30 do 50 dni, z zachmurzeniem poniżej 20%.
Hydrografia Polski, sieć rzeczna w Polsce
Rzeka jest ciekiem wodnym, ciągłym lub okresowym. Płynie w korycie zgodnie z nachyleniem terenu. W budowie rzek wyróżnia się ujście, dorzecze, dopływy, zlewisko, dział wodny, system rzeczny oraz reżim rzeczny. Ujścia mogą być otwarte (o kształcie lejka) lub zamknięte (w przypadku mórz śródkontynentalnych są to rozgałęzione delty). Zlewisko jest obszarem z którego rzeki spływają do tego samego morza. Dorzecze jest obszarem głównej rzeki, do której wpadają wszystkie mniejsze cieki wodne, czyli dopływy. Dopływ to rzeka lub inny ciek wodny który wpada do większej rzeki. Rzeka razem ze swoimi dopływami tworzy system rzeczny. W pojęciu rzeki wstępuje jeszcze dział wodny, czyli granica wytyczona między dorzeczem a zlewiskiem, natomiast reżim rzeczny, zwany ustrojem rzecznym to przebiegi zasileń rzek oraz ich stanów wodnych.
Najdłuższymi rzekami w Polsce są: Wisła, Odra, Warta, Bug, Narew oraz San. Większość polskich rzek wpada do Morza Bałtyckiego (aż 99,7%), niewielki odsetek wpada do zlewiska Morza Czarnego (0,2%) oraz do zlewiska Morza Północnego (0,1%). Największe dorzecza w Polsce są asymetryczne, jest to spowodowane nachyleniem terenu ( Niż Środkowo-Polski) w kierunku północno-zachodnim, a także przez ukształtowanie terenu przez wycofujący się lodowiec. Rzeki zasilane są przez opady śniegu w zimie i deszczu w lecie. Na terenie Polski występują cztery kanały łączące rzeki ze sobą. Są to Kanał Augustowski, Gliwicki, Bydgoski oraz Kanał na Wieprzy i Krznie.
Oprócz rzek na terenie Polski występują jeziora, czyli zagłębienia terenu wypełnione wodą. Najwięcej jezior jest na Pojezierzu Pomorskim, a największe jeziora występują na Pojezierzu Mazurskim. Do największy jezior pod względem powierzchni należą Śniardwy, Mamry, Łebsko, Dąbie, Miedwie, Jeziorak, Niegocin, Gardno a do największych pod względem głębokości należą Hańcza, Drawsko, Wielki Staw, Czarny Staw, Wigry i Wdzydze.
Wyróżniamy różne typy jezior, w zależności od sposobu ich powstania:
a)rynnowe (Gopło, Hańcza, Wdzydze)
b)morenowe (Śniardwy, Mamry, Niegocin)
c)krasowe (na Polesiu Lubelskim w wyniku zapadania się wapieni)
d)starorzecza (pozostałości koryt rzecznych wypełnionych wodą, które odłączyły się od meandrującej rzeki głównej)
e)deltowe ( w okolicach delt rzecznych)
f)przybrzeżne (jak Łebsko, Jarno - są wypełnione słoną wodą ze względu na zamknięcie się zatok mierzejami)
g)górskie (powstałe po przejściu lodowca: Morskie Oko, Wielki Staw, Czarny Staw)
Na terenach zanikających jezior tworzą się mokradła które stanowią około 4% powierzchni. Oprócz jezior powstałych w sposób naturalny, na terenach Polski występują sztuczne zbiorniki. Są to: Jezioro Zegrzyńskie (Narew), Jezioro Włocławskie (Wisła), Jezioro Jeziorsko (Warta), Jezioro Otmuchowskie (Nysa Kłodzka), Jezioro Turawskie (Mała Panew), Jezioro Goczałkowickie (Wisła), Jezioro Rożnowskie (Dunaj), Jezioro Solińskie (San). Zbiorniki te pełnią różne funkcje: retencyjne, elektrowni wodnych, jako zapasy wody, w ich obszarach rozwinęła się turystyka wodna.
Wiele obszarów w Polsce ma zasoby wód głębinowych, które często są wzbogacone w substancje mineralne. Wokół tych źródeł mineralnych rozwinęła się sieć uzdrowisk. W Sudetach zlokalizowane są one m.in. w Świeradowie Zdroju, Lądku Zdroju i Dusznikach Zdroju, w obszarze Karpat źródła mineralne występują w Rabce, w Iwoniczu Zdroju, Rymanowie Zdroju, Busku Zdroju. Na północy i w Polsce centralnej uzdrowiska związane z zasobami wodnymi zlokalizowane są w Kołobrzegu, czy Ciechocinku.
Na terenie Polski występują obszary zasobne w wodę jak i takie gdzie wody jest mało. Wśród obszarów deficytowych wyróżniamy Pojezierze Poznańsko-Kujawskie, Wyżynę Śląską, Roztocze, Nizinę Mazowiecką, Nizinę Podlaską, Wyżynę Kielecko-Sandomierską. Obszary zasobne w wodę to rejon Karpat, Sudetów, oraz północne obszary Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego.
Charakterystyka gleb w Polsce
Gleba jest cienką warstwą skorupy ziemi, w niej rozwija się życie organizmów. Glebę tworzą składniki mineralne, organiczne (humus), powietrze i woda. Gleba powstaje wskutek procesów glebotwórczych ze zwietrzałych skał które w wyniku szeregu procesów przekształcane są stopniowo w różne poziomy glebowe. Poszczególne poziomy różnią się od siebie zawartością próchnicy, rodzajem składników mineralnych oraz strukturą.
Wyróżniamy różne typy gleb, w Polsce występują:
a)gleby o początkowym poziomie rozwoju, czyli gleby o niewykształconych profilach glebowych. Występują na terenach górzystych, rekultywowanych oraz na wydmach.
b)gleby bielicowe o słabym i mocnym stopniu zbielicowania - są to gleby słabe, wymagające intensywnego nawożenia i odpowiedniej uprawy (polityka płodozmianów). Występują na pojezierzach, na obszarach nizinnych i wyżynnych.. Obejmują około 55% kraju.
c)gleby brunatne - powstałe w wyniku procesów brunatnienia, są bogate w żelazo. Pod względem rolniczym należą do gleb średnich. Występują głównie na Mazurach, Nizinie Wielkopolskiej oraz na Śląsku. Obejmują około 20% powierzchni kraju.
d)gleby lessowe i czarnoziemy - najbardziej żyzne i urodzajne gleby o dużej zawartości substancji próchniczych. Występują na Wyżynie Lubelskiej, w Kotlinie Sandomierskiej, na Przedgórzu Sudeckim, i Pogórzu Karpackim. Stanowią tylko 2% powierzchni kraju.
e)czarne ziemie - to gleby powstałe w miejscach, gdzie kiedyś występowały jeziora czy bagna. Cechuje je ciemne zabarwienie powodowane dużą zawartością próchnicy. Podobnie jak lessy i czarnoziemy mają wysoką wartość urodzaju. Występują na Kujawach, w Wielkopolsce, na Pojezierzu Pomorskim, czy Nizinie Mazowieckiej.
f)gleby bagienne - tworzące się w okolicach dolin rzecznych, kotlinach, zagłębieniach terenu i w pradolinach. Zajmują około 9% powierzchni kraju.
g)rędziny - ich podłożem do powstawania są skały wapienne i gipsowe. Cechują się dużą zawartością wapnia i mają odczyn zasadowy. Występują głównie na Wyżynie Lubelskiej oraz w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Zajmują około 1% powierzchni kraju.
h)mady - to urodzajne gleby występujące w sąsiedztwie dolin rzecznych. Są kształtowane przez kolejne wylewy rzek, które na ich powierzchni odkładają niesiony materiał. Na profilu glebowym widać to gołym okiem w postaci wielu nawarstwień. Stanowią około 5% powierzchni kraju.
W zależności od urodzajności i przydatności rolniczej gleby zostały podzielone na sześć klas bonitacyjnych:
1. Klasa I i II to gleby o najwyższej wartości (3,3%)
2. Klasa III to gleby dobre (23,3%)
3. Klasa IV to gleby średnie (jest ich najwięcej - 39,8%)
4. Klasa V to gleby słabe (22,7%)
5. Klasa VI to złe gleby o najniższej wartości (11,9%)
Gleby o najwyższej przydatności występują w Polsce na Żuławach, Lubelszczyźnie, na Nizinie Śląskiej i w Kotlinie Sandomierskiej.
Roślinność w Polsce
Polskę w dużym stopniu porastają lasy. Na terenach Polski północno-wschodniej przeważają udział drzew iglastych, na niżu Środkowo-Polskim przeważa udział drzew liściastych. Polska południowa charakteryzuje się ogromnym udziałem roślinności górskiej, natomiast na południowym wschodzie występuje typ roślinności stepowej.
Dla obszaru Polski charakterystyczne są następujące typy lasów:
a)bór - może być iglasty z duży udziałem sosny (78% powierzchni), lub mieszane
b)grąd - to wielogatunkowy las liściasty z przewagą grabu (około 10% powierzchni)
c)łęg - porastają miejsca podmokłe, np. doliny rzeczne. Charakterystyczne gatunki to wierzba, topola, jesion i wiąz.
d)ols - występują na terenach bagiennych. Rośnie tu olsza czarna, wierzby, brzozy i jesiony
e)buczyny - lasy liściaste i mieszane na żyznych obszarach
Roślinność w Polsce scharakteryzowana jest również na podstawie jej występowania. Rozróżniamy Roślinność wydmową (turzyce, mikołajek nadmorski), wodną (lilia wodna, rzęsa, sitowia, trzcina, pałka wodna), górska z układem piętrowym (regiel dolny - lasy liściaste, regiel górny - l. iglaste, kosodrzewina, hale - łąki i pastwiska, turnie - mchy i porosty), torfowiskowa, stepowa i synantropijna.
Morze Bałtyckie
Bałtyk to morze wewnątrzkontynentalne, z każdej strony otoczone lądem. Należy do basenu Oceanu Atlantyckiego i jest najmłodszym morzem tego rejonu. Jest to morze typu polodowcowego powstałe około 12 tysięcy lat temu, jako pozostałość wód roztopowych (słodkowodne Batyckie Jezioro Lodowe). W powstawaniu Morza Bałtyckiego wyróżnia się poszczególne etapy:
1.Etap jeziora zaporowego
2.Etap podniesienia się poziomu wód i powstania Morza Yoldiowego (powstaje połączenie z Oceanem Atlantyckim).
3.Etap dalszego topnienia lodowca, wysłodzenie wód i powstanie Jeziora Ancylusowego (podniesienie się Skandynawii)
4.Etap Morza Litorynowego - jez. Ancylusowe uległo obniżeniu na południu co doprowadziło do połączenia się morza z Atlantykiem. Wzrosło również zasolenie.
Bałtyk ma 415,3 tysięcy km2 powierzchni. Należy do mórz płytkich zwanych szelfowymi, średnia głębokość nie przekracza 55 metrów. Największą głębiną jest Landsort i ma 459 metrów głębokości. Łączy się z Morzem Północnym poprzez cieśniny: Skaderrat, Kattegat, Sund, Wielki Bełt i Mały Bełt.
Pod względem temperaturowym jest to morze chłodne. Temperatura, w zależności od szerokości geograficznej waha się od 0 do 20ºC.
Bałtyk ma dobrze rozwiniętą linię brzegową z licznymi zatokami, np. Botnicka, Fińska, Ryska czy Gdańska. Podział Bałtyku wyróżnia trzy baseny: Bornholmski, Gotlandzki i Botnicki.
Poziom zasolenia jest niewielki i wynosi średnio 7,8‰. Spowodowane jest to ograniczoną wymianą wód z oceanem, oraz stałe zasilanie Bałtyku przez słodkie wody rzek do niego uchodzących. Poziom zasolenia wzrasta wraz ze wzrostem głębokości, nawet do 18‰.
Ruchy wód Bałtyku wywoływane są przez różnice w zasoleniu oraz przez wiatry uderzające w wody powierzchniowe.
