Parowanie - to proces przejścia wody (stan ciekły) w parę wodną (stan gazowy),
Kondensacja - to przejście pary wodnej w wodę,
Zamarzanie - to przejście wody w lód (stan stały),
Topnienie - proces przejścia lodu w wodę,
Sublimacja - proces przejścia lodu w parę wodną,
Resublimacja - proces przejścia pary wodnej w lód,
Transpiracja - parowanie wody z powierzchni roślin,
Retencja - to czasowe wyłączenie wody z obiegu,
Wyróżnia się retencję podziemną i powierzchniową
Bilans wodny - to zestawienie zysków i strat wody w okresie roku hydrologicznego ( w okresie XI do X).
Zyski wodne: pozostałość z poprzedniego okresu, opady atmosferyczne, dopływ podziemny Kub powierzchniowy z sąsiednich terenów,
Straty wodne - wsiąkanie, parowanie oraz odpływ podziemny i powierzchniowy do sąsiednich terenów.
Jak człowiek może kształtować bilans wodny:
- rowy nawadniające,
- zalesianie,
- wylesianie,
- budowa sztucznych zbiorników,
- regulacja rzek.
Wody juwenilne - to para wodna w magmie
Jeziora
Jezioro - jezioro to naturalnego pochodzenia zagłębienie na lądzie wypełnione wodą bez bezpośredniego połączenia z morzem.
Podział jezior pod względem pochodzenia masy wody
- reliktowe - jeziora te były niegdyś częścią oceanu światowego (Jezioro Aralskie, Morze Kaspijskie),
Podział jezior pod względem pochodzenia misy jeziornej
- jeziora polodowcowe - powstają na skutek erozyjno - akumulacyjnej działalności lądolodów i lodowców,
- cyrkowe - powstają w miejscu cyrku lodowcowego (Morskie Oko),
- rynnowe - powstają w rynnie utworzonej na skutek erozyjnej działalności wód płynących pod lodowcem,
- morenowe - powstają w miejscach w których woda została zatamowana przez osady pochodzące z osadów moreny bocznej i czołowej (Jezioro Śniardwy, Mamry),
- jeziora wytopiskowe (oczka),
- jeziora tektoniczne - zlokalizowane są w miejscach powstałych na skutek pęknięcia skorupy ziemskiej (Jezioro Titicaca, Tanganika),
- jeziora tektoniczne - polodowcowe - powstają w przemodelowanych przez lodowiec lub lądolód zagłębieniach pochodzenia tektonicznego (Jezioro Górne, Huron, Ontario),
- jeziora pochodzenia kosmicznego - powstają w zagłębieniach powstałych na skutek uderzenia meteorytu (Jezioro Ungare),
- jezioro wulkaniczne - powstają w kraterach wygasłych wulkanów (Jeziro Albano, Bolsena),
- jezioro krasowe - to wypełnione wodą zagłębienia wytworzone przez rozpuszczające działanie wody penetrujących skały wapienne (jeziora na Polesiu Lubelskim),
- jeziora nadbrzeżne - powstają wskutek odcięcia dawnych zatok morskich przez mierzeje (Jezioro Łebsko, Gardno),
- starorzecza,
- jeziora deltowe - tworzą się w odcinkach ujściowych rzek (np. Jezioro Drużno),
- jeziora pochodzenia antropogenicznego (zbiorniki sztuczne).
Bagna
To obszar nasycony wodą słodką lub słoną
Lodowiec
To naturalna masa śniegu, firnu i lodu zgromadzona i ulegająca przeobrażaniu na lądzie, pochodząca z opadów atmosferycznych.
Warunki sprzyjające powstawaniu lodowca:
- rzeźba terenu (zagłębienia),
- sprzyjający klimat (opady śniegu, niska temperatura),
Granica wiecznego śniegu - granica powyżej której występujące warunki klimatyczne uniemożliwiają na stopnienie całego zapasu śniegu,
Lawina śnieżna - to masy śniegu poruszające się ruchem ślizgowym ze stromych zboczy górskich,
Części lodowca
- pole firnowe - to pokrywa śnieżna położona powyżej granicy wiecznego śniegu, zbudowana z przekrystalizowanego śniegu, który zasila w głównej mierze lodowiec,
- jęzor lodowcowy - wydłużona część lodowca położona poniżej granicy wiecznego śniegu.
Transgresja lodowca - zwiększanie się zasięgu lodowca (dostawa lody jest większa niż topnienie),
Ablacja - to proces topnienia lodu i jego sublimacji,
Regresja - cofanie się lodowca (dostawa jest mniejsza niż ablacja),
Postój - występuje w momencie gdy dostawa lodu jest równa ablacji,
Typy lodowców
Lodowce kontynentalne - to olbrzymich powierzchni masy lodowe, lekko wypukłe i przemieszczające się we wszystkich kierunkach (Antarktyda, Grenlandia).
Lodowce górskie - to masy lodowe występujące w górach wszystkich szerokości geograficznych.
Podział lodowców ze względu na formę:
- alpejski,
- himalajski,
- piedmontowy,
- fieldowy.
Na Ocean Światowy (361 mln km2) składają się:
- Ocean Spokojny,
- Ocean Atlantycki,
- Ocean Indyjski.
Ocean światowy a hydrosfera:
- ocean światowy tworzy jedną powierzchnię,
- powierzchnia oceanu zgodna jest z powierzchnią geoidy,
Morze to część oceanu światowego która oddzielona jest od jego wód przez:
progi podwodne
półwyspy
układy prądów morskich
łańcuchy wysp
Podział mórz:
Morza:
Morze to część oceanu przylegająca do kontynentu, całkowicie lub częściowo otoczona lądem i podlegająca dużemu wpływowi, w szczególności klimatycznym, obszarowi lądowemu.
Morza, ze względu na położenie oraz sposób połączenia można podzielić na:
Morze przybrzeżne: oddzielone jest od oceanu łańcuchem wysp lub półwyspem (n. Morze Południowo - Chińskie),
Morze między wyspowe: położone jest między wyspami (Morze Celebes),
Morze oddzielone od wód oceanu układem prądów morskich (Morze Sargassowe),
Morze otwarte: jest szeroko połączone z oceanem (Morze Północne),
Morza śródziemne:
- międzykontynentalne - położone miedzy kontynentami (Morze Czerwone, Śródziemne)
- wewnątrzkontynentalne - objęte brzegami jednego kontynentu (Morze Czarne, Bałtyckie)
Ciekawostki
- morza nie będące zatokami: Zatoka Bengalska, Hudsona i Gwinejska
- jeziora nie będące morzami: Morze Martwe, Kaspijskie
Rzeki
Rzeka to woda, która płynie stale lub okresowo w korycie, w określonym kierunku.
Rzeka główna - rzeka spływająca do morza
System rzeczny - tworzy go rzeka główna razem z dopływami,
Dorzecze - to obszar z którego zbiera wodę rzeka główna,
Gęstość sieci rzecznej - to stosunek długości sieci rzecznej danego obszaru do powierzchni tego obszaru,
Rodzaje rzek
- rzeki stałe - woda płynie stale w korycie,
- rzeki epizodyczne (chwilowe) - woda w takich rzekach płynie zazwyczaj tylko po ulewnych deszczach na pustyniach,
- rzeki okresowe (sezonowe) - płyną tylko w okresie pór deszczowych, wysychając na czas pory ciepłej,
Ustrój rzek
- lodowcowy - rzeki biorą swój początek w lodowcach (Ren, Rodan),
- śnieżny - wysokie stany wody związane są z okresem topnienia śniegu, niskie stany występują jesienią (rzeki Kanady i Syberii),
- deszczowy - stany wody uzależnione są od wielkości opadów atmosferycznych, w nim wyróżniamy:
- deszczowy oceaniczny - zasilanie zapewniają opady występujące równomiernie w ciągu roku, stąd przepływy mają wyrównany charakter, z nieco większym przepływem w zimie w związku z mniejszym parowaniem (Sekwana, Loara, Tamiza),
- deszczowy monsunowy - duże wahania poziomów wody z maksymalnym stanem przypadającym na okres letni (Brahmaputra, Jangcy, Ganges),
- deszczowy zwrotnikowy - występują duże wahania stanów wody, wysokie występują w okresie pory deszczowej, w porze suchej rzeki takie wysychają (rzeki okresowe),
- deszczowy równikowy - w ciągu całego roku występują wysokie stany wody co jest związane z zasilaniem przez cały rok wysokimi opadami (Amazonka, Kongo),
- deszczowo - śnieżny - występują w nim dwa okresy wyższych stanów wód - maksimum wiosenne, związane z topnieniem śniegu i letnie mające związek z maksimum opadowym (Odra, Wisła),
Rzeki Polski - sieć rzeczna polskich rzek ma układ południkowy (rzeki płyną w kierunku północnym), w odcinakach środkowych ich biegi ulegają zmianie na układ równoleżnikowy.
Woda morska - skład chemiczny
NaCl 78%
MgCl2 11%
MgSO4 4,7%
Ca(SO4)2 3,6%
Pozostałe 3%
Słony posmak nadaje wodzie chlorek sodu (NaCl)
Średnie zasolenie wody to 35 promili. Wartość ta uzależniona jest od czynników takich jak:
- parowanie,
- temperatura,
- opady,
- dopływ wód słodkich z rzek.
Zasolenie - to ilość soli (w g) rozpuszczonych w 1l. wody.
Co wpływa na zwiększenie zasolenia wody morskiej:
- parowanie,
- zamarzanie wody,
- brak dopływu wód z lądu,
Na wysłodzenie:
- dopływ wód z lądu,
- topnienie gór lodowych,
- opady atmosferyczne,
Obszarami cechującymi się największym zasoleniem są obszary zwrotnikowe (około 38 promili)
Ma to związek z dużym parowaniem i małymi opadami. Nieco mniejsze zasolenie wód strefy równikowej (około 34 promili) ma związek z występowaniem deszczów zenitalnych oraz doprowadzania wód słodkich przez wielkie rzeki.
W strefie okołobiegunowej wartości zasolenia są najmniejsze i kształtują się na poziomie 25 promili.
Największym zasoleniem cechują się wody Morza Martwego (260 promili).
Zasolenie Morza Bałtyckiego kształtuje się na poziomie 6 - 7 promili.
Obszarami o największym zasoleniu są obszary zwrotnikowe( do 38 promili)
Związane jest to z dużymi parowaniem i małymi opadami. Nie co mniejsze wartości są w strefie równikowej (34 promili) co jest związane z deszczami zenitalnymi i doprowadzeniem słodkich wód przez rzeki.
W strefie okołobiegunowej zasolenie jest najmniejsze i spada o 25promili.
Największe zasolenie ma Morze martwe 260 promili
Zasolenie Bałtyku to 6-7 promili.
Prądy morskie to "wielkie rzeki" bez brzegów i dna, płynące na znaczne odległości w powierzchniowych strefach wód oceanu.
Podział prądów ze względu na cechy termiczne:
- prądy zimne,
- prądy ciepłe,
- prądy obojętne.
O charakterze termicznym prądu decyduje różnica temperatur między wodami danego morza a prądu.
Co wywołuje występowanie prądów morskich:
- stałe wiatry,
- siła Coriolisa,
- ruch wirowy Ziemi,
- rozkład lądów.
Wpływ ciepłych prądów na klimat:
- zwiększają temperaturę,
- parowanie,
- kondensacji,
- opady.
Wpływ zimnych prądów na klimat:
- zmniejszają temperaturę,
- parowanie,
- opady,
- kondensację.
W obszarze granicznym między prądem ciepłym i zimnym występują często mgły. W miejscu tym woda cechuje się dużym natlenieniem co sprzyja występowaniu dużych ławic ryb.
Podział wód ze względu na temperaturę, skład chemiczny, zapowietrzenie i zawartość substancji odżywczych;
- jeziora eutroficzne - ich wody są bogate w tlen i substancje mineralne, mają zielonkawe zabarwienie i cechują się korzystnymi warunkami do rozwoju życia organicznego,
- jeziora dystroficzne - ich wody są ubogie pod względem zawartości tlenu i substancji mineralnych. Cechują się dużą zawartością substancji organicznych całkowicie nie rozłożonych.
- jeziora oligotroficzne - wody takich jezior odznaczają się wysoką zawartością tlenu, przy małej zawartości związków azotu i fosforu. Jeziora takie mają zazwyczaj głęboko położone kamieniste lub żwirowe dno, mają niską temperaturę i niebieskawe zabarwienie wody. Flora i fauna takich jezior jest uboga.
Podział wód pod względem składu mineralnego:
- solanki,
- wody siarczanowe,
- szczawy - wody z wysoką zawartością bezwodnika węglowego,
- wody radoczynne - zawierające dużą ilość pierwiastków radoczynnych,
Temperatura wód wszechoceanu
Najcieplejszymi wodami są wody strefy międzyzwrotnikowej o średniej temperaturze dochodzącej do 30o. Najniższe temperatury występują w okolicach biegunów (-2oC).
Średnia temperatura wód oceanu światowego to około 17,4oC.
Ogromny wpływ na rozkład temperatury w oceanach odgrywają prądy morskie. Prądy zimne płynące z okolic podbiegunowych powodują obniżenie temperatury, natomiast prądy ciepłe docierające z niskich szerokości geograficznych w wody strefy umiarkowanej, powodują podwyższenie ich temperatury.
Ruchy wody morskiej
Fale
Główną czynnikiem wywołującym powstawanie fali jest powstające między cząsteczkami powietrza i wody tarcie. Wskutek tarcia cząsteczki wody wprawione zostają w ruch kołowy.
Stan morza - to efekt współdziałania wody i wiatru, określane na podstawie skali Beauforta.
Fale przyboju - cząsteczki wody wykonują posuwisto - zwrotny ruch, tj. od brzegu do brzegu.
Fala martwa - fala taka nie jest widoczna powierzchni, ale odczuwa się ją na statku. Martwe fale tworzą się w warunkach bezwietrznej pogody.
Fala samotna (tsunami) - to pojedyncza fala wywołana gwałtownym trzęsieniem ziemi, wybuchem podmorskiego wulkanu lub podmorskim osuwiskiem.
Pływy morskie - to powtarzające się rytmicznie ruchy wody morskiej występujące co 12 godzin 30 min.
Powodem ich powstawania jest oddziaływanie grawitacyjne Księżyca i Słońca.
Wody podziemne
------------------------------------------------
Wody zaskórne
----- Zwierciadło wód podziemnych-----
Warstwa wodonośna
-------------------------------------------------
Skały nieprzepuszczalne
-------------------------------------------------
Warstwa wodonośna - to warstwa skał posiadająca zdolność do przewodzenia i gromadzenia się w niej wody.
Zwierciadło wód podziemnych - górna granica występowania warstwy wodonośnej
Rodzaje wód podziemnych
Wody zaskórne - wody położone najwyżej, są położone blisko powierzchni ziemi, przez co łatwo ulegają wpływowi zanieczyszczeń i zmianom atmosferycznym,
Wody gruntowe - to ten rodzaj wód podziemnych nie podlegających wpływom atmosferycznym i nie zanieczyszczone ze względu na osłonę warstwy skał filtrujących przesączającą się wodę np. woda w studniach,
Wody wgłębne - to niezwykle czyste, przefiltrowane wody np. woda oligoceńska,
Wody głębinowe - wody występujące na dużych głębokościach np. wody artezyjskie.
Wody artezyjskie - wody głębinowe położone w nieckowatych zagłębieniach położonymi między warstwami nieprzepuszczalnymi. Wskutek napływu wód z wyższych poziomów znajdują się pod wysokim ciśnieniem.
Obszarami występowania takich wód to głównie tereny Sahary i Australii.
Źródło - to miejsce wypływu wód podziemnych na powierzchni ziemi.
Wyróżniamy źródła:
- dolinne,
- uskokowe,
- warstwowe,
- szczelinowe (zstępujące i wstępujące),
- krasowe.
Szczególnym rodzajem źródeł są gejzery.
Głównymi powodami wydobywania się wody podziemnej na powierzchnię ziemi są:
- siła grawitacji,
- ciśnienie hydrostatyczne.
Miejsce źródła zależy od:
- budowy geologicznej,
- rzeźby terenu,
- ciśnienia,
- formy tworzonej przez warstwę nieprzepuszczalną,
- ciśnienia
Hydrografia Polski w krótkim zarysie
Zlewisko Morza Bałtyckiego zajmuje ponad 99,7 powierzchni kraju. Na zlewisko Morza Bałtyckiego składają się dorzecza Wisły i Odry, dorzecza rzek wypływających z terenu Pobrzeża Południowobałtyckiego i Wschodniobałtyckiego (Niemen i Pregoła). Pozostała część kraju zajmują zlewiska Morza Czarnego i Morza Północnego.
Morze Bałtyckie
Historia powstania Bałtyku
Z końcem plejstocenu lądolód zajmował już tylko obszar Półwyspu Skandynawskiego. Przed jego czołem na południu utworzyło się tzw. Bałtyckie Jezioro Zaporowe, zbiornik wody słodkiej pochodzącej z rzek i topnienia lądolodu. Wskutek dalszego topnienia lądolodu, wody jeziora łączą się przez cieśninę Skarregak z wodami Morza Północnego. Powoduje to zasolenie wód jeziora. W ten sposób tworzy się Morze Yoldiowe, którego nazwa pochodzi od małża Yoldia arctica żyjącego w jego wodach. Morze to przetrwało około 1000 lat. Na skutek podnoszenia się obszaru w pobliżu cieśnin duńskich zostało przerwane połączenie z Morzem Północnym. Powstaje Jezioro Ancylusowe (nazwa pochodzi od żyjącego w nim ślimaka Ancylis fluviatilis). Dopływ wód z topniejącego lądolodu oraz stopniowe podwyższanie się obszaru Skandynawii powoduje podniesienie się poziomu wód w oceanie, wskutek czego wody pochodzące z jeziora odpływały do Morza Północnego rzekami.
Poziom oceanu stale się podnosi i około 8 tysięcy lat temu doszło do ponownego połączenia się wód jeziora z wodami Morza Północnego. Powstaje Morze Litorynowe (nazwa od ślimaka Littorina Littorea). Morze to przetrwało około 4 tysięcy lat, kiedy to rozpoczął się okres współczesnego Bałtyku.
Charakterystyka Morza Bałtyckiego
- morze wewnątrz - kontynentalne,
- oddzielone jest od Oceanu Atlantyckiego Półwyspem Skandynawskim, a połączone jest z Morzem Północnym wąskimi i płytkimi cieśninami (Wielki, Mały Bełt oraz Sund),
- to płytkie morze szelfowe, którego średnia głębokość wynosi 52 m,
- jego historia powstanie wiąże się z działalnością lądolodu,
- główne zatoki: Botnicka, Gdańska, Fińska, Pomorska i Ryska,
- wyspy: Bornholm, Gotlandia, Hiuma, Olandia, Sarema, Uznam i Wolin.,
- cechuje się małym zasoleniem - 7 -8 promili,
- zlewisko Morza Bałtyckiego zajmuje 17 powierzchni Europy,
- w ciągu roku 250 rzek dostarcza około 470 km3 słodkich wód,
- jest chłodnym morzem.
