Strunowce jest to typ, który usytuowany jest najwyżej w rozwoju ewolucyjnym świata zwierząt. Grupa ta jest przy tym ogromnie różnorodna, ale łączy ją plan budowy.

Najważniejsze cechy strunowców to:

      • Wszystkie strunowce charakteryzują się dwuboczną symetrią- u każdego strunowca występuje wewnętrzny, osiowy szkielet; głównym elementem szkieletu jest struna grzbietowa, czyli elastyczny, biegnący przez grzbietową część ciała, pręt; u form znajdujących się w wyższym stadium rozwoju struna występuje jedynie w okresie życia zarodkowego- później przyjmuje postać chrzęstnego lub kostnego kręgosłupa;
      • Strunowce są wyłącznie wtóroustne;
      • Jama ciała ma charakter wtórny; podstawowe układy narządów rozmieszczone są w sposób metameryczny;
      • Oddychanie- za pośrednictwem płuc bądź skrzeli;
      • Ośrodkowy układ nerwowy- u form niższych znajduje się on po stronie grzbietowej; u form wyżej zorganizowanych- w obrębie kręgosłupa; ośrodkowy układ nerwowy kształtem przypomina cewkę, która dodatkowo wypełniona jest płynem; występuje ukształtowany mózg- jako rozszerzona część cewki nerwowej; pozostała część cewki to rdzeń nerwowy;
      • Przewód pokarmowy- u niżej zorganizowanych strunowców występuje połączenie układu oddechowego i pokarmowego;
      • Serce- znajduje się po stronie brzusznej;

Strunowce generalnie są zwierzętami, które zasiedlają środowiska wodne i lądowe. Niektóre- dzięki skrzydłom- opanowały także przestworza. Stanowią one przy tym jedną z dwóch podstawowych linii rozwojowych świata zwierząt. Obecnie jest znanych około 70 tysięcy gatunków strunowców, a wśród nich około trzy podtypy:

  • bezczaszkowce;
  • osłonice;
  • kręgowce;

Bezczaszkowce są podtypem strunowców, który liczy około 25 gatunków. Są to przeważnie niewielkiej wielkości zwierzęta, spotykane głównie w wodach przybrzeżnych ciepłych lub w wodach umiarkowanych mórz. Posiadają one strunę grzbietową, nie zróżnicowaną cewkę nerwową, zamknięty układ krwionośny. Szczeliny skrzelowe umieszczone są w przedniej części przewodu pokarmowego. Głównym przedstawicielem bezczaszkowców jest lancetnik.

Osłonice są podtypem strunowców, spotykanych tylko w środowisku wodnym. Obecnie znanych i opisanych jest około 3 tysięcy gatunków. Kształt ciała osłonic jest workowaty albo beczułkowaty. Okryte jest ono specyficznym oskórkiem, którego grubość może być zróżnicowana ( w zależności od gatunku). Ciało ma dwa otwory- gębowy oraz pełniący funkcje odpływowe. Struna grzbietowa może występować przez całe życie, albo zanikać po okresie larwalnym. Osłonice prowadzą na ogół osiadły tryb życia, często w koloniach. W podtypie tym wskazać można na dwie gromady pelagiczne ( ogonie i sprzągle) oraz dwie gromady osiadłe ( łapce i żachwy).

Kręgowce są najwyżej zorganizowanym typem strunowców. Najważniejsze cechy, wykształcone w długim procesie ewolucyjnym, to:

    • Szkielet osiowy- ma on formę chrzęstnego bądź kostnego kręgosłupa;
    • Ośrodkowy układ nerwowy- składa się z mózgu oraz rdzenia kręgowego;
    • Mózg jest ochraniany poprzez puszkę mózgową;
    • Układ krwionośny jest zamknięty; tworzy go jeden lub dwa krwiobiegi;
    • Serce- zbudowane z kilku części;
    • Układ oddechowy powiązany z układem pokarmowym;
    • Wtórna jama ciała- celoma;
    • Ciało pokryte jest powłoką ochronną- skórą; skóra jest złożona z warstwowego nabłonka oraz skóry właściwej;
    • Rozdzielnopłciowość;
    • Parzyste kończyny;

Kręgowce liczą około 40 tysięcy gatunków, obejmują sześć gromad ( krągłouste, ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki). Krągłouste są najbardziej prymitywną gromadą kręgowców, która pod wieloma względami różni się od pozostałych form. Rozwinęły się one z form bezczaszkowców, podobnych do lancetnika. Zamieszkują one- podobnie jak ryby- środowisko wodne. Ich tryb życia jest częściowo pasożytniczy. Nie posiadają one szczęk ani płetw. Do tego momentu przetrwało niewiele gatunków tej gromady. W Polsce krągłouste są reprezentowane przez minoga rzecznego, minoga morskiego oraz minoga strumieniowego. Płazy stanowią swoistego rodzaju pomost między kręgowcami wodnymi a lądowymi. Gady, ptaki oraz ssaki należą do zwierząt lądowych.

Ryby jest to licząca wiele gatunków gromada kręgowców wodnych. Wykazują one bardzo duże zróżnicowanie form. Powstały one najprawdopodobniej w sylurze, od tamtej pory przeszły bardzo poważną ewolucję. Wynika to stąd, że musiały się przystosować zarówno do wód słodkich jak i słonych. Ryby w niezwykły sposób przystosowały się i opanowały środowisko wodne. Świadczą o tym zarówno cechy budowy anatomicznej jak i morfologicznej. Podstawowe z nich to:

      • opływowy kształt ciała;
      • kończyny parzyste- dwie pary płetw;
      • skóra- naga bądź pokryta łuskami;
      • zredukowana struna grzbietowa;
      • dobrze rozwinięta czaszka;
      • dobrze rozwinięty układ nerwowy;
      • pęcherz pławny
      • pranerki;
      • serce złożone z zatoki żylnej, komory i przedsionka;
      • skrzela;

OMÓWIENIE GŁÓWNYCH CECH RYB

1. KSZTAŁT CIAŁA- jest on opływowy i torpedowaty albo spłaszczony dwubocznie; kształt ciała przede wszystkim wpływa na możliwość szybkiego poruszania się w wodzie; świat ryb- niezwykle różnorodny- wyróżnia się też bogactwem kształtów; wiąże się to z występowaniem w określonym środowisku i jego cechami oraz z trybem życia określonego gatunku;

2. PŁETWY- są to fałdy skórne, które rozpostarte są na chrzęstnych bądź kostnych promieniach; występują zarówno płetwy parzyste jak i nieparzyste; do przemieszczania się służy rybie płetwa ogonowa, pomocniczo natomiast płetwy piersiowe oraz typu brzusznego; dodatkowo pełnią także zadania stabilizujące;

3. SKÓRA- jest to zewnętrzna pokrywa ciała; jej główne zadania to zapewnienie kontaktu z otoczeniem i ochrona przed czynnikami zewnętrznymi; zabezpiecza ona ciało ryby przed wszelkimi zewnętrznymi urazami oraz czynnikami chorobotwórczymi; ponadto skóra nadaje wraz z szkieletem charakterystyczny kształt ciała ( odpowiednio dla określonego gatunku ); jest ona rozciągliwa, elastyczna; skóra ma przy tym określony kolor- które może pełnić funkcję odstraszającą czy przystosowującą do określonych warunków; powłoka ta pokryta jest dodatkowo śluzem;, który pomaga on pokonywać opór wody, skóra jest przy tym uczestnikiem w procesie oddychania, osmoregulacji i wydalania;

4. ŁUSKI- są to specyficzne wytwory skóry, które pokrywają ciało ryby; podstawową rolą łusek jest ochrona ciała; zmniejszają one prawdopodobieństwo urazów oraz otarć; mają także udział w zapewnieniu właściwej hydrodynamiki-, ponieważ wpływają one na wielkość oporu wody;

5. LINIA NABOCZNA- jest to charakterystyczny dla ryb narząd zmysłu; dzięki niemu przedstawiciele tego gatunku mają możliwość dotyku na odległość; linia ta występuje po obu stronach ciała; tworzą ją ciałka zmysłowe, które zbudowane są z komórek typu czuciowego; p[odstawowym zadaniem tego narządu jest odbieranie drgań niskiej częstotliwości i przekazywanie informacji; informacje te dotyczą na przykład prądów wodnych, przeszkód na drodze czy znajdujących się w pobliżu obiektach; możliwość odbioru jest jednak ograniczona do kilku centymetrów;

6. SKRZELA-jest to narząd oddechowy, właściwy dla organizmów zamieszkujących środowisko wodne; ryby wyposażone są w cztery pary dwupłatowych skrzeli; mechanizm oddychania jest w tym przypadku obciążony znacznie poważniejszymi zadaniami niż w przypadku np. ssaków; ta szczególna rola skrzeli wynika z kilku czynników: najważniejszym jest ten, że woda jest uboższa w tlen niż powietrze; skrzela umieszczone są na łukach skrzelowych w trzewiowej części czaszki; leżą w jamie skrzelowej, która osłonięta jest specjalnymi pokrywami; pokrywy te działają na zasadzie pomp ssąco - tłoczących; pokrywy, które się unoszą, powodują proces zasysania wody do jamy skrzelowej; następnie woda opłukuje skrzela, pozostawia zawarty w niej wcześniej tlen we krwi i następnie wypływa przez szczeliny znajdujące się po bokach głowy;

7. PĘCHERZ PŁAWNY- jest to specyficzny organ, który posiadają ryby; położony jest on w jamie ciała, tuż pod kręgosłupem; wypełniony jest on mieszaniną gazów ( tlenem, azotem, dwutlenkiem węgla ); pęcherz ten spełnia bardzo ważną rolę, ponieważ decyduje on o pływalności ( narząd hydrostatyczny); w zależności od gatunku może mieć on formę zamkniętą bądź otwartą; jest on istotny z tego powodu, że zmiany objętości wypełniających go gazów wpływająca prawidłową gęstość ciała ryby; spełnia przy tym funkcje narządu oddechowego; pomaga także narząd słuchu;

8. OCZY- ryby charakteryzują się dużymi, dobrze rozwiniętymi oczami; ostrość widzenia jest regulowana przez soczewkę, która znajduje się w gałce ocznej; ma ona specjalną właściwość, która pozwala jej się zbliżać bądź odsuwać od siatkówki (akomodacja); ryby są jednak krótkowzroczne; oko nie jest osłonięte powieką, brak także narządów łzowych;

9. NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI- jest nim ucho wewnętrzne; jego główną część jest błędnik zbudowany z trzech półkolistych kanałów; łączą się one we wspólnym przedsionku, który prowadzi do woreczka;

10. UKŁAD KRWIONOŚNY- ma on formę zamkniętą zbudowany jest z kilku elementów: serca, tętnic oraz żył; podstawowym i spełniającym najważniejsze zadania elementem jest oczywiście serce, które zbudowane jest z przedsionka, komory i zatoki żylnej; krew tłoczona jest przez serce- następnie wypływ z komory i jest transportowana systemem tętnic do skrzeli; w skrzelach krew zaopatrywana jest w tlen, a pozbawiana dwutlenku węgla; naczynia tętnicze rozprowadzają krew w całym organizmie; dzięki temu całe ciało ryby zaopatrzone zostaje w tlen i niezbędne substancje odżywcze; niepotrzebne resztki przemiany materii są z kolei przekazywane pranerkom; pozbawiona tlenu krew gromadzi się z żyłach- po czym doprowadzana jest do zatoki żylnej- a w dalszej kolejności do przedsionka;

11. UKŁAD POKARMOWY- zaczyna się on jamą gębową, która następnie przechodzi w gardziel; szczęka ryb wyposażona jest w zęby, za pomocą których przytrzymywana jest zdobycz i następnie rozdrabniana;

12. NARZĄDY WYDALNICZE,OSMOREGULACJA- układ wydalniczy zbudowany jest z dwóch pranerek; gromadzą one zbędne produkty przemiany materii; pod postacią moczu transportowane są one przez moczowody do pęcherza moczowego (pełni on funkcję zbiornika); jeśli pęcherz zostanie zapełniony jego zawartość jest wydalana na zewnątrz; głównymi produktami przemiany materii, które są usuwane na zewnątrz są amoniak lub też mocznik regulacja ciśnienia osmotycznego wiąże się bezpośrednio z funkcjonowaniem narządów wydalniczych; narządy pełniące zadania osmoregulacji to skrzela, nerki, powierzchnia ciała oraz jelito;

13. UKŁAD ROZRODCZY- u samców są to jądra, natomiast w przypadku samic- jajniki; przewody gonad za pomocą specjalnego otworu płciowego wychodzą na zewnątrz; produkcja jaj jest bardzo duża z powodu wysokiej śmiertelności potomstwa; ryby są generalnie jajorodne; zapłodnienie może być zewnętrzne lub wewnętrzne;

Woda jest około 800 razy gęstsza od powietrza. Poruszające się w niej ciało napotyka w związku z tym na znaczny opór. Jednocześnie powoduje doskonałą pływalność i neutralizuje siły ciężkości. Za najważniejsze przystosowanie ryb do środowiska wodnego należy więc uznać ich znakomity, opływowy kształt ciała.

W obecnej chwili do grupy tych zmiennocieplnych kręgowców wodnych zalicza się klika samodzielnych gromad. Mianowicie są to:

  1. minogi;
  2. śłuzice;
  3. ryby chrzęstne;
  4. ryby fałdopłetwe;
  5. ryby mięśniopłetwe;
  6. ryby promieniopłetwe;
  7. tarczowce;

Ryby zaliczane są do grupy obejmującej zróżnicowane gatunki. Różnią się one budową ciała, trybem życia oraz miejscem występowania. Łączy je oczywiście także wiele wspólnych cech, jak na przykład:

    • oddychanie za pomocą skrzeli;
    • wodny tryb życia;
    • parzyste płetwy;
    • występowanie szczęk;

Kształt ciała poszczególnych gatunków bywa różny. Zależny jest on przede wszystkim od trybu prowadzonego życia oraz otaczającego środowiska. W przeważającej liczbie przypadków kształt ten jest jednak wrzecionowaty. Funkcję napędową u ryb pełni przede wszystkim płetwa ogonowa. Rolę sternika pełnią natomiast parzyste płetwy. Skóra ryb pokryta jest śluzem, który pełni między innymi zadania obronne i ochronne. Śluz może zawierać dodatkowo substancje o działaniu jadowitym oraz pigmenty.

Ryby posiadają strunę grzbietową, która występuje u nich przez całe życie bądź zachowuje się w formie szczątkowej. Wszystkie ryby mają szkielet osiowy oraz czaszkę.

W ciągu wielu milionów lat ryby przeszły długą drogę ewolucyjną. Opanowały wszystkie środowiska wodne. Można jednak- biorąc za kryterium występowanie- wskazać na ryby morskie, słodkowodne i wędrowne. Pełnią także dużą rolę w życiu gospodarczym człowieka. Są źródłem bogatego i zdrowego mięsa, kawioru. Służą także do produkcji leków, klejów czy karmy dla zwierząt.

W zależności od rodzaju pożywienia można podzielić ryby na kilka grup. Są to ryby drapieżne, ryby roślinożerne oraz ryby spokojnego żeru. Ryby drapieżne odżywiają się na ogół mniejszymi rybami bądź ikrą. Ryby spokojnego żeru odżywiają się przeważnie planktonem pochodzenia zwierzęcego i drobnymi bezkręgowcami. Rodzaj pożywienia wpływa na kształt aparatu gębowego oraz budowę przewodu pokarmowego. Aparat gębowy ryb drapieżnych wyposażony jest w uzębione szczęki. Ich jelito jest raczej krótkie, żołądek dobrze rozwinięty. U ryb roślinożernych jelito jest znacznie dłuższe a żołądek słabo rozwinięty. Warto jeszcze zauważyć, że ryby roślinożerne ( niedrapieżne ) żerują stale, dostarczając mniejszych ilości pożywienia. W przeciwieństwie do nich ryby drapieżne poszukują pokarmu okresowo, ale w większych ilościach.

W Polskich wodach spotkać można ponad sto gatunków różnych ryb. Pozyskiwane są one w ramach gospodarki narodowej, przy czy wyróżnia się rybołówstwo morskie oraz śródlądowe rybactwo.

W Bałtyku występuje kilka gatunków ryb. Najbardziej ceniony jest przy tym śledź, dorsz i szprotka. Także ryby flądrowate cieszą się dość dużą popularnością. Z ryb słodkowodnych przeważająca część to ryby karpiowate. Są to przede wszystkim karp, leszcz, lin, karaś.