Organizmy należące do strunowców (Chordata) są zwierzętami tworzącymi oznaczony typ, w którym wyróżnia się następujące systematyczne podtypy: bezczaszkowce (Acrania), osłonice i kręgowce (Vertebrata). Opisywana gromada jest przedstawicielem kręgowców. Kręgowce są potomkami pierwotnego prastrunowca o budowie podobnej do struktury współczesnych bezczaszkowców. Obecnie żyjące kręgowce posiadają zasadniczy schemat struktury swego przodka, lecz wystąpiło u nich wiele zmian aromorfotycznych, co pozwoliło im osiągnąć najwyższy stopień zorganizowania i ogromne zróżnicowanie gatunkowe. Przyczyną tych zmian była przypuszczalnie coraz większa aktywność życiowa.

Ryby (Pisces) to gromada kręgowców wodnych, obejmująca następujące podgromady: kostnopromieniste, spodouste, dwudyszne, tarczowce, trzonopłetwe i fałdopłetwe.

Wyróżniono ponad 20 tysięcy poznanych gatunków, żyjących obecnie. Organizmy te mają wiele cech, przystosowujących je do życia w wodzie. Nieliczne z nich mają zdolność do krótkiego przebywania poza środowiskiem wodnym. Ich właściwości to: zmiennocieplność, posiadanie oskrzeli jako narządów oddechowych oraz parzystych płetw, pełniących funkcje narządu ruchu. Środowiskiem życia ryb może być strefa przybrzeżna i/lub głębiny ( jedynie dla niektórych gatunków). Większa część gatunków ryb zdobywa pokarm na drodze drapieżnictwa lub żywi się planktonem. Ryby żywiące się roślinami stanowią jedynie niewielką część.

Gromada ryb uznawana jest za najstarszą grupę zwierząt kręgowych. Ich pierwotnymi przodkami były bezżuchwowce (bezszczękowce) - Agnatha. Pochodzenie ich szczątek kopalnych datuje się na przełom kambru i ordowiku - to jest około 500 mln lat temu. Powiązanie filogenetyczne ryb z bezszczękowcami jest wynikiem analogii ogólnego schematu ich budowy. Różni je jednak stopień organizacji - wyższy u ryb, oraz kierunek zmian przystosowawczych. Funkcjonowanie pierwotnych bezżuchwowców powiązane było z dnem wód, gdzie organizmy te zdobywały pokarm w mule, w przeciwieństwie do pierwotnych ryb, przystosowanych do drapieżnictwa i pelagicznego trybu życia. Zmiany w ich budowie, głownie takie jak wytworzenie chwytnej paszczy, wyposażonej w zęby, wzmocniony szkielet osiowy oraz występowanie płetw parzystych przyczyniły się do obrania takiego kierunku przystosowania do środowiska. Zmianami współtowarzyszącymi było doskonalenie systemu nerwowego oraz narządów zmysłów, układów takich jak krwionośny i mięśniowy. Modyfikacje te przyczyniły się do podniesienia poziomu gatunków oraz zwiększenia życiowej sprawności.

Przekształcenie łuków przednich szkieletu kosza skrzelowego doprowadziło do powstania chwytnej paszczy. Redukcji został poddany pierwszy i drugi łuk, którego resztki zachowały się u pierwotnych ryb, tworząc chrząstki wargowe. Trzeci łuk dał początek aparatowi szczękowemu. Czwarty łuk, nazwany łukiem gnykowym, stanowił połączenie między czaszką mózgową a aparatem szczękowym. Pozostałe łuki nie zmieniły swej funkcji w trakcie ewolucji. Z łusek plakoidalnych powstały na każdej ze szczęk zęby. Cechą charakterystyczną ryb pierwotnych jest pozostałe osadzenie skrzeli na łuku gnykowym, podczas gdy u wyższych ryb narządy te zanikają. Pojawiają się na ich miejsce pokrywy skrzelowe oparte na łuku. U niektórych kopalnych ryb prymitywnych oraz u niektórych obecnie występujących (np. u jesiotrów i niektórych rekinów) obecna jest zredukowana skrzelowa szpara, zwana tryskawką, rozdzielająca szczęki i łuk gnykowy. W niej obserwuje się występowanie tzw. nibyskrzeli - zredukowanych do bardzo małych rozmiarów skrzeli, obecnych u ciągle u form młodocianych w przeciwieństwie do postaci dorosłych, u których niejednokrotnie ulegają one redukcji.

W przypadku przekształcenia kosza skrzelowego bezszczękowców pierwotnych w aparat szczękowo-gnykowy ryb, skrzela formują się wyraźnie na łukach, usprawniając tym samym opłukiwanie ich wodą. Skrzela składają się z łuków skrzelowych, umieszczonych po każdej ze stron gardzieli, będący miejscem ujścia listków skrzelowych o silnym unaczynieniu. Aby zwiększyć całkowitą powierzchnię wymiany gazowej na listkach wykształciły się dodatkowo blaszki skrzelowe. Wyróżniono dwie reguły funkcjonowania tak zbudowanego układu oddechowego, z których pierwsza opiera się na stwierdzeniu, iż pływając ryba ma otwarte zarówno pokrywy skrzelowe jak i pysk. Umożliwia to wymianę gazową, gdyż skrzela są stale omywane przez wodę. Konieczność stałego ruchu w celu utrzymania efektywnego oddychania sprawia, iż system ten mało wydajny. Występuje on jedynie u wybranych ryb kostnoszkieletowych - np. u makreli. Drugi z mechanizmów oddychania daje możliwość wymiany gazowej nawet w sytuacji braku ruchu. Jest zdecydowanie bardziej wydajny i oparty jest o nieustanną pracę aparatu oddechowego. W czasie napełniania wodą otworu gębowego ryby pokrywy skrzelowe są zamknięte. Po całkowitym napełnieniu otworu pokrywy ulegają otwarciu, co powiązane jest z zamknięciem pyska i skurczem jamy gębowej. Skutkiem skurczu jest wypchnięcie wody przez otwarte pokrywy skrzelowe na zewnątrz, czemu towarzyszy omywanie oskrzeli przez wydostającą się na zewnątrz wodę.

Wymiana gazowa u ryb odbywa się zarówno przez skrzela jak i przez skórę. Skóra pokryta jest jedynie oskórkiem o niewielkiej grubości, co wpływa korzystnie na procesy zachodzące z jej udziałem. Wymiana gazowa przez skórę stanowi zwykle 10% całkowitej wymiany. Zaobserwowano jednak przypadki, gdzie stanowiła ona wyższy odsetek - np. u koczka mułowego nawet 36% łącznej wymiany gazowej.

U ryb zachodzi także możliwość oddychania przez pęcherz pławny. Niektóre ryby charakteryzują się zdolnością pobierania oraz wydalania gazów zarówno z niego jak i do niego. Taka cecha umożliwia rybom żyjącym w zamulonych wodach (np. rogoząb) lub wysychających rzekach (np. prapławiec) pobieranie tlenu ze środowiska.

Charakterystyczną dla strunowców cechą jest obecność wyżej wymienionych szpar skrzelowych. W trakcie ewolucji ryb zaobserwowano również istotne zmiany w budowie szkieletu osiowego, polegające na sukcesywnym zastępowaniu struny grzbietowej poprzez dwuwklęsłe trzony kręgów, podlegające procesowi rozwoju. Struna grzbietowa jednak stanowi istotny organ ze względu na to, iż jest elementem łączącym wszystkie strunowce. Chorda dorsalis jest elastycznym, wydłużonym, nieczłonowanym tworem przypominającym pręt i występuje w rozwoju embrionalnym, stanowiąc element charakterystyczny dla wszystkich strunowców. U dorosłych postaci obecna jest jedynie u ryb dwudysznych, zrosłogłowych oraz jesiotrowatych. Strunę grzbietową tworzą zwakuolizowane komórki otoczone pochwą o włóknistej strukturze. Znajduje się między przewodem pokarmowym a ośrodkowym układem nerwowym, stanowiąc osiowy szkielet albo oś, wokół której tworzy się kręgosłup. W trakcie rozwoju zarodkowego wykształca się ze ściany grzbietowej prajelita, równolegle z mezodermą.

Typową cechą strunowców jest dodatkowo lokalizacja ośrodkowego układu nerwowego po grzbietowej stronie ciała, jego wyższy stopień specjalizacji oraz wyższy poziom rozwoju narządów zmysłów. Zwiększenie masy ciała i prędkości pływania doprowadziło do konieczności usprawnienia w funkcjonowaniu mózgu oraz narządów zmysłów, co sprawiło, iż mózgowie ryb ma większe rozmiary i jest bardziej odpowiednio podzielone niż ma to miejsce u bezżuchwowców. Ryby charakteryzują się istotną sprawnością ruchową dzięki dobrze rozwiniętemu móżdżkowi (miejscu występowania ośrodka koordynacji ruchów). Znacznym zmianom podlegały także narządy ruchu. Nastąpiło powiększenie rozmiaru oczu i przesunięcie ich na powierzchnię głowy. Obecne są dwa otwory węchowe prowadzące do węchowego narządu parzystego, a błędnik uchu wewnętrznym jest wyposażony w trzy kanały półkoliste i otoczony sztywną chrzęstną lub kostną oprawą. Ślepo zakończone jamki parzyste zlokalizowane nad otworem gębowym stanowią narządy węchu, o budowie typowej dla wodnych kręgowców. Kubki smakowe obecne w jamie gębowej stanowią narząd smaku.

Charakterystyczną cechą wszystkich ryb jest obecność linii bocznej, którą otworki znajdujące się w łuskach, prowadzące do kanalika pod skórą, wyścielonego nabłonkiem posiadającym komórki zmysłowe. Narząd ten ciągnie się od głowy do nasady płetwy ogonowej i występuje po każdej ze stron ciała. Kształt linii bocznej - prosty lub wygięty- zależy od gatunku (są przypadki jej braku). Narząd ten pełni funkcję odbiorcy sygnałów o sile i kierunku prądu wody, które następnie przekazywane są do linii bocznej. Funkcjonowanie tego systemu daje rybie możliwość wyczuwania obecności pozostałych ryb lub przeszkód bez kontaktu przez dotyk. Poprzez rejestrowanie zmian ciśnienia wody ryba bez udziału narządu wzroku może wyczuć obecność towarzysza lub jakiegokolwiek poruszającego się przedmiotu a odbiór odbicia fali pozwala na zidentyfikowanie przeszkody.

W przypadku braku linii bocznej jej funkcje uzyskuje sieć kanalików zlokalizowanych na głowie. Zawierają one ciałka zmysłowe, mogące przekazywać sygnały do elementu jakim jest linia boczna poprzez nerw błędny.

Obecne u ryb dwie pranerki stanowią układ wydalniczy. Spływające moczowodami produkty metabolizmu (pod postacią moczu) zbierają się w pęcherzu moczowym. Napełnienie pęcherza stanowi sygnał do wydalenia moczu na zewnątrz. W pobliżu odbytu zlokalizowany jest odrębny wydalniczy otwór.

Bezżuchwowce, jako organizmy żyjące w dnach wód nie posiadały możliwości większego rozwoju, w przeciwieństwie do ryb. Zyskały one ogromną przewagę nad panującymi wówczas w wodach zwierzętami dzięki powstaniu aparatu szczękowego, wyposażonego w zęby, możliwości sprawnego poruszania się w wodzie i zwiększenia aktywności życiowej. To wszystko pozwoliło im na intensywne rozmnażanie, opanowanie rozległych obszarów i duże zróżnicowanie. Do najstarszych ryb należą ryby zwane pancernymi pochodzące z okresu sylurskiego, których wygląd zewnętrzny przypomina kopalne bezszczękowce. Od nich pochodzą ryby chrzęstno szkieletowe oraz pozostałe szczepy ryb kostnoszkieletowych.

Środowiskiem życia ryb kostnoszkieletowych pierwotnych były wody słodkie. Wypukliny o workowatej strukturze przedniej części przewodu pokarmowego stanowiły u nich rozwinięte płuca. Taka struktura dawała im możliwość oddychania powietrzem atmosferycznych w razie niedostatecznej ilości tlenu w wodzie lub wysychaniu zbiorników. Dominującą grupę tych ryb w okresie dewońskim stanowiły ryby trzonopłetwe. Ich charakterystyczną cechą był szkielet silnie rozwinięty, o dobrym umięśnieniu. Dały one początek rybom dwudysznym i płazom (niezależnie od nich). Obecnie jednak występują nieliczni przedstawiciele tych grup, gdyż już w karbonie trzonopłetwe i dwudyszne podlegały sukcesywnemu wymarciu. W Oceanie Indyjskim zidentyfikowano przedstawiciela trzonopłetwych - Latimeria. Nieliczne gatunki dwudysznych występują w słodkich wodach Południowej Ameryki, Australii oraz Afryki.

Równolegle z rybami trzonopłetwymi w okresie dewońskim rozwijały się ryby promieniopłetwe, mające miękkie i delikatne płetwy. U nich wykształcił się narząd regulujący zmiany ciężaru ciała - pęcherz pławny powstały po przekształceniu worków płucnych. Taka modyfikacja dała im możliwość funkcjonowania na zróżnicowanej głębokości toni wodnej, co pozwoliło im opanować różnorodne strefy śródlądowych wód, pod koniec dewonu - także morza. Pęcherz pławny występuje także u wielu gatunków obecnie żyjących. Narząd ten, pojedynczy lub dwudzielny, zlokalizowany jest w jamie brzusznej, zwykle ponad przewodem pokarmowym (poniżej przewodu pokarmowego - u dwudysznych). Powstaje jako uchyłek ściany przełyku w trakcie rozwoju embrionalnego. Ryby zwane otwartopęcherzowymi, do których należą karpiokształtne i śledziokształtne, mają pęcherz pławny połączony z przełykiem. U ryb okoniokształtnych, dorszokształtnych i ciernikokształtnych (zwane otwartopęcherzowymi) połączenie to zarasta w okresie postembrionalnym, przez co uniemożliwione jest dalsze napełnienie poprzez przełyk pęcherza pławnego gazem. U tych ryb występują tzw. gruczoły gazowe w ścianie pęcherza pławnego, dzięki którym gaz wydzielany jest do jego wnętrza. Występuje u nich także narząd usuwający z pęcherza nadmiar gazu, nazywany owalem. U licznych gatunków nie występuje pęcherz pławny - np. u babkowatych, flądry, płaszczki, krągłoustnych. U niektórych gatunków z kolei narząd ten pełni ma różnorakie dodatkowe funkcje w tym m.in. wydawanie dźwięków (kulbinowate), reakcja na zmieniające się ciśnienie atmosferyczne (piskorzowate) oraz oddychanie (dwudyszne).

U ryb chrzęstnoszkieletowych zaobserwowano zachowanie wielu cech pierwotnych pomimo przejścia do aktywnego trybu życia po oddzieleniu się od ryb pancernych. Bez zmian pozostała m.in. lokalizacja otworu ustnego (brzuszna strona głowy), wyposażenie paszczy w zęby skórne - tzw. plakoidalne oraz brak pokryw skrzelowych. Ich przejście z wód słodkich do mórz, gdzie żyją obecnie, miało miejsce w karbonie.

Inna przystosowawcza cecha do życia w wodzie wiąże się z właściwościami wody, która jest około 800-krotnie gęstsza od powietrza o powoduje, iż ciało wykonujące w niej ruch zmuszone jest do przeciwstawienia się znacznemu oporowi. Dlatego też ryby wykształciły torpedowaty, opływowy kształt ciała.

Wodne zbiorniki to niejednorodne środowiska, których granice zdeterminowane są przez zróżnicowany rodzaj dna, brzegu czy też głębokość. Charakterystyczny rybi kształt mają gatunki ryb zamieszkujące tonie wodną. Specyficzne miejsca bytowania powiązane są ze zróżnicowanymi kształtami ciała, odbiegającymi od typowych. Przykładem jest budowa ciała ryb bytujących wśród przybrzeżnych trzcin, charakteryzująca się zazwyczaj silnym, bocznym spłaszczeniem, ułatwiającym poruszanie się pośród roślinności. Ze względu na spędzaniu większości czasu leżąc nieruchomo na podłożu ciało ryb dennych jest w większości przypadków szerokie, o spłaszczeniu grzbietowo-brzusznym (np. flądry). Ryby przebywające pod mułem, posiadają z kolei ciała wężowate, długie (np. węgorze). Przystosowanie do życia w środowisku wodnych stanowi często barwa ciała, dostosowana do zwykle do tła otoczenia i związana z siedliskiem. Ryby toni wodnej są zwykle srebrzyste, połyskujące. Barwa ryb dennych, czy tez mieszkających w mulistych, mętnych wodach jest zwykle szara lub brunatna. Wiele gatunków ryb egzotycznych cechuje się nie tylko oryginalnością kształtów, ale i bogactwem intensywnych barw.