pierwotniaki

Pierwotniaki tworzą odrębne królestwo. Wśród nich wyróżnia się 6 typów:

1. Korzenionóżki
2. Orzęski
3. Otwornice
4. Promienionóżki
5. Sporowce
6. Wiciowce

PODSTAWOWA BUDOWA PIERWOTNIAKA

Komórki są zbudowane z cytoplazmy, którą otacza błona. W środku zawarte są takie struktury jak: cytoszkielet, centriole, jądro, lizosomy, mitochondria, siateczka wewnątrzplazmatyczna, struktura Golgiego, wodniczki pokarmowe oraz tętniące, substancje zapasowe, rybosomy.

Morfologia komórki:

Pokrywa ciała jest dość skomplikowana i nosi nazwę pellikuli. Budują ją: błona komórkowa oraz znajdujące się pod nią struktury błoniaste oraz cytoszkielet. Im więcej jest takich tworów, tym mniejsza jest możliwość zmian kształtu ciała. Ponadto taka sztywność nie pozwala na powstawanie wodniczek tętniących przy powierzchni komórki. U otwornic nie jest w ogóle możliwa zmiana kształtu ciała, gdyż pancerze je pokrywające są twarde.

Organella ruchowe:

U pierwotniaków mogą występować różne formy organelli ruchowych. Na przykład wiciowce posiadają wici, a orzęski mają aparat rzęskowy. Inne posiadają zaś nibynóżki - u otwornic, promienio- i korzenionóżek. Natomiast jeśli pierwotniaki prowadzą osiadły tryb życia - to nie mają żadnych organelli. Jednak generalnie, aby organelle powodowały ruch, potrzebny jest do tego celu cytoszkielet.

Jądro komórkowe:

Zazwyczaj występuje jedno jądro. Natomiast mogą być przedstawiciele posiadający kilka identycznych jąder lub - tak jak u orzęsków - dwa różne jądra (ich funkcje też są odmienne)

Wodniczki tetniące:

Zazwyczaj funkcjonuje kulista wodniczka tętniąca otoczona pęcherzykami RE 

wspomagającymi jej działanie. Orzęski często mają więcej wodniczek tętniących

zaopatrzonych w kanaliki RE. 

FUNKCJE ŻYCIOWE PIERWOTNIAKA

Odżywianie:

Pierwotniaki należą do zwierząt heterotroficznych. Ich pokarm stanowią głównie mniejsze organizmy, w tym: bakterie, glony czy roślinność. Znane są także osobniki, które czerpią pokarm z rozkładających się szczątek organicznych - m.in. pierwotniaki zamieszkujące mokrą glebę. Inne z kolei prowadzą pasożytniczy tryb życia - pobierając pokarm z żywych tkanek innych organizmów.

Pokarm mogą pobierać różnymi metodami. Jedną z nich jest fagocytoza, która polega na pobieraniu cząsteczek odżywczych o dość dużej wielkości, czasem nawet całych komórek. Inną metodą jest tzw. pinocytoza, która zakłada pobieranie płynnych roztworów substancji. Ostatnią metodą może być absorpcja, czyli wchłanianie substancji poprzez błony - może się to odbywać na różne sposoby - osmozą, dyfuzją lub aktywnym transportem.

Wydalanie:

Niepotrzebne lub trujące metabolity są usuwane z komórki poprzez błony za pomocą dyfuzji. Jednak nie jest to jedyny problem. Równie ważne jest usuwanie zbędnych ilości wody. Do tego celu pierwotniakom słodkowodnym służą tętniczki, czyli wodniczki tętniące. Słonowodne gatunki nie mają tego problemu, gdyż ich wnętrze jest izotoniczne względem otoczenia.

Rozmnażanie:

Pierwotniaki mają zdolność rozmnażania bezpłciowego przez mitozę. Może to być podział poprzeczny lub podłużny. Wiele gatunków ma także zdolność do rozmnażania płciowego - ten sposób wprowadza różnorodność genetyczną. Dodatkowo pantofelki mogą koniugować. Między dwoma osobnikami zachodzi wymiana części DNA - jest to płciowy proces, choć nie powstaje tutaj żaden nowy osobnik.

Wrażliwość:

Odbieranie bodźców jest możliwe dzięki polaryzacji błony - czyli przemieszczania ładunków elektrycznych pomiędzy stronami błony. Każdy bodziec może wywoływać jakąś reakcję w postaci ruchu pierwotniaka do lub przeciwnie do kierunku działania bodźca, mówimy wtedy o taksji dodatniej lub ujemnej.

Poruszanie się:

Jeśli błona komórka jest elastyczna i nie zawiera zbyt wielu wzmocnień, możliwy jest ruch amebowaty - czyli pełzanie. Polega to na przelewaniu cytoplazmy i powstawaniu nibynóżek. Pseudopodia nie mają określonego kształtu ani miejsca, gdyż zależą one od ruchu i danego położenia cytoplazmy. Inne pierwotniaki mają zdolność ruchu dzięki wiciom lub rzęskom. Jeśli organizm posiada wici - to występuje zazwyczaj tylko jedna lub dwie - długie. Ruch wici powoduje kręcenie się dookoła swojej osi oraz poruszanie do przodu. Rzęski natomiast tworzą aparat złożony z dużej ich liczby. Możliwa jest tu koordynacja ruchów rzęsek.

CHARAKTERYSTYKA TYPÓW PIERWOTNIAKÓW

WICIOWCE

Występują wśród nich pierwotniaki zbudowane z jednej komórki z jedną lub kilkoma wiciami. Mogą one posiadać jedno jądro albo też kilka identycznych. Błona komórkowa posiada liczne wzmocnienia stąd kształt ciała się raczej nie zmienia. Prowadzą zazwyczaj tryb życia związany z innymi żywymi organizmami - jako pasożyty lub organizmy symbiotyczne. Wiciowce dzielą się podłużnie, natomiast w rozmnażaniu płciowym dochodzi do zlewania się gamet. Jak się okazuje z badań, wiciowce są formą pośrednią między roślinami a zwierzętami.

OTWORNICE

Żyją zazwyczaj w wodach słonych, przy dnie lub w toni wodnej. Otoczone są one pancerzami z dużą liczbą otworków (stąd nazwa). Nibynóżki są wysuwane właśnie przez te otworki. W komórce mogą posiadać jedno lub kilka identycznych jąder. W rozmnażaniu następuje przemiana pokoleń pomiędzy haplontami a diplontami.

ORZĘSKI

Jak nazwa wskazuje, posiadają aparat rzęskowy, służący im do poruszania się. W komórce występują dwa jądra o różnych wielkościach i funkcjach - mikro- oraz makronukleus. Ich pokarm stanowią głównie bakterie, która pobierają za pomocą cytostomu. W rozmnażaniu zachodzi podział poprzeczny oraz koniugacja. Znanym przedstawicielem jest pantofelek.

SPOROWCE

Należą do nich głównie pasożyty bytujące zarówno na bezkręgowcach, jak i kręgowcach. Cykl życiowy jest skomplikowany, ale generalnie wyróżnia się w nim trzy etapy: wegetatywny, gametogenezę oraz etap wzrostu zygoty, jej podziału oraz przekształceń. Wiele sporowców jest pasożytami powodującymi niebezpieczne dla życia ludzi choroby - m.in. zarodziec malarii.

KORZENIONÓŻKI

Ich organellami ruchowymi są szerokie nibynóżki. Nie posiadają żadnych wzmocnień w błonie, stąd możliwa jest zmiana kształtów ciała. Występują zarówno w morzach, jak i słodkich akwenach. Są składnikiem planktonu. Odżywiają się heterotroficznie, niekiedy są pasożytami.

PROMIENIONÓŻKI

Ciało jest kulą z promienistymi nibynóżkami, które są twarde i mocne, gdyż przez ich środek przebiega specjalna igła z krzemionki. Większość cytoplazmy wraz z jądrem znajduje się w pancerzu. Wiele gatunków mieszka w bardzo licznych koloniach.

ZNACZENIE W PRZYRODZIE

• Są symbiontami zwierząt - przynosząc im korzyść
• Orzęski pomagają wchłaniać błonnik wielu zwierzętom
• Są pokarmem innych zwierząt
• Tworzą pokłady skał wapiennych na dnie zbiorników wodnych
• Są też tzw. skamielinami przewodnimi, po których ocenia się wiek osadów
• Są czyścicielami wody

CYKL ŻYCIOWY ZARODŹCA MALARII.

• Komar wstrzykuje stadium inwazyjne do krwi człowieka, a stamtąd dostają się one do wątroby, gdzie następuje ich podział
• Z wątroby płyną do krwi, gdzie dalej się dzielą
• Niekiedy w erytrocytach powstają komórki macierzyste gamet
• Jeśli komar znowu ukłuje, wsysa wraz z krwią te komórki macierzyste
• W żołądku komara osiągają one dojrzałość i dochodzi do zlewania się gamet
• Zygota przekształca się w cystę i wędruje ona do ślinianek
• Tam rozwijają się kolejne postacie inwazyjne, które atakują kolejnego człowieka

POJĘCIA:

CYTOSZKIELET - zespół włókien i mikrotubul, różnych pod względem struktury i funkcji znajdujący się we wszystkich komórkach; ma ona za zadanie podpierać błonę oraz warunkuje ruchy cytoplazmy oraz innych struktur we wnętrzu komórek; jest on niezbędnym czynnikiem do poruszania się całej komórki

NIBYNÓŻKA - wypustka komórki służąca do poruszania się - u otwornic, korzenio- oraz promienionóżek

MAKRONUKLEUS - jądro orzęsków; odpowiada za czynności życiowe komórki, takie jak: oddychanie czy metabolizm

MIKRONUKLEUS - mniejsze z jąder orzęsków; odpowiada za koniugację oraz podziały komórki

OSMOREGULACJA - regulowanie właściwego stężenia wielu substancji w komórce

HETEROTROFIA - cudzożywność

KONIUGACJA - u orzęsków; jest to rodzaj płciowego procesu, polegającego na wymianie części DNA pomiędzy dwoma osobnikami

MEJOZA PREGAMICZNA - podział redukcyjny przez połączeniem się gamet

MEJOZA POSTGAMICZNA - podział redukcyjny po połączeniu się gamet

TAKSJA - ruch całego ciała wywołany jakimś bodźcem

CYTOSTOM - część ciała wiciowców, służący do pobierania pożywienia; zlokalizowany niedaleko wici

CYTOPYGE - część ciała, w której następuje wydalanie niestrawionych porcji pokarmowych; bez rzęsek, o gładkiej błonie

CYSTA - forma przetrwalnika, otoczona grubą błoną