Gady należą do kręgowców, które żyją w środowisku lądowym. Są organizmami zmiennocieplnymi , zamieszkującymi przede wszystkim obszary klimatu ciepłego i umiarkowanego. Ciało tych zwierząt zbudowane jest z głowy , tułowia , ogona i dwóch par kończyn ( wyjątkiem są jedynie węże ). Skóra gadów jest sucha i nie wytwarza gruczołów. Naskórek pokrywający skórę wytwarza liczne łuski lub tarczki , które pokrywają całe ciało. W skórze występują komórki barwinkowe nadające gadom maskujące ubarwienie. Zwierzęta te doskonale poruszają się w środowisku wodnym, dzięki mocnym kończynom. Do gadów zaliczamy m.in. krokodyle , hatterie, żółwie oraz węże i jaszczurki należące do rodzaju łuskonośnych.
Charakterystyka gadów na przykładzie jaszczurki zwinki.
Jaszczurka jest popularnym gadem występującym w obszarach leśnych, miejscach dobrze nasłonecznionych. Jaszczurki potrzebują wygrzewać się na słońcu, ponieważ są zmiennocieplne. Nagrzewają swoje ciało zwiększają swój metabolizm, a tym samym są bardziej aktywne. Ciało jaszczurki pokryte jest dachówkowato ułożonymi na sobie łuskami. Głowa połączona jest ruchomo z tułowiem, ogon jest dość cienki i umięśniony. W chwili zagrożenia jaszczurki maja zdolność odrzucania ogona , co nazywamy autotomią. Na głowie osadzone są oczy pokryte trzema powiekami, otwory nosowe oraz słuchowe ukryte pod błona bębenkową. Kończyny jaszczurek są krótkie, pięciopalczaste , ułożone po bokach ciała.
Szkielet jaszczurek zbudowany jest wyłącznie z komórek kostnych, czaszkę tworzą kości które połączone są szwami. Połączenie czaszki z kręgosłupem tworzy jeden kłykieć potyliczny. W trzewioczaszce widoczne jest ruchome połączenie szczęki górnej z dolną za pomocą kości kwadratowej. Kręgosłup jaszczurki salda się z czterech odcinków : szyjnego. piersiowego, lędźwiowego i ogonowego. Do odcinka piersiowego dołączone są żebra tworzące klatkę piersiową.
Jaszczurki mają zróżnicowany funkcjonalnie układ mięśniowy. U tej grupy zwierząt wykształcone są specyficzne mięsnie międzyżebrowe, warunkujące ruchy oddechowe klatki piersiowej.
Jaszczurki prowadzą drapieżnicy tryb życia, odżywiają się owadami , dżdżownicami i ślimakami. Ich układ pokarmowy rozpoczyna jamą gębową, w której znajdują się zęby homodontyczne o jednakowej , trójkątnej budowie. W jamie gębowej osadzony jest również długi rozwidlony język. Kolejnymi odcinkami układu pokarmowego są: gardziel, przełyk, żołądek , dwunastnica , do której wydzielany jest sok żółciowy i trzustkowy, jelito cienkie, jelito grube kończące się odbytem w kloace.
Układ oddechowy jaszczurki tworzą : otwory nosowe , gardziel, krtań, tchawica, oskrzela i płuca. Płuca gadów są maja kształt pofałdowanych worków o cienkościennej budowie. Powietrze doprowadzane jest do okładu oddechowego dzięki ruchom klatki piersiowej. Ruchy te zapewniają mięsnie żebrowe , które w czasie wdechu kurczą się powodując rozszerzenie klatki piersiowej i wytworzenia ujemnego ciśnienia w płucach. Dzięki temu ciśnieniu powietrze pobrane przez jamy nosowe jest zasysane do płuc.
U jaszczurek istnieją dwa obiegi krwi. Krwiobieg jest zamknięty a serce ułożone jest brzusznie. W sercu są dwa przedsionki i komora z niepełną przegrodą , która zabezpiecza przed mieszaniem, się krwi odtlenowanej z utlenowaną. Jedynie u krokodyli przegroda w sercu jest całkowita.
Układ wydalniczy u jaszczurek stanowią nerki , w skład których wchodzą nefrony zbudowane z torebek i kłębuszków. W aparatach kłębuszkowych filtrowana jest krew z której usuwane są zbędne produkty metabolizmu. Mocz odprowadzany jest moczowodami do pęcherza moczowego. Jaszczurki wydalają głównie mocznik i kwas moczowy.
Układ nerwowy tworzy mózg zbudowany z dwóch półkul i dobrze rozwinięte przodomózgowie. Rozwinięty jest móżdżek, natomiast śródmózgowie i międzymózgowie ulegają redukcji. Mózg nie ma okładu liniowego, jak to jest u niższych kręgowców.
Narządy zmysłów jaszczurki.
Ucho- istnieje zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. W uchu wewnętrznym jest kosteczka słuchowa- strzemiączko, cały aparat słuchu jest pokryty błona bębenkową.
Oko. Charakteryzuje się podwójna akomodacją, tzn. soczewka może zmieniać swój kształt oraz może się przybliżać lub oddalać. Gałka oczna pokryta jest trzema powiekami i może wykonywać ruchy obrotowe.
Rozmnażanie gadów.
Gdy są zwierzętami rozdzielnopłciowymi , rozmnażającymi się płciowo. Narządy rozrodcze samic składają się z dwóch jajników, jajowodów, które uchodzą do kloaki. Natomiast u samców występują parzyste owalne jądra, najądrza i nasieniowody. Narząd kopulacyjny stanowi parzysty uchyłek kloaki. U gadów zapłodnienie jest wewnętrzne. Po zapłodnieniu rozwijający zarodek umieszczony jest w jaju znajdującym się w jajowodach. Jajo gadów zawiera dużo substancji zapasowych w postaci żółtka, jest polilecytalne. Samica składa jajo pokryte grubą osłonką , która ma chronić zarodek przed wyschnięciem. Jaja składane są najczęściej w piasku , miejscu ciepłym i dobrze nasłonecznionym. Zarodek w jaju osłonięty jest trzema błonami płodowymi. Najbardziej zewnętrzna błoną jest błona surowicza, dzięki której dochodzi do wymiany gazowej miedzy środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem jaja. Druga błona- owodnia, ogranicza wypełniony płynem obszar w którym rozwija się zarodek. Trzecia błona- omocznia, gromadzi produkty przemiany materii zarodka. Omocznia powstaje z uchyłka jelitowego rozwijającego się zarodka. Dzięki obecności błon płodowych rozwój młodego organizmu jest uniezależniony od środowiska zewnętrznego oraz zapewniony jest prawidłowy przebieg czynności życiowych zarodka. Błony płodowe charakterystyczne są dla organizmów zwanych owodniowcami. Do owodniowców oprócz gadów, należą również ptaki i saki.
Przegląd systematyczny grupy gadów.
Żółwie są bardzo starą grupą systematyczną. Obecne były na ziemi już w okresie Kredy. Zwierzęta te charakteryzuje mocny pancerz otaczający tułów, zbudowany z płytek kostnych. Pancerz ten jest bardzo masywny i wytrzymały, połączony jest także z kręgosłupem.
W grupie tej istnieją zarówno gatunki lądowe jak i wodne. W Polsce żyje tylko jeden gatunek żółwia- żółw błotny.
Żółwie są jedynymi gadami nie posiadającymi zębów. Szczękę tych zwierząt tworzy dziób.
Żółwie wodne różnią się budową i sposobem życia od żółwi lądowych. Żółwie wodne posiadają skórzasty i spłaszczony pancerz. Prowadza drapieżnicy tryb życia, poruszając się bardzo zwinnie w wodzie. Oddychanie tlenem atmosferycznym uzupełniają oddychaniem za pomocą uchyłka kloaki. Żółwie żyjące w środowisku lądowym są ociężałe, poruszają się powoli, ich pancerz jest wypukły grzbietowo , twardy i masywny. Żółwie lądowe najczęściej są roślinożercami.
Krokodyle.
Krokodyle prowadzą wodno-lądowy tryb życia. Zamieszkują słodkie wody terenów ciepłych. Mogą być pokaźnych rozmiarów, niektóre mierzą ponad 10 metrów. Anatomiczne cechy budowy ciała ułatwiają krokodylom sprawni poruszać się w wodzie , natomiast na ladzie są dość niezdarne. Palce kończyn połączone są błona pławną, oczy zaopatrzone są specjalne klapki, dzięki czemu mogą być zamykane pod wodą, również nozdrza posiadają mięsnie zwierające, zabezpieczające przed dostaniem się do nich wody. W jamie gębowej , na zębodołach osadzone są żeby, kość kwadratowa zrośnięta jest z mózgoczaszką a jej sklepienie tworzy twarde podniebienie. W sercu krokodyli występuje całkowita przegroda dzieląca komorę na dwie części.
Hatterie.
Są to długowieczne zwierzęta, żyjące nawet sto lat. Występują jedynie na Nowej Zelandii.
Wyglądem przypominają jaszczurki, lecz są od nich większe i masywniejsze. Optymalną temperaturą dla jej aktywności jest około 11º C. Są to zwierzęta mięsożerne o niskim tempie metabolizmu. Charakterystyczny jest również dla nich długi cykl życiowy. Jajo hatterii rozwija się ponad 15 miesięcy, a młode osobniki osiągają dojrzałość płciowa po 20 latach.
Rząd Łuskonośne.
Do rzędu tego należą jaszczurki i węże. Naskórek łuskonośnych wytwarza łuski i tarczki, którymi pokryte jest całe ciało tych zwierząt. U zwierząt tych obserwuje się okresowe linienie, czyli zrzucanie zrogowaciałego naskórka.
Jaszczurki są najbardziej zwinnymi gadami. Są zróżnicowane pod względem wielkości. Najpospolitsze gatunki mierzą z reguły kilkanaście centymetrów, lecz zdarzają się "olbrzymy", np. waran z Komodo mierzy ponad 4 metry! Te duże gady zamieszkują najczęściej obszary Afryki i Azji. Polskimi przedstawicielami jaszczurek są : jaszczurka zielona, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna oraz jedyna w naszej faunie jaszczurka beznoga -padalec. Inni przedstawiciele podrzędu jaszczurek :
-agamy- gatunki występujące w Australii, Europie i Azji, mające zdolność zwiększania rozmiarów swojego ciała;
-kameleony-gady nadrzewne, owadożerne, swoja ofiarę wychwytują długim lepkim językiem. Żyją w Afryce, Azji i południowych regionach Europy;
-legwany- żyją w Ameryce Południowej i Północnej;
-gekony- zamieszkują one obszary tropikalne, posiadają specyficzne przylgi na palcach, które umożliwiają im wpinanie się po drzewach.
Węże.
Węże ,jako gady beznogie mają podłużne ciało pokryte łuskami. Na głowie węży znajdują się oczy zaopatrzone w powieki, z których jedna jest przeźroczysta i pokrywa całe oko tworząc tzw. okular. Szczęka węzy zaopatrzona jest w zęby oraz wyspecjalizowane zęby jadowe, którymi wstrzykiwany jest jad w ciało ofiary. Wewnętrzna budowa ciała węży jest dostosowana do ich podłużnej postaci. Kręgi u węży są bardzo liczne , dzielą się na kręgi tułowiowe i kręgi ogonowe. Do kręgów tułowiowych przymocowane są żebra, które nie są połączone mostkiem. Kości w szczęce połączone są ruchomo, co umożliwia zjadanie ofiar o dużych rozmiarach. Nerki u węży ułożone są jedna za drugą, występuje jedno płuco a wątroba ma wydłużony kształt. Węże maja dobrze rozwinięte mięśnie ogonowe i tułowia, umożliwiające poruszanie się poprzez wyginanie ciała na boki lub pełzanie. Narząd słuchu u węży jest bardzo ograniczony, nie posiadają one ucha wewnętrznego. Posiadają natomiast narząd umożliwiający im wykrywanie promieniowania podczerwonego. Są bardzo wrażliwe na wszelkiego rodzaju drgania.
Węże występujące Polsce to : gniewosz plamisty, żmija zygzakowata i zaskroniec zwyczajny.
Gady były dominującą grupą zwierząt żyjących w Mezozoiku. Gady żyjące około 230 ml. lat temu nazywane są dinozaurami. Panowały one na ziemi około 160 ml. lat. Z tego powodu erę mezozoiczną nazywa się erą gadów. Gady te zamieszkiwały wszystkie środowiska. Występowały gady :
-lądowe, roślinożerne ( np. Brachiosaurus ) i mięsożerne ( np. Tyranosaurus );
-wodne, na przykład Ichtiosaurus, Mezosaurus;
-latające, m.in. Dimorphodon, Pterodactylus.
Zwierzęta te wymarły pod koniec Mezozoiku prawdopodobnie w wyniku zderzenia ogromnego meteorytu z ziemią, skutkiem czego były ogromne zmiany warunków klimatycznych.
