Ewolucjonizm jest procesem, który polega na ciągłym i stałym przystosowywaniu się organizmów do zmieniających się warunków otoczenia. Jest on niezwykle barwny i interesujący i dlatego jest przedmiotem szerokiego zainteresowania. Już od zarania dziejów człowiek chciał znaleźć odpowiedzi na wiele pytań, w tym o pochodzenie życia na Ziemi.

Kwestia pochodzenia życia na naszej planecie budziła od samego początku ogromną ciekawość. Zwykli ludzie i uczeni chcieli wiedzieć, w jaki sposób powstał świat i skąd się wzięło życie. W ciągu wieków powstało wiele hipotez dotyczących tego tematu. Jedną z nich jest teoria samorództwa, która zakłada, że życie na ziemi powstaje niezmiennie cały czas. Inną jest hipoteza kreacjonistyczna. Jej zwolennicy stoją na stanowisku, że świat został stworzony przez Boga. Akt stworzenia był przy tym jednorazowy i w pełni zamierzony. Z takim stanowiskiem zgadzali się między innymi Karol Linneusz czy Georges Cuvier.

Hipotez dotyczących powstania naszej planety i życia na niej była jeszcze cała masa. Najwięcej uznania zdobyła jednak teoria ewolucji. Głosi ona, że życie powstała na drodze długotrwałego procesu przystosowań i zmian. Najbardziej znanym przedstawicielem takich poglądów jest Karol Darwin.

Dzisiejsze metody oraz wiedza pozwalają stwierdzić z dużą prawdopodobieństwa, że Ziemia istnieje od blisko 5 miliardów lat. Życie zaś pojawiło się około 3,5 miliarda lat temu. Zakłada się, że proces ten przebiegał w trzech głównych fazach. Pierwszą z nich był etap chemiczny. Polegał on przede wszystkim na tworzeniu związków organicznych z materii nieorganicznej. Następnie miał miejsce etap molekularny, w czasie którego powstały zasadnicze mechanizmy o takim charakterze. Ostatnim etapem, trwającym zresztą do dziś, etap biologiczny. Na początku tej fazy powstała pierwotna forma życia.

Jak już zostało zaznaczone za najwybitniejszego przedstawiciela teorii ewolucyjnej uznawany jest Karol Darwin. Jego poglądy opierają się na kilku podstawowych przesłankach:

  1. Kwestią najważniejszą jest zasadza zmienności powszechnej, a przy tym bezkierunkowej- chodzi tu o to, że każdy gatunek wyróżnia się ogromną zmiennością i odrębnością; nie ma dwóch identycznych osobników; zmiany mogą zachodzić we wszystkich kierunkach;
  2. Zasada dużej rozrodczości- mówi ona o tym, że organizmy rozmnażają się w postępie geometrycznym; dzieje się tak dlatego, że tylko nieliczne osobniki mają szansę na przeżycie;
  3. Zasada walki o byt- przeżywa najsilniejszy i najlepiej dostosowany osobnik (zasada ta ma powiązanie z omówioną powyżej);
  4. Zasada dziedziczenia- przekazywanie potomstwu swojego materiału genetycznego (także cech przystosowawczych);

Ewolucja, mówiąc ogólnie, jest bardzo długim procesem dostosowywania się do zmieniających się warunków świata zewnętrznego. W konsekwencji tego powolnego mechanizmu możemy dziś obserwować ogromną różnorodność i barwność całego świata żywego. Procesowi temu nie podlegają przy tym pojedyncze organizmy, ale całe populacje. Współczesna nauka wskazuje na pięć podstawowych czynników ewolucji. Są to:

    • zmienność- możemy tu mówić o różnych typach zmienności; pierwszym z nich jest zmienność fluktuacyjna- polegająca na tym, że genotyp może przyczynić się do powstania wielu fenotypów; kolejny rodzaj zmienności to zmienność rekombinacyjna- wiąże silona z rozmnażaniem płciowym; wynika ona z segregacji chromosomów; powoduje ona powstawanie różnych a nawet przypadkowych rekombinacji genów; wskazać także trzeba na zmienność mutacyjną, która powoduje powstanie nowych genów, nowych układów chromosomowych; mutacje dotyczące całych chromosomów mogą doprowadzić do powstania nowego gatunku;
    • dobór naturalny- zmienność jest główną przyczyną tego, że osobniki różnią się od siebie np. możliwościami przystosowania do kreślonych warunków; ma wtedy miejsce nieustanna walka o byt, w wyniku której przeżywają tylko osobniki najsilniejsze; walka o byt może mieć charakter bezpośredni (między dwoma różnymi gatunkami), albo pośredni (w obrębie określonego gatunku); właśnie w tym drugim przypadku walka ma zdecydowanie bardziej ostrzejszy przebieg;
    • izolacja- jest to główny czynnik w procesie ewolucji; uniemożliwia ona dowolne krzyżowanie się danych gatunków; powoduje to, że przepływ genów między populacjami jest zahamowany; głównym rodzajem izolacji jest bariera przestrzenna/ geograficzna- morza, góry, które uniemożliwiają swobodny kontakt; inny rodzaj to izolacja ekologiczna ( polegająca na wykorzystywaniu przez różne populacje innych części zasiedlanego środowiska); izolacja anatomiczna (związana z inną budową narządów płciowych i rozrodczych); izolacja sezonowa (związana z innymi porami rozrodu); izolacja genetyczna;
    • dryf genetyczny- polega on na losowych zmianach występowania genów w określonej populacji; zmiany te mogą wynikać z przypadkowej segregacji genów; losowego połączenia się gamet; zmiany dotyczące częstości genów wiążą się także z sezonowymi wahaniami liczebności danej populacji; zmiany te powodują, że niektóre osobniki mają mniejszą niż przeciętnie ilość potomstwa; częstość występowania danego genu może więc ulec zmianie;
    • akces ekologiczny- gatunki, które zasiedlają określone środowisko, poprzez rozmnażanie mogą powiększać swoją liczbę; populacje, które sąsiadują ze sobą mogą toczyć ze sobą ciągłą walkę konkurencyjną; akces ekologiczny odnosi się do środowiska niezamieszkałego lub zamieszkanego przez organizmy słabo przystosowane; w wyniku doboru naturalnego niewątpliwie środowisko takie zostanie opanowane przez osobniki najlepiej przystosowane; zajmowanie nowych środowisk wiąże się z koniecznością poszukiwania nowego miejsca zamieszkiwania; istnienie nie wyeksploatowanych środowisk jest niezbędnym czynnikiem umożliwiającym powstawanie nowych gatunków;

Ewolucja jest procesem, który przyczynia się do powstawania zupełnie nowych gatunków. Taki proces nazywany jest mikroewolucją. Istnieje także proces makroewolucji, który polega na powstawaniu i różnicowaniu się wyższych jednostek systematycznych. Na ten proces składają się liczne specjacje. W drodze różnicowania się powstają wyższe jednostki systematyczne- proces taki nazywany jest megaewolucją.

W procesie zmian ewolucyjnych wskazuje się na przemiany dotyczące przystosowań. Zalicza się tu aromorfozy, czyli zmiany o charakterze ogólnym dotyczące organizacji i funkcji żywych organizmów. Drugim typem jest izoadaptacja, która polega na przystosowaniu do określonych, zewnętrznych warunków życia. Zmiany tego typu powodują zasiedlanie odmiennych środowisk (czyli do radiacji adaptatywnej). Powstałe w konsekwencji przemian i przystosowań cechy pozwalają danemu organizmowi na osiągnięciu przewagi nad słabszym konkurentem.

Ewolucja-co zostało już zaznaczone- jest procesem powolnym, ale postępowym. Postęp związany jest niewątpliwie z przetrwaniem grup najlepiej dostosowanych. Z całą odpowiedzialnością można powiedzieć więc o powstawaniu coraz lepszych i doskonalszych cechach. Każda obecnie występująca forma określonego gatunku może być więc uznana za formę szczytowych osiągnięć. Proces zmian i dostosowań jest też z całą pewnością nieodwracalny. Wynika to z doboru naturalnego i zmienności mutacyjnej. Zmiana prowadzi do zanikania narządów czy cech zbędnych czy wartości ujemnych. Inną cechą ewolucjonizmu jest historyczność tego procesu. Wynika to stąd, że jest on umiejscowiony o konkretnym czasie historycznym i miejscu. Proces ten ma też określone tempo, które mierzy się czasem przekształcenia się jednego gatunku.