I. PIERWOTNIAKI

Klasyfikacja:

Królestwo - Zoa zwierzęta (Zoa)

Podkrólestwo - Protozoa Pierwotniaki (Protozoa)

Typ -Wiciowce ( Mastigota, Flagellata )

Typ- Zarodziowce (Sarcodina)

Typ- Sporowce (Sporozoa)

Typ- Orzęski (Ciliata)

Pierwotniaki są to organizmy jednokomórkowe o wielkości od 10 um, niektóre mają wielkość nawet kilku milimetrów. U niektórych gatunków ciało dzieli się na część grzbietową i brzuszną oraz na część przednią i tylną. Pierwotniaki otoczone są błoną komórkową połączoną ze spłaszczonymi błoniastymi pęcherzykami - pellikulą. Pellikula jest cienka u sporowców i zarodziowców, u rzęsek i wiciowców jest ona z kolei długa i wzmocniona białkowymi włóknami.

W komórkach pierwotniaków znajduje się cytoplazma dzieląca się na część zewnętrzną- ektoplazmą oraz na wewnętrzną-endoplazmę.

Strukturami umożliwiającymi pierwotniakom ruch są liczne wici-flagellum albo rzęska-ciliata. Obie te struktury mają podobną budowę, składają się z części pod błoną komórkową oraz z części wystającej ponad nią. Rzęski są od wici o wiele krótsze i łączą się ze sobą za pomocą włókien rzęskowych przebiegających pod błoną komórkową w aparat rzęskowy. Aparat rzęskowy pozwala na koordynację ruchów poszczególnych rzęsek. Zarówno wić jak i rzęski zbudowane są z mikrotubul charakterystycznie ułożonych ponad cytoplazmą ( 9 par włókien ułożonych obwodowo a 1 para ułożona osiowo) i pod błoną komórkową ( 9 potrójnych układów ułożonych obwodowo). W skład mikrotubul wchodzą tubuliny - specjalne kurczliwe białka. Ruchy mikrotubul względem siebie powodują szybki, biczykowaty ruch rzęsek. Najbardziej zagłębionym w cytoplazmie elementem układu ruchu jest kinetosom, inaczej nazywany ciałkiem podstawowym.

Wiele pierwotniaków porusza się ruchem pseudopodialnym, czyli za pomocą tworzenia się nibynóżek. Oznacza to, że pierwotniaki potrafią przelewać cytoplazmę w postaci wypustek, mogą oblewać swoim ciałem ewentualne ofiary.

Wymiana gazowa zachodzi u pierwotniaków poprzez prostą dyfuzję. Pierwotniaki są w większości cudzożywne, ale jest kilka gatunków miksotroficznych, które są heterotrofami, ale jednocześnie mają zdolność do autotrofii.

Pierwotniaki pobierają pokarm na kilka sposobów. Holozoizm jest to pobieranie ze środowiska prostych substancji, które nie musza być trawione. Pierwotniaki odżywiające się na zasadzie holozoizmu mają w błonach specjalne przenośniki, które transportują cząsteczki do wnętrza komórki. Wiele pierwotniaków odżywia się na zasadzie endocytozy. Odżywianiem endocytotycznym są fagocytoza oraz pinocytoza. Fagocytoza jest to wchłanianie i trawienie większych obiektów i cząsteczek. Cząstki pokarmu są wprowadzane do plazmatycznego wpuklenia plazmatycznego, które zamyka je w sobie oddzielając je od cytozolu. Dołączają się lizosomy. W wakuoli trawiennej następuje trawienie a nietrafione resztki są usuwane w ciałku resztkowym przez błonę komórkową. Pinocytoza jest to pobieranie ze środowiska i trawienie substancji odżywczych w postaci drobnych cząsteczek. Trawione są wówczas całe cząstki substancji odżywczej razem z wakuolą. Substancje odżywcze są wprowadzane do pinocytarnego pęcherzyka, który znajduje się na końcu błonowego kanalika. Powstaje wakuola trawienna, która rozpuszcza się po zakończeniu trawienia i wszystkie substancje trawione są wprowadzane bezpośrednio do cytoplazmy.

U wiciowców i rzęsek, które są otoczone grubą pellikulą, są utworzone specjalne miejsca endocytozy. U orzęsek miejscem pobierania pokarmu jest cytosom a wydalania cytopyge.

Wiele pierwotniaków potrafi przeżyć okres suszy dzięki wytworzeniu na swojej powierzchni grubej osłonki i zapadnięciu w stan okresowego uśpienia. Stan ten nazywany jest anabiozą.

Rozmnażanie pierwotniaków:

Pierwotniaki mogą rozmnażać się na sposób płciowy oraz bezpłciowo.

a) bezpłciowo - poprzez podziały mitotyczne komórek pierwotniaków - wiciowce przechodzą podział komórkowy podłużny, orzęski podział komórkowy poprzeczny.

b) płciowo - 

+ pierwotniaki haploidalne (1n) - przechodzą mejozę postgamiczną, dominują wśród nich osobniki haploidalne.

+ pierwotniaki diploidalne (2n) - przechodzą mejozę pregamiczną, dominują wśród nich osobniki diploidalne. Pierwotniaki te najpierw przechodzą mejozę a dopiero później łączą się ze sobą i tworzą zygotę.

+ koniugacja - proces zachodzący u orzęsków. Polega on na wymianie materiału genetycznego pomiędzy dwoma osobnikami tego samego gatunku.

Etapy koniugacji

  1. Powstaje mostek cytoplazmatyczny pomiędzy dwoma rzęskami.
  2. W obu połączonych mostkiem komórkach zachodzi osobno mejoza ich mikronukleusa (Mi).
  3. W czasie mejozy powstają po 4 jądra, z których 3 zanikają.
  4. Pozostałe jądro (1n) przechodzi podział mitotyczny.
  5. W wyniku mitozy powstają dwa pronukleusy - pronukleus stacjonarny oraz pronukleus migracyjny.
  6. Pronukleus stacjonarny spełnia rolę komórki jajowej a pronukleus migracyjny pełni rolę plemnika.
  7. Dochodzi do zapłodnienia krzyżowego,
  8. W każdej z komórek powstaje jądro diploidalne
  9. Jądra diploidalne przechodzą mitozę. Jedno z nich staje się mikronukleusem. Drugie jądro zwiększa ilość swojego DNA i staje się makronukleusem (Ma).
  10. "Stary" makronukleus, o ile nie zaniknął wcześniej, ulega rozpadowi w końcowym etapie koniugacji.

Wrażliwość na bodźce z zewnątrz:

Pierwotniaki odbierają bodźce pochodzące z ich otoczenia dzięki zjawisku polaryzacji, jakie zachodzi w ich błonie komórkowej. Depolaryzacji ulega błona komórkowa pierwotniaka, jeżeli zadziała na nią określony bodziec zewnętrzny. Odebranie bodźca wywołuje reakcję pierwotniaka skierowaną w kierunku do lub od źródła bodźca. Reakcje pierwotniaków nazywamy taksjami i dzieli się je na fototaksje oraz chemotaksje.

Istnieje kilka gatunków pierwotniaków, które posiadają prymitywny narząd fotoczuły, który pozwala im na percepcję świetlnych wrażeń. Najbardziej znanym pierwotniakiem posiadającym taki aparat jest euglena zielona.

Charakterystyka poszczególnych typów wiciowców.

1. Typ: wiciowce

Wśród wiciowców dominują pierwotniaki haploidalne (1n), które rozmnażają się poprzez podział podłużny. Niektóre z wiciowców należą do miksotrofów, są wśród nich również gatunki fotosyntetyzujące oraz całkowite heterotrofy. Wiciowce potarią syntetyzować substancje zapasowe takie jak wielocukier-paramylon, skrobia i pochodne tłuszczów. Większość wiciowców należy do pasożytów. Wiciowce pasożytujące są bardzo niebezpieczne w krajach tropikalnych- wiele z nich zagraża życiu ludzkiemu.

Wśród pasożytów pasożytujących w krwi ssaków znajdują się:

a) Świdrowiec gambijski = łac. Trypanosoma Gambiense - wiciowiec, który jest sprawcą śpiączki afrykańskiej. Przenoszą go stawonogi: muchy tse-tse. Mucha tse-tse kąsa człowieka i tym samym wprowadza do jego krwi pierwotniaki. Pierwotniaki namnażają się w obrębie węzłów chłonnych i przechodzą na jakiś czas do krwi i limfy. W trakcie początku tej inwazji zarażona osoba odczuwa silne bóle węzłów chłonnych, śledziony i wątroby, pojawia się wysoka gorączka i osłabienie organizmu, któremu towarzyszy silne wychudzenie.

Następnym etapem inwazji świdrowca jest jego przejście do płynu mózgowo-rdzeniowego, gdzie produkuje liczne substancje toksyczne, które powodują różne zaburzenia świadomości, śpiączkę przerywaną okresami silnego pobudzenia oraz halucynacji. Wyniszczony organizm zaatakowany przez świdrowca umiera.

b) Świdrowiec rodezyjski - wywołuje u zarażonych objawy podobne jak zarażenie Trypanosoma Gambiense, jednak występuje jedynie na sawannowych terenach równikowych Afryki.

c) Trypanosoma brucei - świdrowiec atakujący bydło, trzodę chlewną i konie. Wywołuje on chorobę nagana. Występuje na terenie Afryki.

2. Typ: Sporowce

Sporowce są to organizmy haploidalne o najczęściej złożonym cyklu rozwojowym. Wszystkie sporowce należą do pasożytów. Najbardziej znanym przedstawicielem tego typu jest zarodziec malarii = plasmodium.

Etapy inwazji zarodźca malarii w organizmie człowieka:

  1. Poprzez ugryzienie przez komara widliszka do krwi człowieka wprowadzone są sporozoity.
  2. Sporozoity docierają z krwią do wątroby i przekształcają się w niej w schizonty.
  3. Schizonty dzielą się mitotycznie, poprzez proces schizogonii przekształcają się w liczne merozoity.
  4. Merozoity wnikają do komórek wątroby i do krwinek czerwonych.
  5. Merozoity wewnątrz komórek żywiciela dojrzewają i przekształcają się w dorosłe formy: schizonty.
  6. Schizonty przechodzą podział mitotyczny, rozrywają komórki, w których się zagnieździły i wpuszczają do krwiobiegu dużo merozoitów. Niszczą więc erytrocyty i produkują substancje toksyczne, co powoduje u zarażonego zarodźcem malarii wysoką gorączkę, dreszcze, silne osłabienie organizmu i zimnicę. Malaria bardzo często prowadzi do śmierci chorego.

Wyróżnia się kilka typów malarii:

- malaria trzeciaczka = łac. Plasmodium vivat - ataki ostrych objawów choroby następują cyklicznie co 48 godzin.

- malaria czwartaczka = łac. Plasmodium malariae - ataki ostrych objawów choroby następują co 72 godziny.

W czasie każdego cyklu część merozoitów staje się gametocytami. U komara, który wyssał zarażoną krew człowieka, niektóre gametocyty przekształcają się w mikrogamety oraz makrogamety. Dochodzi do zapłodnienia. Powstaje ookineta - ruchliwa zygota, która wędruje do ściany jelita komara. Tam zagnieżdża się i przekształca się w oocystę. Zachodzi w takiej oocyście mejoza postgamiczna i podziały mitotyczne, w wyniku czego powstaje duża liczba sporozoitów. Sporozoity przedostają się do gruczołów ślinowych komara i są gotowe do wniknięcia do organizmu człowieka, jeżeli tylko komarzych ukuje go, aby wypić trochę ludzkiej krwi.

Innym gatunkiem sporowca jest pasożyt kotów, Toxoplasma Gondi. Koty są jego żywicielem ostatecznym natomiast żywicielami pośrednimi mogą być niektóre ptaki i inne ssaki. Toxoplasma Gondi może wywołać u człowieka bardzo poważne szkody. Jest bardzo niebezpieczna dla kobiet spodziewających się dziecka, ponieważ może spowodować uszkodzenia płodu i poronienia.

  1. Typ: Zarodziowce:

Zarodziowce są pierwotniakami jedno lub wielojądrowymi. Do zarodziowców zalicza się ameby, promienice oraz otwornice. W jelitach człowieka żyje jako komensal zupełnie nieszkodliwy dla ludzkiego zdrowia zarodziowiec Enthoameba coli. Z kolei Enthoameba histolytica (pełzak czerwonki) jest pasożytem chorobotwórczym jelita grubego, który powoduje u człowieka groźną chorobę, dyzenterię. Można się nim zarazić pijąc zanieczyszczoną, nie gotowaną wcześniej wodę.

  1. Typ: Orzęski

Orzęski są to pierwotniaki o najbardziej ustrukturalizowanej budowie komórki. Orzęskami są trąbiki, pantofelki, wirczyki, małżonki oraz strączki.

POWSTANIE ORGANIZMÓW WIELOKOMÓRKOWYCH (METAZOA)

Szacuje się, że pierwsze organizmy wielokomórkowe powstały w erze późnego prekambru. Komórki, które weszły w skład organizmu wielokomórkowego zmieniały się zgodnie z tendencją dążenia do zwiększonej specjalizacji poszczególnych komórek kosztem ich samodzielności. Dzięki połączeniu się komórek w większe organizmy możliwa stała się duża różnorodność powstających organizmów a to pomogło zwierzętom zasiedlić bardzo różne środowiska.

ONTOGENEZA, czyli rozwój osobniczy zwierząt wielokomórkowych.

Pierwszym krokiem w procesie wykształcenia się organizmu wielokomórkowego jest powstanie kilku warstw komórek w zarodku. Daje to początek dalszej specjalizacji komórek. W procesie ewolucji nastąpiło coraz większe wyspecjalizowanie się grup komórek i zróżnicowanie ich na tkanki (powstanie zwierząt tkankowych). Historia powstawania poszczególnych gatunków organizmów wielokomórkowych nosi nazwę rozwoju filogenetycznego gatunku. Mówi się, że rozwój filogenetyczny jest w pewnym sensie powtórzony w rozwoju ontogenetycznym każdego osobnika w jego życiu płodowym.

Rozwój zarodkowy wielokomórkowców:

Zygota (jednokomórkowa, diploidalna) => blastomer pierwszorzędowy => blastomer drugorzędowy => morula (grudka niezróżnicowanych komórek) => blastula => gastrula.

Zygota jest początkowo jedną komórką diploidalną. Dzieli się ona intensywnie na wiele komórek, które tworzą blastomer, czyli zespół embrionalnych komórek potomnych. Z blastomeru embrion przeistacza się w morelę a dalej w blastulę, w której wyróżnia się już ścianę (blastodermę) oraz pierwotną jamę ciała (blastocel). Pęcherzyk wielokomórkowy zwany blastulą przeistacza się następnie w dwuwarstwową gastrulę, zbudowaną z warstw: ektodermy i entodermy. W endodermie powstaje prajelito z pragębą. Wewnątrz gastruli tworzy się jama: gastrocel. Jeżeli rozwój zarodkowy zatrzyma się w stadium gastruli, powstają organizmy dwuwarstwowe (Diblastica). Do Diblastica należą gąbki. Jeżeli komórki gastruli przejdą dalsze podziały mitotyczne, to wytwarza się trzecia warstwa komórek, inaczej trzeci listek zarodkowy - mezoderma. Z zarodka trzylistkowego powstają trójwarstwowce (Triploblastica).

Jeżeli endodermalna pragęba przeistacza się u dorosłego już osobnika w otwór gębowy, to zwierzęta takie nazywa się pierwoustymi (Protostomia).

PIERWOUSTE = PROTOSTOMIA

Pierwouste są zwierzętami należącymi do trójwarstwowców, których cechą charakterystyczną jest sposób, w jaki wytwarza się mezoderma. Mezoderma wytwarza się z jednej komórki, która jest rozróżnialna od innych już w stadium moruli. Komórka ta nosi nazwę elastomeru 4d. W tym stadium pierwouste różnicują się na dwie grupy: na pierwojamowce oraz na wtórnojamowce. U pierwojamowców mezoderma jest wytwarzana z intensywnie dzielących się komórek, które wypełniają one przeistoczony gastrocel. Do pierwojamowców należą płazińce i obleńce. U wtórnojamowców powstaje wtórna jama ciała - celoma a mezoderma wytwarza somity- woreczki mezodermalne. Pierwoustymi zwierzętami wtórnojamowymi są pierścienice, mięczaki oraz stawonogi.

Jeżeli w toku ontogenezy z pragęby powstanie otwór odbytowy a ostateczny otwór gębowy powstanie po przeciwnej stronie, to zwierzęta o takim typie ontogenezy należą do wtóroustych ( Deuterostomia).

WTÓROUSTE = DEUTEROSTOMIA

Wtórouste należą do wtórnojamowców ale celoma powstaje u nich inaczej niż u wcześniej opisanej grupy zwierząt pierwojamowych. Celoma powstaje tu z schyłków jelita. Wszystkie wtórouste, z wyjątkiem szkarłupni, charakteryzują się one symetrią dwuboczną ciała. Wtóroustymi są szkarłupnie oraz wszystkie organizmy, które na drabinie filogenetycznej są wyżej od szkarłupni.

CHARAKTERYSTYKA ZWIERZĄT PIERWOUSTYCH

I. Podkrólestwo: Antagozoa

Do antagozoa należą proste organizmy, które nie mają jeszcze zróżnicowanych tkanek, nie ma też u nich jamy chłonąco - trawiącej. Te mikroorganizmy odżywiają się na drodze fagocytozy lub holozoicznie.

Typ: Dwuwarstwowce (Mesozoa)

- składają się z jednej lub kilku komórek centralnych okrytych warstwą komórek okrywających. Pasożytują w organizmach głowonogów i pierścienic. Znane jest około dwudziestu gatunków Mesozoa.

II. Podkrólestwo: Parazoa

Parazoa, czyli beztkankowce, jak sama nazwa wskazuje nie mają zróżnicowanych tkanek. Ich komórki mogą być jednak wyspecjalizowane i mogą spełniać różne funkcje. Parazoa są organizmami wyłącznie wodnymi o osiadłym trybie życia. Żywią się na sposób endocytozy. Nie są ona przodkami żadnych ze znanych dzisiaj gatunków zwierząt.

Typ: Gąbki (Porifera)

- organizmy o prostej budowie. Pomiędzy ektodermą i entodermą występuje u nich duża ilość galaretowatej mezoglei, która jest głównym składnikiem ciała gąbek. W mezoglei istnieją komórki pełzakowate - amebocyty, które wytwarzają mezogleę, szkielet oraz pochłaniają substancje odżywcze z pozostałych komórek. Jeżeli zajdzie taka potrzeba amebocyty przekształcają się w komórki nabłonka. Ważną funkcją amebocytów jest funkcja komórek płciowych. Szkielet gąbek stanowi sztywna struktura zbudowana z krzemionki, białka sponginy albo z wapnia. Ściany gąbek ma wiele otworów, którymi do wnętrza ciała wnika woda. W ścianie gąbek występują porocyty- komórki z charakterystycznym otworem w cytoplazmie, przez który woda przechodzi do wnętrza gąbki. Ciało gąbki jest pokryte od zewnątrz jednowarstwowym nabłonkiem (entodermalnym). Jamę ciała wyścielają z kolei komórki endodermalne o charakterystycznym butelkowatym kształcie, zaopatrzone w wici = komórki kołnierzykowe (chonaocyty) .

Gąbki żyją w koloniach, łączą się ze sobą za pomocą szerokich kanałów. Wewnątrz ich ciał woda jest wprawiana w ruch przez wici komórek nabłonkowych, dzięki czemu możliwa jest ciągłą filtracja wody i endocytoza i fagocytoza zawartych w niej składników odżywczych. Gąbki dzieli się ze względu na typ budowy ich ciała na następujące typy:

- ascon - gąbki o bardzo prostej budowie ciała.

- sycon - gąbki już bardziej skomplikowane,

- leucon - gąbki o najbardziej złożonej budowie ciała.

Gąbki rozmnażają się w sposób płciowy. Gamety powstają z amebocytów mezoglei. Następuje krzyżowe zapłodnienie. Komórki jajowe zapładniane są przez plemniki innej gąbki.

Rozwój gąbki:

- zarodek ma postać odwróconej blastuli, która ma wici od wewnętrznej strony żywi się składnikami pobranymi od rodzicielskich osobników.

- zarodek odwraca się, ma teraz rzęski po zewnętrznej stronie.

- zarodek w postaci larwalnej opuszcza mezogleę rodzica i dzięki rzęskom odpływa.

- larwa (parenchymula) osiada na dnie zbiornika wodnego.

- komórki rzęskowe tworzą warstwę choanocytów poprzez wpuklenie się do wewnątrz gąbki.

- gąbka przekształca się w dorosłego osobnika.

Do najbardziej znanych gatunków gąbek należą nadecznik gąbka wapienna oraz gąbka grecka.

III. Podkrólestwo: Tkankowce właściwe (Eumetazoa)

  1. Typ: Jamochłony = łac. Coelenterata

Jamochłony są najprostszymi zwierzętami tkankowymi. Ich ciało przypomina kształtem worek, jest dwuwarstwowe, u wielu jamochłonów zaopatrzone w wyrostki: czułki albo ramiona.

1. Podtyp: Parzydełkowce = łac. Cnidaria

Parzydełkowce mogą mieć formę meduzy albo osiadłego polipa. Do parzydełkowców należą trzy gromady: krążkopławy, stułbiopławy oraz koralowce.

U parzydełkowców cechą charakterystyczną budowy jest centralnie położona jama chłonąco - trawiąca otwarta na środowisko poprzez jeden otwór, który pełni jednocześnie funkcję odbytu i otworu gębowego. Występuje u nich symetria promienista. Widoczna są u nich pierwotne formy tkanki mięśniowej, nabłonkowej, nerwowej oraz łącznej. W ektodermie widoczne są również komórki nerwowe, zmysłowe oraz włókna, które przewodzą bodźce nerwowe. Wytworem entodermalnym są parzydełka = nemanocysty pełniące rolę broni parzydełkowców. Nemanocysty znajdują się w knidoblastach, czyli komórkach parzydełkowych, jakie powstają z tak zwanych komórek interstycjalnych, które są ulokowane głównie na chwytnych ramionach parzydełkowców. Z komórki wystaje knidocyl - kolec odbierający podniety. Wnętrze knidoblastów wypełnione jest cieczą pod dużym ciśnieniem oraz spiralnie pozwijana nić. Jeżeli kolec odbierze jakiś sygnał ze środowiska to pod jego wpływem nić jest wyrzucana z komórki na zewnątrz. Rolą komórek interstycjalnych są przede wszystkim obrona oraz atak. Służą one za skuteczną broń, ale czasami mogą być również narządami ruchu.

U parzydełkowców znane są trzy typy parzydełek:

+ wolwenty- nici są zaopatrzone w liczne bardzo drobne szczecinki których zadaniem jest przyczepienie się do ciała wybranej ofiary.

+ penetranty- nici są zwinięte spiralnie, zakończone haczykami albo kolcami, służą do przebijania ciała ofiary oraz do wstrzykiwania ofiarom substancji białkowych mających

+ glutynanty- są to długie nici, którymi parzydełkowiec oplata ofiarę.

W ektodermie i entodermie parzydełkowców występują liczne komórki nabłonkowo-mięśniowe, dzięki którym mogą się one poruszać. Komórki te w entodermie mają zdolność spełniania funkcji trawiennych.

Układ nerwowy jamochłonów zbudowany jest głównie z komórek nerwowych o promienistej budowie. Komórki promieniste znajdują się w entodermie. Układ nerwowy jamochłonów jest układem typu dyfuzyjnego.

W endodermie znajdują się komórki gruczołowe, które wydzielają enzymy trawienne. U jamochłonów są tak zwane komórki interstycjalne, które mogą w razie potrzeby przekształcić się w każdą inną komórkę. O komórkach posiadających taką zdolność mówi się, że są pluripotencjalne.

GROMADA STUŁBIOPŁAWY = łac. Hydrozoa

Formą najczęściej spotykaną są polipy. Przedstawicielem stułbiopławów jest stułbia, organizm słodkowodny, który żyje pojedynczo albo skupiony w koloniach. Stułbia jest niedużym zwierzęciem budową morfologiczną przypominającym worek, który jest przymocowany do podłoża za pomocą amoralnego bieguna. Po przeciwległej do miejsca przyczepu do podłoża stronie występuje u stułbi otwór gębowy, który otaczają liczne czułki.

Ciało stułbi zbudowane jest z dwóch warstw: gastrodermy i epidermy, które przedzielone są mezogleą, czyli błoną podstawną. Zarówno w endodermie jak i w gastrodermie występują komórki o charakterze nabłonkowo- mięśniowym, dzięki których skurczom polip jest wprawiany w ruch. Ruch czułek jest bardzo specyficzny. Stułbia pochyla się aż oprze czułki o podłoże i tak oparta przesuwa worek w wybranym kierunku.

W wewnętrznej warstwie u stułbiopławów występują komórki gruczołowe. Stułbiopławy posiadają komórki interstycjalne nazywane komórkami miąższowymi. Cechą charakterystyczną stułbiopławów jest posiadanie enterocytów - komórek zaopatrzonych w wici, które przesuwają pokarm wewnątrz chłonąco-trawiącej jamy.

Stułbie przy wysokim stężeniu dwutlenku węgla rozmnażają się na sposób rozdzielnopłciowy, w korzystnych warunkach najczęściej dochodzi do rozmnażania poprzez pączkowanie.

Organizmy stułbopławów wykazują zdolność do wysokiej regeneracji. U rurkopławów zaliczanych do stułbiopławów widoczna jest duża specjalizacja komórek.

GROMADA KRĄŻKOPŁAWY = Scyphozoa

Krążkowały żyją tylko w środowisku wód słonych. W całym swoim cyklu życiowym występują pod dwoma postaciami, zarówno polipa jak i meduzy, które następują po sobie w czasie metagenezy, czyli przemiany pokoleń. Oba pokolenia, zarówno polipy jak i meduzy są organizmami diploidalnymi (2n). Haploidalne (1n) są gamety.

Pokoleniem płciowym krążkopławów jest meduza, która wytwarza gamety. Po zapłodnieniu powstaje larwa - urzęsiona planula, która osiada na dnie zbiornika wodnego i przeistacza się w polipa, który dosyć często wytwarza kolonię. W procesie strobilizacji z polipa powstają meduzy. Polip wstępnie tworzy syfomeduzę poprzez podział poprzeczny wraz z jamą gębową. Krążkopław w tej fazie przypomina stosik ułożonych piętrowo miseczek- przyszłych meduz. Młoda meduza, która odłącza się od podzielonego polipa ma nazwę: efira. Z efiry przez dojrzewanie polegające na wykształcaniu organów wewnętrznych i na zwiększeniu rozmiarów powstaje dorosła, dojrzała meduza, która jest jakby odwróconą stułbią, ma jednak bardziej rozwiniętą mezogleę. W dolnej części ciała meduzy posiadają otwór gębowy, który otaczają liczne czułki. U samców występują gonady o mleczno-białym zabarwieniu, gonady samic są różowego lub pomarańczowego koloru.

Meduzy na brzegach parasola oraz na licznych czułkach posiadają skuteczną broń wykorzystywana przez nie do walki z drapieżnikami o raz w zdobywaniu pokarmu - parzydełka. Niektóre z gatunków krążkopławów mają dobrze wykształcone narządy wzroku, w których wyróżnia się soczewkę i ciało szkliste. Dzięki narządom zmysłu - statocystom, meduzy potrafią dobrze ocenić swoje umiejscowienie w przestrzeni.

GROMADA KORALOWCE = łac. Anthozoa

Krążkopławy występują tylko jako polipy. Zasiedlaja głównie wody mórz tropikalnych. Bardzo często tworzą rozległe kolonie, rafy koralowe przyjmujące bardzo zróżnicowane kształty i rozmiary. Cechą charakterystyczną odróżniającą koralowce od stułbiopławów jest istnienie gardzieli wysłanej entodermalną warstwą komórek. Inną cechą charakterystyczną dla tej gromady są przegrody znajdujące się w jamie trawiąco-chłonącej. Ciała koralowców są wzmacniane przez substancje złożone z węglanu wapnia.

2. Podtyp: Żebropławy = Cnetophora

Cechą charakterystyczną tego podtypu jest brak parzydełek. Zamiast parzydełek występują u nich komórki klejorodne. Od parzydełkowców różnią się również rozwojem ontogenetycznym. W ich budowie anatomicznej wyróżniającą je cechą jest posiadanie ośmiu deseczek grzebieniowych - płytek, które przebiegają z góry na dół ciała i które łączą się ze sobą poprzez charakterystyczne pasma orzęsione.

  1. Typ: Płazińce = łac. Platyhelminthes

U płazińców, inaczej robaków płaskich, jako u pierwszych organizmów w procesie filogenezy wykształcona została symetria dwuboczna ciała (symetria bilateralna). Płazińce maja dwubocznie spłaszczone ciało, w którym rozróżnialne są przednia i tylnia część ciała. W części przedniej ciała wyodrębniła się głowa.

U płazińcow pomiędzy ektodermą a entodermą występuje warstwa parenchymy, która powstała z mezodermy czyli z trzeciego listka zarodkowego i wypełnia wszystkie wolne przestrzenie pomiędzy narządami wewnętrznymi. Parenchymę budują raczej ściśle upakowane komórki, pomiędzy którymi są jednak przestrzenie międzykomórkowe. Parenchyma tworzy szkielet płazińców.

U płazińców z mezodermy powstają mięśnie poprzeczne, podłużne oraz skośne. U płazińców jako u pierwszych organizmów na drodze ewolucji wykształciły się narządy wewnętrzne, które zbudowane są z więcej niż z jednego typu tkanek. Płazińce mają już prymitywny układ nerwowy, który budują zwoje mózgowe i dwa pnie boczne, które połączone są ze sobą, niczym drabinka, przez spoidła poprzeczne. Układ zwojów mózgowych połączonych z dwoma pniami, które z kolei łączą spoidła, nazywany jest ortogonem. Układy rozrodczy i pokarmowy mają własne przewody, które wyprowadzają swoje wytwory n zewnątrz organizmu.

Płazińce jako pierwsze mają wytworzony układ pokarmowy. W jego skład wchodzi gardziel entodermalna. U wypławków gardziel może być chowana i wysuwana, jest też otoczona rzęskami. Otwór gębowy płazińców leży zawsze na brzusznej części ich ciała. U płazińców wytworzyło się z warstwy endodermalnej jelito środkowe, które jest ślepo zakończone. U wirków jelito środkowe ma trzy rozgałęzienia. Płazińce posiadają układ wydalniczy protonefridialny, który składa się z dwóch kanałów rozgałęziających się na liczne drobne kanaliki. Kanaliki rozgałęziają się dalej aż do postaci kapilar, na końcach których znajdują się komórki płomykowe. Komórki takie w swojej rurkowatej części posiadają liczne rzęski. Ruch tych rzęsek powoduje przepłynięcie przez nie cieczy, która dyfunduje z parenchymy w stronę kanalików wydalniczych.

Płazińce rozmnażają się płciowo. U płazińców tok życia jest często wieloetapowy, występuje zjawisko przemiany pokoleń, tworzą się często liczne larwy.

Płazińce dzielimy na trzy gromady: wirki, przywry i tasiemce.

Gromada: Wirki = łac. Turbellaria

Najprostszymi płazińcami są wirki, organizmy wód słodkich. Cechą charakterystyczną anatomii wirków jest występowanie na powierzchni ciała licznych rzęsek, które wirują w sposób falowy. Wirki maja dobrze rozwinięte narządy wzroku i zmysł węchu. Nie ma u nich otworu odbytowego, jak u wszystkich płazińców. Jest jednak otwór gębowy na spodniej części ciała, przez który wyrzucane są na zewnątrz niestrawione resztki pokarmu. U gatunków morskich nie występuje jelito. U nich funkcje trawienne są przejęte przez wolne przestrzenie parenchymowe. Układ wydalniczy pełni u nich funkcję osmoregulacyjną a nie wydalniczą. Produkty odpadowe przemiany materii są usuwane przez komórki żerne parenchymy.

Wirki w większości są obojnakami-hermafrodytami. Ich rozwój jest prosty, bez faz przejściowych. Z jaja wykluwa się od razu osobnik podobny do dorosłego.

Gromada: Przywry = łac. Trematoda

Przywry są pasożytami, których ciało pozbawione jest rzęsek i otoczone kutikulą - oskórkiem. Przywry nie mają narządów wzroku. Cechą charakterystyczną przywr są liczne przyssawki. U większości gatunków przywr wykształciła się przyssawka gębowa z otworem gębowym. Wiele przywr ma również przyssawkę brzuszną. Przywry rozmnażają się przez złożony cykl rozwojowy, są obojnakami.

Motylica wątrobowa - gatunek, który jest groźnym pasożytem ssaków, głównie roślinożernych, ale znane są przypadki występowania motylicy również u ludzi. Dorosła forma motylicy, nazywana imago, atakuje przede wszystkim w drogach żółciowych u ssaków i niestety również u człowieka. Motylica wątrobowa wywołuje chorobę - fasciliozę.

Cykl rozwojowy motylicy;

- dojrzała motylica składa dziennie mniej więcej 6000 jaj.

- z jaja, po dostaniu się do wody, wykluwa się dziwadełko = miracidium, czyli orzęsiona larwa.

- dziwadełko musi przedostać się organizmu do swojego żywiciela pośredniego, czyli do błotniarki stawowej.

- w żywicielu pośrednim traci rzęski i przeistacza się w sporocystę, czyli torebkę zarodkową.

- w sporocyście zachodzi partenogeneza. W jej wyniku powstają wewnątrz sporocysty redie.

- przez dalszą partenogenezę w rediach powstają cerkarie, które mają już rozwinięte jelito oraz przyssawkę i oczko proste.

- cerkarie są wydalane poza organizm żywiciela pośredniego.

- jeśli cerkaria nie dostanie się przez kilka pierwszych godzin do organizmu żywiciela ostatecznego, przeistacza się w postać przetrwalnikową otoczoną grubą cystą- metacerkarię.

- cerkaria w jelicie żywiciela ostatecznego, po wcześniejszym uwolnieniu się z cysty, poprzez żyłę wrotną dostaje się do wątroby niszcząc ją i wywołując fasciliozę.

Motyliczka - gatunek będący pasożytem krwi. Jaja motyliczki nie przedostają się do wody. Zjadają je ślimaki lądowe.

- Jajo w organizmie ślimaka przeistacza się w miracidia.

- Miracidium przechodzi w torebkę zarodkową = sporocystę.

- sporocysta przez dzieworóctwo przeistacza się w cerkarię.

- Cerkarie są wydzielane na zewnątrz ciała ślimaka w otoczonych śluzem grupach.

- Śluz jest przysmakiem mrówek. Jeżeli go zjedzą, to larwa motyliczki przedostaje się do układu nerwowego, który poważnie uszkadza. Owady zarażone motyliczka przez uszkodzenie układu nerwowego zachowują się w dziwny sposób. Zmuszone są wspinać się po źdźble trawy i przytwierdzone do niego szczękami trwać tak przez cały dzień.

- Jeżeli mrówkę zje roślinożerca cerkarie przedostają się do wątroby ssaka, gdzie przeistaczają się w dorosłe osobniki o lancetowatym kształci.

Przywra krwi - jest to gatunek pasożytujący w ciele człowieka. Należy ona do Schistosoma. Dojrzała jej forma zasiedla naczynia krwionośne pęcherza moczowego oraz jamy brzusznej. Wywołuje ona chorobę - bihacjozę. Przywra krwi jest gatunkiem z dymorfizmem płciowym, który rozmnaża się rozdzielnopłciowo. Jej żywicielem ostatecznym jest człowiek.

- samica i samiec są ze sobą trwale złączone w rynience płciowej. Samica składa jaja wewnątrz naczyń krwionośnych. Jaja mają ostre kolce, dzięki którym przebijają naczynia i ściany jelita i pęcherza moczowego.

- jajo wydostaje się z organizmu na zewnątrz,

- w wodzie jajo przeistacza się w miracidium

- miracidium wpływa do wnętrza ciała ślimaka, gdzie przeistacza się w sporocystę.

- ze sporocyst powstają cerkarie (z jednej nawet 250 tys.), które uwalniają się z ciała żywiciela do wody.

- cerkarie aktywnie atakuj ciało człowieka, który znajdzie się w zakażonej nimi wodzie.

- cerkarie mają enzym, który rozpuszcza ludzkie tkanki, przez co bez problemu przechodzą one do układu krwionośnego człowieka przez skórę.

- Przez krew żylną cerkarie wędrują do płuc, gdzie przeistaczają się w schistosomule.

- schistosomuje dobierają się w pary i przez naczynia krwionośne płyną do żylnych splotów.

Zarażenie człowieka przez przywrę krwi może doprowadzić do licznych zaburzeń, między innymi do poważnego uszkodzenia nerek i do nowotworów.

Przywra kocia - pasożyt występujący u mięsożernych ssaków. W Azji jest bardzo częstym pasożytem człowieka. Jej dojrzała postać zasiedla przewody żółciowe i przewody trzustkowe.

Przywra kocia w trakcie rozwoju ma dwóch pośrednich żywicieli. Jednym z nich jest ślimak a drugim ryba. Cerkarie, które opuszczają ciało wodnego ślimaka atakują aktywnie ryby. Wnikają w ciało ryb, gdzie przekształcają się w metacerkarie. Ssaki mięsożerne i człowiek zarażają się przywrą kocią jedząc mięso zarażonych ryb.

Gromada: Tasiemce członowane = łac. Cestoda

Tasiemce są hermafrodytami, bardzo niebezpiecznymi pasożytami. Znanych jest w przybliżeniu 3000 gatunków. Ich ciało przypomina budowa spłaszczoną, długa tasiemkę, nie mają narządów zmysłów a wiele ich organów wewnętrznych uległo silnej redukcji. Nie mają układu pokarmowego ani oddechowego. Substancje odżywcze wchłaniają całą powierzchnią ciała a oddychanie przebiega u nich na drodze beztlenowej glikolizy. Mają jednak wyjątkowo dobrze ukształtowany układ rozrodczy. Żywicielami ostatecznymi tasiemców są ssaki.

Budowa dojrzałego tasiemca;

  1. skoleks = główka - z przyssawkami albo haczykami, dzięki którym przytwierdza się do błony śluzowej jelita żywiciela.
  2. szyjka
  3. strobilla - najdłuższa część ciała, zbudowana jest z wielu członów, tak zwanych proglotydów, które powstają na tyle szyjki. W każdym członie budującym strobillę znajdują się wszystkie narządy płciowe męskie i żeńskie. Dzieki temu, że w pierwszej kolejności dojrzewają męskie narządy rozrodcze, młodsze człony strobilli zapładniają starsze proglotydy budujące tą samą strobillę.

Żeńskimi narządami rozrodczymi są jajnik, ootyp i żółtniki oraz pochwa. Męskimi narządami rozrodczymi są jądra, nasieniowody oraz prącie. Tasiemce mogą być żyworodne albo jajorodne.

U wielu gatunków tasiemców ostatnie ich człony wydostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela. Tasiemce produkują ogromne ilości jaj. W kilogramie kału żywiciela może ich być nawet 5 milionów.

Ciało tasiemców ograniczone jest przez wór powłokowo- mięśniowy. Jest on zbudowany z warstwy nabłonkowej oraz z trzech warstw mięśni: mięśni okrężnych, ukośnych i podłużnych.

Układ nerwowy jest u tasiemców bardzo prymitywny. Tworzą go dwa pasma nerwowe, które biegną po bokach strobilli a w główce tworzą większy splot włókienek nerwowych.

Układ wydalniczy jest typu protonefridialnego. Zbudowany jest z dwóch kanałów, które zakończone są przez otwór wydalniczy znajdującym się w ostatnim członie tasiemca.

Ontogeneza tasiemców:

Wyróżnia się onkosferę, czyli jajo. Onkosfera potrafi przewiercić się przez jelita i dotrzeć w ten sposób do naczyń krwionośnych. Wraz z krwią krąży ona po całym organizmie, wraz z krwią tętnicza tafia do wielu narządów wewnętrznych. W narządach wewnętrznych przeistacza się w wągra, który jest drugim stadium larwalnym. U niektórych gatunków tasiemców, na przykład u bąblowca, dochodzi do procesu metagenezy, w czasie którego wągier dzieli się przez rozmnażanie wegetatywne. Powstają wówczas pączkujące skoleksy.

Tasiemiec nieuzbrojony - gatunek, którego głowa ma kształt gruszkowaty i ma cztery przyssawki. Jego pośrednim żywicielem jest bydło a żywicielem ostatecznym człowiek. Szacuje się, że tasiemcem nieuzbrojonym może być zarażone nawet 5% społeczeństwa polskiego. Człowiek może się zarazić przez spożycie surowego albo niewystarczająco usmażonego czy ugotowanego mięsa wołowego. W żołądku żywiciela z wągra uwalnia się skoleks. W czasie, dwóch, trzech miesięcy tasiemiec przyjmuje postać dorosłego osobnika zdolnego do rozmnażania się. Gamety żeńskie dojrzewają u tasiemca wolniej niż męskie- jest to zjawisko protandri. Dojrzewające człony tasiemca odrywają się od niego i opuszczają organizm żywiciela wraz z kałem. W ich wnętrzach są zawarte duże ilości onkosfer, które powstały po zapłodnieniu jaj. Po dostaniu się do organizmu żywiciela pośredniego onkosfery uwalniają się z otoczek. Przedostają się one z jelit do naczyń włosowatych i przez obieg mały i duży kierują się w stronę mięśni szkieletowych, w których osadzają się i przechodzą w drugie stadium larwalne - w wągra bydlęcego.

Tasiemiec uzbrojony - jest on pasożytem człowieka. Człowiek może być dla niego zarówno żywicielem ostatecznym jak i pośrednim. Najczęściej jednak żywicielem pośrednim dla tasiemca uzbrojonego jest świnia. Dojrzałe osobniki żyją w jelicie żywiciela a ich długość się Ga nawet ośmiu metrów. Ich głowy są uzbrojone w cztery duże haki oraz dodatkowo potrójny wieniec, który składa się z od 28 do 32 haków.

W macicy członu tasiemca zawartych jest około 30tys., góra 50 tys. onkosfer. Cały człon wydalany jest z kałem żywiciela. Onkosfery, które zostają spożyte wraz z zanieczyszczonym pożywieniem przez żywiciela pośredniego, przechodzą z układu pokarmowego do jego naczyń krwionośnych i wraz z krwią docierają do różnych narządów. U ludzi zdarza się , że osadzają się one w tkankach mózgu albo w oku, co prowadzi do poważnych zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego a nawet do śmierci. Jeżeli człowiek zarazi się wągrem tasiemca, prowadzi to do wielu chorób i nazywa się cysticerkozą.

Tasiemiec bąblowiec - Zarażenie się tym gatunkiem tasiemca jest niebezpieczne dla zdrowia. Żywicielem pośrednim bąblowca jest człowiek. Dojrzałe bąblowce żyją w jelitach cienkich zwierząt psowatych i kotowatych.

Bąblowce są niewielkimi tasiemcami. Najczęściej mają trzy człony i skoleks. Ich główki są uzbrojone w liczne (nawet 50) haki. Jeżeli pośredni żywiciel spożyje pokarm z onkosferami tasiemca, wydostają się z nich jaja i z krwią wędrują po całym ciele. Docierają do wątroby, do płuc, nerek i do mózgu. Tworzą tam bąble wypełnione płynem, które otoczone są przez dwie błony. Wewnątrz bąbla na drodze wegetatywnych podziałów powstają skoleksy. Taki bąbel rośnie długo, nawet kilkanaście lat. Jeżeli mięso z takimi bąblami zje żywiciel ostateczny, to główki wągrów wychodzą z bąbla w jelicie cienkim. Dzięki haczykom i przyssawkom tasiemce osadzają się na ścianie jelita. W czasie dwóch miesięcy tasiemce dojrzewają do postaci dorosłego osobnika zdolnego do rozrodu.

Tasiemiec kręćkowy- żywicielem pośrednim tego gatunku są owce i bydło, żywicielem ostatecznym zaś ssaki psowate. Tasiemiec kręćkowy ma około 5mm szerokości i nawet do 1metra długości. Na główce ma cztery przyssawki i od 20 do 32 haczyków. Jaja są wydalane w członach, razem z kałem żywiciela. Spożyte przez żywiciela pośredniego przekształcają się w larwę - coenurusa. Larwa ta wraz z krwią dostaje się do mózgu i rdzenia kręgowego ssaka. Wytwarza w tkance nerwowej pęcherze, z których powstają kolejne skoleksy. Pęcherze rozrastają się i niszczą tkankę nerwową. W przeciągu kilku tygodni mogą one doprowadzić do śmierci żywiciela.

Tasiemiec psi - żywicielem ostatecznym tego gatunku jest pies. Jest on bardzo częstym pasożytem psów. Żywicielem pośrednim tego gatunku jest pchła. Zarażenie tym tasiemcem jest zwykle bezobjawowe.

Tasiemiec karłowaty - pasożyt jelit gryzoni i człowieka. Tasiemiec karłowaty jest pasożytem monoksenicznym - ma tylko jednego żywiciela. W jelicie cienkim żywiciela z jaj uwalniaja się onkosfery. Wnikają one do kosmyków jelitowych, gdzie przeistaczają się w cysticerkoidy.

Po sześciu, siedmiu dniach kosmyk się rozpada i uwalnia się z niego wągier, który przekształca się w imago.

Bruzdogłowiec szeroki- największy z pasożytów człowieka. Żyje on w rejonach z umiarkowanym i okołobiegunowym klimacie. Żywicielem ostatecznym jest człowiek i wszystkie ssaki, które jedzą surowe ryby. Żywicielem pośrednim jest ryba. Dorosły tasiemiec (imago) może mieć długość nawet 20 metrów. Tasiemiec ten ma wydłużona główkę z dwoma bruzdami przyssawkowymi. Tasiemiec ten ma bardzo dużą ilość członów, nawet 4 tysiące.

Aby z jaja mogła wykluć się urzęsiona larwa = koracidium, musi się ono przedostać do wody. Bruzdogłowiec ma wielu żywicieli w czasie cyklu rozwojowego. Pierwszym jest oczlik, w którym powstają onkosfery z koracidium. W onkosferze tworzy się kolejny typ larwy- procerkoid. Jeżeli oczlika zje ryba (okoń czy szczupak), to procerkoid przekształca się w kolejną larwalną postać- w plerocerkoida, który może przetrwać w ciele zarażonej ryby bardzo długi okres czasu rzędu kilkunastu lat. Jeżeli rybę taka zje człowiek, foka albo niedźwiedź, to plerocerkoid w ciągu kilku dni przeistacza się w dorosłą formę tasiemca, która może żyć w ciele żywiciela ostatecznego nawet kilkadziesiąt lat. Jego obecność w organizmie człowieka może powodować bardo ciężką anemię.

  1. Typ: Obleńce = łac. Nemathelminthes

Obleńce powstały prawdopodobnie z prymitywnych wirków. Pierwotną jamę ciała, tak zwany schizocel, u obleńców wypełnia płyn. Układ pokarmowy mają zakończony otworem odbytowym. U obleńców jest mniej a często nie ma wcale żywicieli pośrednich.

Wyróżnia się dwie gromady zaliczane do obleńców.

Gromada: Wrotki = łac. Rotatoria

Gromada ta obejmuje mniej więcej 1500 gatunków, które są wolnożyjącymi organizmami wodnymi o niewielkich rozmiarach. Ich ciało ma kształt workowaty i jest zaopatrzone w charakterystyczny wyrostek - nogę, która pozwala wrotkom na poruszanie się i na przytwierdzanie się do podłoża. Noga ta nie jest kolejnym członem. Jest ona częścią korpusu wrotka. Wrotki posiadają bardzo charakterystyczny aparat rzęskowy nazywany wrotnym, który zbudowany jest z podwójnego wieńca rzęsek. Rzęski napędzają pokarm do układu pokarmowego, do otworu pokarmowego i dalej do umięśnionej gardzieli. W gardzieli występuje charakterystyczny narząd - aparat żujący, inaczej mastax. Mastax rozciera pokarm. Dalszą częścią układu pokarmowego jest gruczołowy żołądek oraz krótkie jelito zakończone odbytem. Wrotki posiadają układ wydalniczy typu protonefrydialnego. Buduje go pęcherz z kanalikami tak zwanych komórek płomykowych. Układ nerwowy jest bardzo prosty, zbudowany jedynie z kilku komórek, których liczba jest zawsze taka sama.

Większość wrotków to rozmnażające się w sposób partenogenetyczny samice. Niektóre gatunki składają się wyłącznie z samic. Jest u nich wtedy charakterystyczny typ przemiany pokoleń: heterogonia. W heterogonii z jaj haploidalnych 1n wylęgają się 1n haploidalne samce. Zapładniają one komórki jajowe 1n i z nich wylęgają się jedynie diploidalne samice.

Gromada: Nicienie = Nematoda

Do nicieni zalicza się około 80 tysięcy gatunków. Mają one nieskomplikowaną budowę i szczelny skórek. Wszystkie gatunki mają zbliżoną do siebie budowę wewnętrzną. Żadna z komórek ich ciała nigdy nie jest urzęsiona. Ich ciało przybrało formę wrzecionowatą. Wyraźnie widoczne są otwór odbytowy z tyłu i gębowy z przodu ciała. Otwór wydalniczy znajduje się w pobliżu otworu gębowego, na brzusznej stronie ciała.

Ciało nicieni jest gładkie, pokryte worem mięśniowo-powłokowym i otoczone bezpostaciowym oskórkiem, który wytworzony jest przez jednowarstwowy naskórek. Skórek przepuszcza przez siebie jedynie wodę, dlatego nicienie są bardzo odporne na wszelkiego rodzaju trucizny. Mogą one również żyć w środowisku zakwaszonym przez kwasy żołądkowe. Pod warstwą nabłonkową znajdują się pasma mięśni gładkich, które odpowiadają za poruszanie się nicieni. Mięśnie gładkie układają się w podłużną warstwę, w której ich pasma są rozdzielone między sobą przez wałki hypodermalne.

Schizocel stanowi jamę ciała nicieni, która jest wypełniona przez substancję ciekłą, często toksyczną, na przykład zawierającą kwas walerianowy (u glist). Płyn w schizocelu pełni kilka ważnych funkcji. Przede wszystkim jest to funkcja podobna do funkcji szkieletu u innych zwierząt. O kształcie ciała nicieni decyduje ciśnienie, jakie płyn wywiera na ściany schizocelu. U nicieni występuje więc szkielet hydrodynamiczny. Inną funkcją płynu schizocelu jest rozprowadzanie substancji odżywczych o organizmie. Nicienie nie maja układu krążenia, płyn schizocelu spełnia jego zadania. Substancje odżywcze są transportowane z jelita do układu rozrodczego i do mięśni. Zbędne metabolity dyfundują do układu wydalniczego nicieni.

U nicieni nie wykształcił się układ oddechowy. Oddychają tlenowo, a w przypadku pasożytów jelit na sposób beztlenowy, przez wymianę gazową zachodzącą na całej powierzchni ciała.

Na przodzie ciała nicieni znajduje się otwór gębowy otoczony umięśnionymi fałdami skórka - tak zwanymi wargami. Dalszą częścią układu pokarmowego nicieni jest prostej budowy, trzyczęściowe jelito, na którego końcu znajduje się otwór odbytowy. W przednim jelicie nicieni u niektórych gatunków występują ząbki kutykularne albo sztylecik kłująco-ssący. W gardzieli nicieni znajduje się wiele gruczołów gardzielowych. U nicieni rozwinął się układ pokarmowy o charakterze przetokowym. Nicienie, które pasożytują na roślinach przeprowadzają wstępne trawienie zewnętrzne poprzez wstrzyknięcie do tkanek roślinnych enzymów trawiennych.

Nicienie mają prosty układ wydalniczy typu protonefridialnego. Nie ma w jego strukturze komórek płomykowych. Tworzą go dwie bardzo duże komórki, których wypustki budują na bokach ciała nicieni dwa wydalnicze kanały. Na przodzie ciała kanały te najczęściej łączą się przez kanał poprzeczny, który ma ujście na zewnątrz. Cały ten układ przypomina więc swoim ogólnym pokrojem literę H.

Układ wydalniczy pełni u nicieni przede wszystkim funkcję osmoregulacyjną. Za usuwanie zbędnych produktów przemiany materii odpowiadają u nich komórki promieniste o gwieździstym kształcie, które wchłaniają obce ciała (np.: bakterie) i wyłączają je z obiegu płynu jamy ciała.

Nicienie są organizmami rozdzielnopłciowymi, o wyraźnym dymorfizmie płciowym. Samice glisty ludzkiej są dużo większe niż samce. Ich układ rozrodczy charakteryzuje się budową nitkowatą.

Samice => + otwór rozrodczy, nieparzysty, na brzusznej części ciała.

+ krótka pochwa

+ dwie wydłużone macice

+ cienkie jajowody

+ nitkowatego kształtu jajniki wysłane tkanka nabłonkową,

Komórki nabłonka potrafią intensywnie się dzielić na sposób mitotyczny, przez co powstają komórki jajowe nicieni.

Samce => + przewód wtryskowy, nieparzysty, który uchodzi do tylnego jelita w pobliżu odbytu.

+ Pęcherzyk nasienny

+ Długi, cienki nasieniowód

+ pojedyncze, nitkowate jądro

W cyklu rozwojowym nicieni mogą wystąpić larwy, które wyglądem przypominają dorosłe osobniki. Larwa rosnąc przechodzi procesy linienia i przeobrażenia, któremu towarzyszy zrzucanie starego skórka. Przemiana pokoleń występuje u niewielu gatunków nicieni.

Układ nerwowy nicieni ma kształt pasowy. Od pierścienia nerwowego w okolicy przedniej części gardzieli odchodzą nerwowe odgałęzienia. Jest to grupa sześciu długich pni odchodzących do tyłu i sześciu krótkich pni odchodzących do przodu ciała nicienia. Półpierścieniowate spoidła łączą pnie nerwowe między sobą. Dwa pnie grzbietowe razem z jednym pniem brzusznym biegną w hypodermalnych wałkach. Są one grubsze od pozostałych pni nerwowych.

Nicienie nie mają dobrze rozwiniętych narządów zmysłów. Jedynie u gatunku nicienie morskich występują oczka o bardzo prymitywnej budowie.

Nicienie pasożytujące w organizmach zwierzęcych i u człowieka wywołują chorobę: nematodozę.

Gatunki nicieni niebezpieczne dla zdrowia człowieka:

Glista ludzka- gatunek będący częstym pasożytem przewodu pokarmowego człowieka. Szacuje się, że w Polsce zarażonych glistą ludzką jest od około 1% do nawet 18% populacji ludzkiej.

Glista pasożytuje w jelicie cienkim człowieka. Samice glist składają dziennie około 200 tysięcy jaj, które wraz z kałem żywiciela wydostają się poza organizm, w którym glisty pasożytują. Jaja takie są wyjątkowo odporne na wszelkie niekorzystne czynniki środowiska, mogą więc bardzo długo przetrwać, zanim znów nie dostaną się do wnętrza organizmu żywicielskiego. W jajach rozwijają się larwy inwazyjne, które przez spożycie przez człowieka niedomytych owoców czy warzyw albo przez wypicie zakażonej wody, przedostają się do układu pokarmowego człowieka. Larwy przechodzą do jelita cienkiego, gdzie poprzez przebicie ścian błony śluzowej jelit przedostają się do układu krwionośnego (znajdują się początkowo w naczyniach włosowatych) i wraz z krwią przepływają do żyły wątrobowej, dalej w stronę serca. Z prawej części serca dostają się do płuc. W płucach przebijają błony śluzowe przedostając się do pęcherzyków płucnych. Ze światła pęcherzyków wędrują do gardła. Zostają ponownie połknięte i przedostają się do jelita cienkiego, gdzie ostatecznie dojrzewają i stają się gotowe do rozrodu. Inwazja larw i ich wędrówka po ciele chorego wywołuje wiele objawów chorobowych, przede wszystkim wysoką gorączkę. Glistnicę można leczyć farmakologicznie.

Włosień kręty - pasożyt, który na wszystkich stadiach rozwojowych swojego życia jest pasożytem niebezpiecznym dla zdrowia organizmów, w których pasożytuje. Pasożyt ten żyje w przewodzie pokarmowym oraz w mięśniach poprzecznie prążkowanych żywiciela.

CYKL ROZWOJOWY WŁośnia KRĘTEGO:

  1. larwa inwazyjna wraz z zarażonym mięsem zjedzonym przez organizm mięsożerny dostaje się do jego układu pokarmowego.
  2. W żołądku i jelitach strawiona zostaje otoczka larwy.
  3. Larwa przedostaje się do kosmyków jelitowych, gdzie zagnieżdżając się w błonie śluzowej dojrzewa płciowo.
  4. Dochodzi do zapłodnienia. Krótko po nim samce giną. Samice są jajożyworodne, tworzą w czasie dwóch miesięcy około 2000 larw.
  5. Larwy wraz z krwią płyną przez naczynia poprzecznie prążkowane do mięśni poprzecznie prążkowanych, we włókna których się wwiercają.
  6. Larwa zagnieżdża się we włóknach mięśniowych, niszczy je i ulega otorbieniu. U organizmu zarażonego dopiero po dłuższym czasie, mniej więcej po czterech tygodniach, wywołują objawy włośnicy nazywanej trychinozą. Są to ogólne osłabienie, silne bóle, gorączka. U ludzi włosień doprowadza nawet do śmierci.

Owsik- gatunek obleńca, który żyje tylko u jednego żywiciela, bez żywicieli pośrednich, jest więc gatunkiem monoksenicznym. Owsiki są pasożytami jelita grubego człowieka. Bardzo często dochodzi do zarażeń owsikiem wśród małych dzieci. Dzieci często się samozarażają. Do zarażenia może dojść np.: przez zjedzenie jaj znajdujących się na brudnych warzywach czy owocach. Objawami owsicy jest przede wszystkim swędzenie w odbycie, które jest bardzo dokuczliwe. Owsicy można zapobiegać poprzez przestrzeganie higieny osobistej. Owsicę zwalcza się na sposób farmakologiczny.

Tęgoryjec dwunastnicy - jest to pasożyt człowieka. Cechą charakterystyczną tęgoryjca są bardzo dobrze rozbudowane otwór gębowy oraz gardziel, za pomocą których przyczepia się do błony śluzowej jelita cienkiego. Produkuje on substancje niepozwalające na szybkie krzepnięcie krwi żywiciela, którą się żywią. Ich pokarmem jest również tkanka nabłonkowa.

Tęgoryjec jest gatunkiem jajorodnym.

  1. samica składa jaja, które wraz z kałem żywiciela przechodzą do wody albo do wilgotnej ziemi
  2. z jaj lęgną się larwy
  3. larwy przechodzą dwa razy proces linienia i końcowo przeobrażają się w formę inwazyjną
  4. larwy dostają się do organizmu człowieka albo przez wwiercenie się w skórę albo przez połknięcie ich wraz z pożywieniem. Jeżeli po przejściu przez skórę wejdą do układu krwionośnego, to wraz z krwią przechodzą do płuc, gdzie po przebiciu pęcherzyków płucnych przedostają się do gardła. Zostają połknięte.
  5. docierają do jelita cienkiego, gdzie w pełni dojrzewają.

Włosogłówka ludzka - pasożytuje głownie w jelicie ślepym, rzadziej w jelicie grubym. Zagnieżdza się on w błonie śluzowej jelita. Żywi się krwią żywiciela. Charakterystyczną cechą jego budowy jest nitkowata, nitkowata, przednia część ciała.

  1. Typ: Pierścienice = łac. Annelida

Pierścienice charakteryzują się metamerią homonimiczną. Są więc zbudowane z podobnych do siebie segmentów=pierścieni a największe różnice widoczne są jedynie w budowie odcinka głowowego, gdzie znajdują się narządy zmysłów oraz otwór gębowy. Kolejne segmenty są poprzedzielane między sobą przez poprzeczne przegrody, czyli stepy wyścielone nabłonkiem mezodermalnym.

We wnętrzu ciała pierścienic znajduje się długa, prosta rura - jelito. Na zewnątrz jelita jest wór mięśniowo-powłokowy zbudowany z nabłonka o entodermalnym pochodzeniu, który pokryty jest przez skórek oraz z zewnętrznej (okrężnej) warstwy mięśni gładkich i wewnętrznej ( podłużnej) warstwy tych mięśni. Jelito utrzymują w centralnej pozycji organizmu pierścienic grzbietowa i brzuszna łącznotkankowa krezka.

Między jelitem a worem mięśniowo-powłokowym zawarta jest celoma = wtórna jama ciała, którą wyściela nabłonek mezodermalny. Pełni ona rolę zarówno cytoszkieletu jak i wydzielniczą, rozprowadzającą substancje odżywcze i funkcję rozrodczą.

Celoma tworzona jest przez somity, mezodermalne pęcherzyki, których światło stanowi właśnie wtórną jamę ciała pierścienic. Nabłonki somitów tworzą pomiędzy sąsiadującymi segmentami przegrody. Jama ciała pierścienic wypełniona jest płynem, który otacza narządy wewnętrzne i pośredniczy w wymianie gazowej, w transporcie składników odżywczych i produktami przemiany materii między narządami a krwią.

Do wydalania zbędnych produktów metabolizmu służą metanefrydia, które znajdują się w przegrodach międzysegmentalnymi. Metanefrydia wychwytują również komórki rozrodcze, które są tworzone w celomie. Układ wydalniczy ma też za zadanie wyprowadzenia komórek rozrodczych, jest więc układem moczowo-płciowym czyli urogenitalnym.

Nefrydium ma kształt orzęsionego lejka, który otwiera się do wnętrza jamy ciała. Filtruje ono płyn z celomy wychwytując metabolity, które przechodzą dalej do kanalika wydalniczego. Kanalik ten uchodzi poprzez otwór wydalniczy na zewnątrz organizmu.

Pierścienice maja dobrze ukształtowany układ pokarmowy, który niczym rura przechodzi przez segmenty na całej długości ich ciała. Zaczyna się przez otwór gębowy znajdujący się na przednim segmencie, w części brzusznej. Za otworem znajduje się jama gębowa, dalej dobrze umięśniona gardziel, w której mogą wystąpić ząbki kutykularne. Za gardzielą leży jelito środkowe pochodzenia endodermalnego. Niektóre gatunki skąposzczetów mają w tym miejscu tyflosolis - specjalny podłużny fałd, który zwiększa powierzchnię trawienia. Za jelitem środkowym znajduje się krótkie entodermalne jelito tylne.

Pierścienice mają zamknięty układ krwionośny, zbudowany z dwóch naczyń głównych o podłużnym kształcie, które łączą się ze sobą przez poprzeczne naczynia okrężne. Oprócz tych naczyń u pierścienic rozwinięta jest sieć drobniejszych naczyń, które okalają jelito i przebiegają przez powłoki ciała. Duże naczynie brzuszne leży pod jelitem i tłoczy krew do tyłu a naczynie grzbietowe leżące nad jelitem tłoczy krew do przodu ciała. U pierścienic nie ma serca a jego funkcję spełniają ulegające rytmicznym skurczom naczynia. W barwnej krwi pierścienic znajduje się hemoglobina albo inny barwnik, zielona chlorokruoryna. Oba te barwniki rozpuszczają się w osoczu.

W parapodiach, w ścianie jelita środkowego oraz w powłoce ciała pierścienic znajdują się liczne naczynia włosowate.

Układ nerwowy budują parzyste zwoje nadgardzielowe które tworzą prymitywny mózg. Odchodzi od niej obrączka okołogardzielowa, która łączy mózg ze zwojami podgardzielowymi. Zwoje łączą się ze sobą poprzecznie przez komisury i podłużnie przez konektywy.

Układ nerwowy pierścienic jest typu drabinkowego (łańcuszkowy), leży po brzusznej stronie ciała. W każdym z segmentów budujących ciało pierścienic znajdują się parzyste zwoje, które łączą się przez konektywy.

Gromada: Wieloszczety = łac. Polycheta

Większość gatunków wieloszczetów należy do zwierząt morskich. Większość z nich jest również drapieżnikami, niektóre są padlinożercami. Cechą najbardziej charakterystyczną w ich budowie są parapodia = pranóża, które są obecne na każdym segmencie ciała wieloszczetów. Parapodia budują dwie części, brzuszna i grzbietowa, oraz pęczki szczecinek. Dzięki parapodiom wieloszczety pływają, pełzają na dnie zbiorników wodnych i w wydrążonych przez siebie w piasku korytarzach. U niektórych gatunków na parapodiach umieszczone są skrzela.

Wieloszczety mają dobrze rozwinięte narządy zmysłów. Są zwierzętami rozdzielnopłciowymi. Zapłodnienie jaj przez plemniki następuje na zewnątrz ich organizmów, w wodzie. Z zapłodnionych jaj powstają trochofory - larwy wieloszczetów.

Gromada: Skąposzczety = łac. Oligocheta

Mają ciało segmentowane a każdy segment pokryty jest krótkimi szczecinkami, jednak nie mają one parapodiów. Skąposzczety nie posiadają narządów zmysłów, jednak wykazują dużą wrażliwość na bodźce świetlne.

Wśród skąposzczetów występują gatunki wodne i lądowe. Lądowym skąposzczetem jest między innymi dżdżownica. Dżdżownica jest zwierzęciem geotropicznym, co znaczy, że żywią się poprzez filtrowanie cząsteczek organicznych zawartych w ziemi próchnicznej. Dżdżownice wchłaniają ziemię, która poprzez wole trafia do żołądka, który dzięki silnemu umięśnieniu rozgniata i rozciera ziemię. Rozdrobniona ziemia trafia do jelita, gdzie następuje wchłonięcie do organizmu dżdżownicy cząsteczek substancji pokarmowych.