Pajęczaki należą do szczękoczułkowców (Chelicerata) w typie stawonogów (Arthropoda). Ich ciało zazwyczaj dzielimy na głowotułów (inaczej prosoma) i odwłok (opistosoma). Głowotułów jest jednolity, natomiast odwłok ma wyraźnie zaznaczoną metamerię w postaci segmentów. Pajęczaki łatwo odróżnić od owadów po liczbie odnóży. Mają ich więcej - 4 pary odnóży krocznych i 2 pary odnóży gębowych. Szczękoczułki (chelicery) odgrywają główną rolę w łapaniu i zabijaniu ofiary. Drugie z kolei - nogogłaszczki (pedipalpy), zbudowane z kilku segmentów, wykorzystywane są do miażdżenia pożywienia. Czasami funkcjonują także jako narząd lokomocyjny. Pajęczaki oddychają za pomocą tchawek lub płucotchawek. Płucotchawki mają postać parzystych worków zbudowanych z ok. 20 unaczynionych płytek. Powietrze przepływa między nimi i tam zachodzi wymiana gazowa. Na głowotułowiu mogą występować oczy - liczba uzależniona od gatunku. Narządami czuciowymi są szczecinki oraz wgłębienia z komórkami zmysłowymi.
SYSTEMATYKA:
Typ: Stawonogi (Arthropoda)
Podtyp: Szczękoczułkowce (Chelicerata)
Gromada: Pajęczaki (Arachnida)
Rząd: Kosarze (Opiliones), np. kosarz pospolity
Rząd: Pająki (Arachneae), np. pająk krzyżak
Rząd: Roztocza (Acarina), np. świerzbowiec drążący, kleszcz pastwiskowy
Rząd: Skorpiony (Scorpiones)
Rząd: Głaszczkochody (Palpigrada)
Rząd: Solfugi (Solifugae)
Rząd: Kapturnice (Ricinulei)
Rząd: Zaleszczotki (Pseudoscorpionidea)
Rząd: Biczykoodwłokowce (Uropygi)
Rząd: Tępoodwłokowce (Amblypygi)
Oto krótka charakterystyka każdego z rzędów należących do Pajęczaków
Rząd: Kosarze (Opiliones)
Kosarze są stosunkowo małymi pajęczakami. Dochodzą maksymalnie do 2,5 cm długości. Głowotułów łączy się z odwłokiem za pomocą szerokiej nasady. Odnóża zbudowane są z siedmiu członów. Cztery pary odnóży to odnóża kroczne, a pierwsze dwie to szczękoczułki i nogogłaszczki - odnóża gębowe. Mogą posiadać dwoje oczu lub być ślepe. Na odwłoku widoczne jest wieczko płciowe, którego funkcją jest ochrona otworu płciowego. Samica po kopulacji składa jaja - ok. 40. Możliwa jest tu także partenogeneza. W naszym kraju korsarze mogą zimować w każdym stadium rozwoju. Nie wytwarzają jadu, a jedynie substancje o nieładnym zapachu - zniechęcającym drapieżniki.
Rząd: Pająki (Arachneae)
Pająki mają ciało wyraźnie podzielone na głowotułów oraz odwłok. Między nimi znajduje się tzw. łącznik. Na głowotułowiu występują gruczoły jadowe produkujące jad. Ich ujścia znajdują się na końcach szczękoczułkach mających postać pazurków. U samców na nogogłaszczkach mieści się narząd kopulacyjny. Rozwój jest bez przeobrażeń. Zachodzi natomiast linienie. Na odwłoku posiadają specjalne narządy produkujące wydzielinę, która krzepnąc tworzy nić. Są to tzw. kądziołki przędne. Znanym wszystkim przedstawicielem jest pająk krzyżak (Araneus diadematus).
Ciało jego jest pokryte włoskami oraz miękkim pancerzem z chityny. Na głowotułowiu, tak jak u każdego pająka występuje dwanaście odnóży, z czego cztery pary to odnóża kroczne. Z kolei pierwsze odnóża gębowe - szczękoczułki - są zakończone haczykami. Na nich osadzone są gruczoły jadowe z ujściami w pazurkach. Szczękoczułkami pająki łapią ofiarę i ją unieruchamiają przy pomocy jadu. Nogogłaszczki, czyli druga para odnóży gębowych składają się z kilku członów i funkcjonują jako aparat do żucia pokarmu, a także jako narządy zmysłu dotyku. Natomiast odnóża kroczne zbudowane są bardzo charakterystycznie. Zawierają: stopę, piętę, goleń, rzepkę, udo, krętarz i biodro. Na stopie występują także pazurki.
Odwłok z kolei nie posiada żadnych kończyn. Układ nerwowy został silnie zcentralizowany w głowotułowiu. Zwoje poprzełykowe oraz brzuszny łańcuch nerwowy tworzą tu jedną całość. Dopiero od nich wychodzą parami nerwy biegnące do wszystkich części ciała. Jedna para nerwów wchodzi również do narządów znajdujących się w odwłoku. Krzyżak posiada dwa rzędy oczu - łącznie osiem. W układzie pokarmowym wyróżniamy otwór gębowy oraz trzy jelita. Otwór gębowy zlokalizowany jest po spodniej stronie ciała. Jelito przedni dzieli się na jamę gębową, gardziel i przełyk. Jelito środkowe pełni funkcje wchłaniania pokarmu, a tylne wydalania niestrawionych resztek. Dlatego tylne jelito leży niedaleko odbytu oraz tworzy kloakę (pęcherz rektalny).
Układ krążenia jest otwarty - tzn. że krew wylewa się do jamy ciała i ma kontakt z narządami wewnętrznymi. Serce zbudowane jest z czterech komór i leży w odwłoku. Z serca wychodzi do przodu ciała jedna tętnica oraz po dwie z każdej komory. W pewnym miejscu hemolimfa wpływa do jamy ciała, skąd dochodzi nawet do worków płucnych. Tam następuje wymiana gazowa. Następnie hemolimfa wraca do naczyń krwionośnych i przez zatokę osierdziową i ostie wraca z powrotem do serca. Krzyżak ma zarówno tchawki, jak i płucotchawki. Tchawki mają postać dwóch prostych rur, natomiast płucotchawki - dwóch worków położonych w odwłoku po stronie brzusznej. Płucotchawki mają wyjścia z powłok ciała w postaci szparek - tzw. stigm. Worki płucotchawek składają się z płytek leżących równolegle. Z kolei układ wydalniczy zbudowany jest z parzystych cewek Malpighiego - ślepo zakończonych. U młodych osobników dużą rolę w wydalaniu odgrywają także gruczoły biodrowe. Gonady są parzyste u obu płci. Samiec jest zwykle mniejszy. Rozwój nie jest złożony - jednak zachodzi linienie.
Rząd: Roztocza (Acarina)
Wśród roztoczy występują zarówno drapieżniki, pasożyty, jak i roślinożercy. Głowotułów i odwłok są ze sobą zrośnięte w jedną całość. Dlatego też ciało roztoczy zostało sztucznie podzielone na tzw. gnatosomę i idiosomę. Gnatosoma zawiera tylko szczękoczułki i nogogłaszczki, natomiast reszta należy do idiosomy. Szczękoczułki mogą przypominać kleszcze bądź małe sztylety. Jeśli chodzi o nogogłaszczki - mogą być podobne do odnóży krocznych lub mieć postać haka.
Posiadają tchawki, będące narządami oddechowymi bądź wymiana gazowa zachodzi przez skórę. Układ krążenia jest zredukowany i zawiera tylko nieduże serce z naczyniem wychodzącym do przodu ciała. Narządami zmysłowymi są tu szczecinki lub zagłębienia zawierające komórki zmysłowe. Tylko kilka gatunków posiada oczy. Występują osobniki obu płci, a rozwój jest z larwami i stadium nimfy.
Rozkruszki należą do szkodników produktów żywnościowych. Ich odchody mogą być przyczyną alergii u ludzi. Dobrze znoszą każde warunki, dlatego trudno jest je wytępić. Znany jest m.in. rozkruszek mączny (Acarus siro). Pasożytami z kolei są świerzbowce. Zasiedlają one głównie skórę wyższych kręgowców. Zjadają warstwy naskórka lub nawet głębsze partie skóry (mogą przebijać korytarze wewnątrz ciała i żywić się płynem ustrojowym gospodarza). Wywołują świerzb, którego głównym objawem jest silny świąd i stany zapalne skóry. Znanym i niechlubnym ich przedstawicielem jest świerzbowiec drążący (Sarcoptes scabiei). Innymi pasożytami są kleszcze odżywiające się krwią. Zakotwiczają się w skórze gospodarza tzw. hipostomem. Jest to rodzaj wypustki z charakterystycznymi kolcami, które uniemożliwiają odczepienie kleszcza. Gdy kleszcz się już do woli napije - a może to trwać ponad miesiąc - sam odpada ze skóry. Wtedy następuje złożenie jaj i polowanie na kolejnego żywiciela. Kleszcze może być nosicielem arbowirusów, które powodują zapalenie mózgu lub krętków duru powrotnego. Znanym kleszczem jest kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus).
Rząd: Skorpiony (Scorpiones)
Pancerz skorpionów jest zwykle brunatny lub szarawy. Charakterystyczne są u nich nogogłaszczki, które są bardzo duże i kończą się mocnymi szczypcami. Natomiast szczękoczułki, choć też zakończone szczypcami, są stosunkowo małe. W przeciwieństwie do innych pajęczaków, skorpiony do pobierania pokarmu, a właściwie jego rozdrabniania, używają nie tylko nogogłaszczek, ale i dwóch pierwszych par odnóży krocznych. Odwłok składa się z przedodwłoka i zaodwłoka. Ostatni segment zaodwłoka - tzw. telson kończy się specjalnym kolcem jadowym. Zaodwłokiem skorpiony mogą poruszać. Narządami oddechowymi u skorpionów są płucotchawki, umieszczone w części odwłokowej. Układ krążenia stanowi serce z zatokami oraz naczynia krwionośne. Zwoje nerwowe mają kształt drabinki. Skorpiony zwykle polują w nocy. Żywią się pająkami, owadami, wijami, a nawet drobnymi ssakami. Opiekują się swoim potomstwem.
Rząd: Głaszczkochody (Palpigrada)
U głaszczkochodów cechą charakterystyczną są płytki na brzusznej części ciała. Tworzą one mocny i trwały pancerzyk. Na odwłoku występują u nich ogonki (szczeciniaste) przypominające miotełkę - stąd też nazwa.
Rząd: Solfugi (Solifugae)
Posiadają ogromne, w stosunku do całego ciała, szczypce (przekształcone szczękoczułki). Również nogogłaszczki są dłuższe niż u innych pajęczaków. Ich ciało jest zwykle brunatne, a na odwłoku są widoczne segmenty. Polują na drobne owady. Nie występuje u nich opieka nad potomstwem czy jajami.
Rząd: Kapturnice (Ricinulei)
Kapturnice posiadają bardzo gruby, ciemny pancerzyk. Z przodu głowotułowia występuje niewielki wyrostek połączony ruchomo. Wielkość ich ciała dochodzi najwyżej do jednego centymetra. Zjadają głównie larwy owadów, a także termity - są więc pożyteczne. Samce na trzeciej parze odnóży posiadają narządy pomocne podczas kopulacji.
Rząd: Zaleszczotki (Pseudoscorpionidea)
Zaleszczotki posiadają na nogogłaszczkach pokaźne szczypce, w których znajdują się ujścia gruczołów jadowymi (przypominają one szczypce skorpionów, stąd też pochodzi ich łacińska nazwa). Również na końcach szczękoczułek występują szczypce, ale znacznie mniejsze. Odwłok podzielony jest na wyraźne segmenty. Na głowotułowiu znajdują się gruczoły produkujące substancje wykorzystywane do budowy kokonów (zarówno dla jaj, jak i dorosłych). Oddychają tchawkami. Żywią się zazwyczaj małymi owadami. Istotnym jest fakt, że zaleszczotki przez pewien okres opiekują się swoimi młodymi. Samice noszą jaja w specjalnej torbie lęgowej, do której przy kopulacji zostaje wprowadzony spermatofor.
Rząd: Biczykoodwłokowce (Uropygi) oraz Tępoodwłokowce (Amblypygi)
Te pierwsze są podobne do skorpionów, jednak nie mają wygiętego do góry kolca jadowego. Ponadto głowotułów jest u nich wyraźnie odseparowany od odwłoka i nie tworzy jednej całości tak, jak u skorpionów. Z końca odwłoka wychodzi długa witka, przypominająca ogonek. Nogogłaszczki mają postać szczypiec lub na końcach występują pazury. Polują zazwyczaj nocą. Ciekawym sposobem obrony jest u niego wyrzucanie na zewnątrz żrącej substancji wydzielanej w gruczołach obok odbytu. Wydzielina ta jest w stanie zniszczyć całkowicie pancerzyk owada. Tępoodwłokowce oraz Biczykoodwłokowce są do siebie bardzo podobne, a jedynie odróżniają je od siebie charakterystyczne dla każdego z nich odwłoki.
