Ptaki (Aves) w systematyce organizmów żywych są gromadą zaliczaną do typu kręgowców. Są zwierzętami stałocieplnymi. Współcześnie gromada ta obejmuje około 9200 gatunków podzielonych na 28 rzędów. Wśród nich są ptaki latające jak i nieloty. Ptaki to jedyne kręgowce, które opanowały umiejętność latania. Wyjątkiem wprawdzie są nietoperze, ale one latają dzięki błonie lotnej rozpiętej na palcach. U ptaków natomiast doszło do przekształcenia całej kończyny przedniej w skrzydła. Niektóre z ptaków wtórnie zostały nielotami. Są to rzędy: strusie, nandu, kazuarowe, kiwi, kusaki, pingwiny. Ptaki musiały przystosować się pod względem anatomicznym i morfologicznym do latania. Doszło do przekształcenia kończyn w skrzydła, szkielet stał się lekki przez pneumatyzację kości, klatka piersiowa została usztywniona, na mostku pojawił się grzebień, jako przyczep dla mięśni skrzydeł. Ciało jest opływowe, pokryte piórami. Ze względu na duże zapotrzebowanie tlenu u ptaków pojawił się nowy narząd: worki płucne. Dzięki nim możliwe jest podwójne oddychanie. U ptaków po raz pierwszy pojawiło się dwukomorowe serce. W szczękach brak jest zębów. Pokryte są one rogowymi pochwami: dziobem. Dziób służy nie tylko do zdobywania i rozdrabniania pokarmu, ale również do czyszczenia piór i rozprowadzania wydzieliny gruczołu kuprowego, obrony i budowy gniazd, pielęgnacji piskląt. U młodych na dziobie przez jakiś czas po wykluciu pozostaje guz jajowy inaczej ząb jajowy. Twór ten ułatwia pisklętom rozbicie skorupy wapiennej jaja. Na górnej nasadzie dzioba, u niektórych gatunków występują zewnętrzne otwory narządu węchu. Położone są one na tzw. woskówce, która jest miękka i silnie unerwiona. Występuje ona między innymi u drapieżnych, kuraków, papugowatych i gołębiowatych. Ptaki mogą na różne sposoby zdobywać pokarm, między innymi dzięki różnorodnej budowie dzioba.. pozwoliło to na opanowanie przez tą grupę zwierząt różnych środowisk na Ziemi. Ptaki mogą się odżywiać nektarem kwiatów. Dziób jest długi i cienki, i występuje u kolibrów. U ziarnojadów jest krótki i mocny. Tukany i pieprzojady żywiące się owocami maja dzioby bardzo duże i lekkie, wypełnione substancją gąbczasta. Drapieżne maja dzioby ostre, zakończone haczykowato i z łatwością mogą rozszarpywać ofiarę. Blaszkodziobe mają dzioby złożone z blaszek i dzięki temu mogą odcedzać pokarm z wody. Długi, mocny, dłutowaty dziób dzięcioła umożliwia mu wydobywanie owadów i wykuwanie dziupli w drzewach. Jaskółki, lelki i jerzyki łowią drobne owady w locie, dlatego ich dzioby są krótki, ale mają za to duży otwór gębowy. Długie i cienkie dzioby bekasów, kiwi czy broźców ułatwiają im poszukiwanie pokarmu w wodzie czy piasku.

DRAPIEŻNE

Do ptaków drapieżnych zaliczamy dwa rzędy: drapieżne( Falconiformes) i sowy( Stigiformes). Do pierwszego z nich zaliczamy 5 rodzin: kondory, rybołowy, jastrzębiowate, sekretarze, sokołowate, a do sów zaliczamy 2 rodziny: płomykówki i puszczykowate. Wykształciły one różne adaptacje do drapieżnego sposobu życia. Mają silne nogi zakończone ostrymi, zakrzywionymi pazurami zwanymi szponami do chwytania zdobyczy i ostry, hakowaty dziób służący do rozszarpywania i rozdrabniania ofiar.

Sokolnictwo

Jest to hodowla i układanie ptaków drapieżnych do łowów. Polskie prawo nie pozwala na odłów dzikich ptaków, dlatego pochodzą one tylko z zamkniętych hodowli. Do tego celu wykorzystywane są głównie jastrzębie, rarogi i sokoły wędrowne. Dodatkowo od 1972 r. podjęto odtworzenie populacji sokoła wędrownego. Jest on najpopularniejszym ptakiem wśród sokolników.

Ptaki drapieżne żyją w różnorakich środowiskach, cechuje je wiele przystosowań.

Różnice występują w wielkości (sokolik indyjski ma 25 cm dł., a kondor wielki rozmiarami dochodzi do 1,3 m), sposobie zdobywania pokarmu (jedne polują aktywnie, inne żywią się padliną. Żywią się ssakami, innymi ptakami, gadami, płazami, rybami, ale są i takie, które polują na owady.

Pisklęta to typowe gniazdowniki. Wysokie koszty wychowania młodych sprawiają, że w roku jest tylko jeden lęg. Z 32 gatunków drapieżnych występujących w Polsce, 22 rozmnażają się na terenie naszego kraju. Wszystkie są zwierzętami chronionymi.

Przegląd wybranych gatunków ptaków drapieżnych:

Jastrząb (Accipiter gentilis)

Jastrzębie są najliczniejszą grupą w rodzinie jastrzębiowate. W Polsce występują tylko dwa gatunki. Większy z nich to jastrząb gołębiarz, a mniejszy to krogulec.

Jastrząb ma krótkie i zaokrąglone skrzydła, silne nogi. Na długim ogonie znajdują się cztery pręgi. Strona brzuszna u starych osobników jest poprzecznie prążkowana, u młodych widoczne są podłużne plamy.

Zamieszkuje tereny leśne i otwarte na obszarze całego kraju. Jego liczebność jest niewielka, głównie dlatego, że jest tępiony przez hodowców gołębi.

Lata nisko, lot jest szybki i zwinny. Ofiarę może ścigać wśród gęstej roślinności. Polując wykorzystuje osłony terenowe. Żywi się ptakami i mniejszymi ssakami. Ofiarą jastrzębia padają: sójki, gołębie, kuropatwy, dzięcioły, zające, króliki, szczury.

U jastrzębi jest zaznaczony wyraźny dymorfizm płciowy. Samica jest znacznie większa od samca. Rozmiary samicy: dł. ciała 60-63 cm, rozpiętość skrzydeł 116-120 cm, ciężar 810-1300g, ogon 27-30 cm. Rozmiary samca: dł. Ciała53-55 cm, rozpiętość skrzydeł 101-103 cm, ciężar 580- 800g, ogon 23-25 cm. Dodatkowo różnią się tez ubarwieniem.

Jedna para jastrzębi na swoim terytorium ma 2-3 gniazda. Zmienia je w przeciągu 1 do 3 lata. Samoca najczęściej znosi 3-4 zielonkawobiałe jaja. Zimują w kraju. Objęte ochroną.

Raróg (Falco cherrug)

Zamieszkuje tereny na południowy wschód od Polski. Swoim zasięgiem obejmuje Azję Środkową. W Polsce rozmnażany jest w hodowlach. Dzikich ptaków w Polsce się nie obserwuje chyba, że jakiś przelotem pojawi się w granicach kraju.

Jest krępej budowy, co różni go od smukłych przedstawicieli swojej rodziny. Skrzydła natomiast ma długie, ostro zakończone, ogon krótki. Słabo zaznaczony jest "wąs", czyli czarna plama w okolicy dzioba.

Żywi się drobnymi gryzoniami i ptakami.

Gniazda buduje na półkach skalnych. Samica znosi 3-4 jaja nakrapiane brązowymi prążkami. Samica jest cięższa od samca. Waży 1000-1300 g, a samiec 700- 900 g. Ciało ma 49-54 cm długości, rozpięte skrzydła 130-140 cm, złożone skrzydło 35-42 cm, długość ogona wynosi 19-24 cm.

Raróg górski (Falco biarmicus)

Ptak ten zamieszkuje głównie w Afryce. Jednak jego podgatunek występuje na południu Włoch, na Sycylii i Płw. Bałkańskim. Na północy kontynentu i w Europie Środkowej pojawia się bardzo rzadko. Są to tylko przeloty.

Jest to duży sokół podobny do wędrownego. Różni się od niego smuklejszym wyglądem, dłuższym ogonem, wolniej macha skrzydłami. Jeżeli się go myli, to zazwyczaj z rarogiem, który zamieszkuje te same tereny co raróg górski, czyli Bałkany.

Dorosły osobnik ma potylicę i kark zabarwione na kolor rudy albo piaskowożółty. Młode osobniki nie są tak barwnie upierzone. Są koloru jednolitego, brunatnego, z tyłu głowy mają jasne kreski. Strona brzuszna jest biała nakrapiana brunatnymi prążkami. Grzbiet jest jednolity.

Dorosłe rarogi górskie łatwiej odróżnić od raroga natomiast młode osobniki znacznie trudniej.

Samica jest większa od samca. Samica: dł. ciała 49 cm, rozpiętość skrzydeł 110 cm, ciężar 700- 900g , samiec: dł. ciała 44 cm, rozpiętość skrzydeł 100cm, ciężar 500- 600g. Osobniki dobierają się w pary na całe życie. W zniesieniu 3-4 jaja, podobne kolorystycznie do jaj składanych przez sokoła wędrownego. W czasie gdy para wychowuje pisklęta to na polowanie udają się razem. Atakując ofiarę w locie, robią to na zmianę. Sukces polowania zależy od tego jak dobrze się rozumieją i współpracują.

Żywią się głównie ptakami, na nie polują w locie. Czasami ofiary łapią na ziemi. Wtedy polują na szczury, króliki, jaszczurki i płazy, a nawet owady.

Jest gatunkiem chronionym.

Sokół wędrowny (Falco peregrinus)

Jest najbardziej znanym przedstawicielem rodziny. W Polsce jest gatunkiem wymierającym. Szacuje się, że w tej chwili dziko żyjących jest 5 par. Prowadzone sokolników("Gniazdo Sokolników" ) hodowle mają odbudować populację sokoła w naszym kraju.

Jeżeli chodzi o wielkość to ptak ten jest mniejszy od raroga, większy natomiast od kobuza. Wprawdzie samica jest znacznie większa od samca, ale ubarwienie mają podobne. Samica waży 860-1090 g, samiec 580-721 g. Długość ciała wynosi 40-43 cm, rozpiętość skrzydeł 85-106 cm, złożone skrzydło ma długość 29- 31 cm, U starego osobnika występują poprzeczne prążki na spodzie ciała a u młodego podłużne plamy. Przy dziobie zaznaczony jest duży wąs. Ciało jest bardzo smukłe. Szyja i ogon(14-16 cm) są krótkie, skrzydła natomiast długie, ostro zakończone.

Poluje w pikującym locie, bardzo szybkim, osiąga prędkość do 300km/h.

Żywi się głównie ptakami.

Zajmuje gniazda opuszczone przez inne ptaki: czaple, gawrony. Gnieździ się na drzewach, budynkach lub półkach skalnych. Samica znosi 3-4 jaja, ale może być ich nawet 6. są one białokremowe , silnie nakrapiane czerwonobrązowymi plamami.

Osobniki dorosłe, ale młode na okres zimy wędrują w inne miejsca. Odlot następuje we wrześniu i październiku, a przylatują na wiosnę. Stare osobniki pozostają w kraju, można je zobaczyć czasami na wieżach.

Bielik amerykański (Haliaeetus leucocephalus)

Należy do rodziny jastrzębiowate. Głównie występuje w Ameryce Pn. Jego wizerunek umieszczony jest w herbie USA.

Zamieszkuje terytoria zarośnięte starymi drzewami w okolicach zbiorników wodnych: jezior i rzek oraz na wybrzeżach Alaski. Ciekawostką jest to, że największe dotąd odnalezione gniazdo, zlokalizowane było na Florydzie. Ważyło ok. 3 tony, średnica wynosiła 290 cm a głębokość 6 m.

Bielik jest ubarwiony ciemnobrunatnie, głowa natomiast jest koloru śnieżnobiałego. Nogi są koloru żółtego podobnie jak duży, haczykowaty dziób. Ma bardzo silne szpony.

Poluje na małe ssaki i ryby, żywi się także padliną. Głównie łowi łososie. Potrafi chwycić i unieść dziesięciokilogramową ofiarę).

Samiec jest mniejszy od samicy. Pozostają w parach przez całe życie nie zmieniając partnera. W czasie zalotów para w locie zaczepia się szponami wykonując salta i koziołkują. Samica znosi 2 jaja.

Gatunek chroniony, liczba osobników powoli wzrasta. Są one objęte programem odbudowy populacji. Głównym zagrożeniem dla nich są: zanieczyszczenie środowiska i polowania.

W Polsce występuje inny gatunek bielika. Jest to bielik (Haliaeetus albicialli). Jest to ptak lęgowy. Występuje na północy kraju. Do Polski przylatuje również bielik wschodni( Haliaeetus leucoryphus), ale nie rozmnaża się na naszym. terenie.

Rybołów (Pandion haliaëtus)

Jest jedynym przedstawicielem rodziny rybołowów.

Zamieszkuje zadrzewione okolice dużych, otwartych zbiorników wodnych, gniazduje na drzewach, na skałach. Czasami można go spotkać na słupach wysokiego napięcia.

Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Rybołów osiąga 62 cm długości, ciężar do 1,9 kg, rozpiętość skrzydeł 165 cm. Strona grzbietowa ma ciemne upierzenie natomiast spód ciała i głowa są białe. Z tyłu głowy pióra tworzą czub. Na wysokości oka przebiega czarny pas.

W locie skrzydła są ugięte.

Żywi się rybami, łowiąc je całkowicie zanurza się w wodzie.

W zniesieniu 2-4 jaja wysiadywane są przez obojga rodziców przez ok. 38 dni. Pisklęta są gniazdownikami. W gnieździe przebywają przez ok. 9 tygodni.

Występuje w Europie, Azji, Afryce, Ameryce Północnej. Na półkuli południowej gnieździ się tylko w Australii Jest gatunkiem wędrownym. Zimę spędza na południu Europy, w północnej Afryce, południowej Azji. W Polsce występuje nielicznie na północy kraju, a stanowiska lęgowe objęte są ochroną w promieniu ok. 500m.

Myszołowy (Buteonidae)

Jest to podrodzina jastrzębiowatych. Obejmuje 27 gatunków.

Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy. W Europie występują tylko: myszołów (Buteo buteo), myszołów włochaty(B. Lagopus) i kurchannik (B. Rufinus). W Polsce gatunkiem lęgowym jest myszołów, pozostałe dwa pojawiają się rzadko, zimą na przelotach. Są objęte ochroną.

Są to duże ptaki o krępej budowie. Samica jest nieco większa od samca, ale dymorfizm płciowy nie jest zaznaczony. Obie płcie są upierzone są tak samo, jest to barwa zmienna w odcieniach brązu. Po spodniej części ciała występują ciemne prążki.

Najmniejszym przedstawicielem tej grupy jest myszołów krzykliwy( dł. Ciała 28- 35 cm, ciężar 206- 350g) a największym myszołów mongolski( dł. Ciała 61- 69 cm, ciężar 950- 2050g).

Gniazda buduje na wysokich drzewach w okolicach pól, łąk, bagien, stepów. Średnica gniazda wynosi ok. 80 cm, a wysokość 50 cm. W zniesieniu 3-4 jaja, wysiadywane są przez obojga rodziców przez 30 dni. Młode są gniazdownikami. W gnieździe są przez 45 dni.

Żywi się gryzoniami, płazami, gadami. Poluje również na pisklęta w naziemnych gniazdach. Czasami jego posiłkiem są też owady.

Sępy (Gypaetinae)

Jest to podrodzina jastrzębiowatych, obejmuje 14 gatunków.

Charakteryzują się krępą, masywną sylwetką, skrzydła mają dużą rozpiętość. Głowa i szyja są nagie, porośnięte tylko lekkim puchem. U nasady występują krótki pióra, które tworzą kołnierz. Wprawdzie nogi są bardzo silne, ale już palce słabe, nie nadają się do chwytania. Upierzenie jest ciemnobrązowe. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony.

Sępy mogą gnieździć się w koloniach lub w pojedynczych parach. Gniazda budują na półkach skalnych lub drzewach. Samica składa 1-3 jaja, które są wysiadywane przez nią i przez samca od 42 do 60 dni. Młode są gniazdownikami i w gnieździe pozostają przez 10- 18 tygodni.

Żywią się padliną, bardzo rzadko zabijają.

W Polsce można spotkać sporadycznie 3 gatunki: sępa kasztanowatego, sępa płowego i ścierwnika. Objęte ochroną.