Bezkręgowce – ewolucja układu krwionośnego, oddechowego i nerwowego.

UKŁAD KRWIONOŚNY

• PIERWOTNIAKI

Rolę układu krwionośnego pełni cytoplazma i retikulum endoplazmatyczne.

• JAMOCHŁONY

Krążenie odbywa się za pomocą dyfuzji.

• PŁAZIŃCE

Funkcję układu krwionośnego pełni jelito wraz z parenchymą.

• OBLEŃCE

Funkcję układu krążenia spełnia schizocel - jama ciała wypełniona płynem

• PIERŚCIENICE

Układ krwionośny zbudowany jest z podłużnego naczynia grzbietowego i naczynia brzusznego. Połączone są one ze sobą, za pomocą naczyń okrężnych znajdujących się w przedniej części ciała. Od naczyń głównych odbiegają rozgałęziające się, drobne naczynia obwodowe. Naczynie grzbietowe i naczynia okrężne kilku segmentów przedniego odcinka kurczą się rytmicznie powodując krążenie krwi. Układ krwionośny jest zamknięty co oznacza, że krew krąży w naczyniach i nie wylewa się do jam ciała. Krew zawiera barwniki rozpuszczalne w osoczu: hemoglobinę (czerwoną) i chlorokurorynę (zieloną).

• STAWONOGI

Stawonogi posiadają układ krwionośny typu otwartego z wyróżnionym elementem tętniącym - sercem. Serce ma kształt rurkowaty, leży po stronie grzbietowej i umieszczone jest w worku osierdziowym. Krew tłoczona jest aortą w kierunku głowy aby w pobliżu zwojów mózgowych wylać się do jam ciała. Z jam ciała krew zbierana jest przez żyły i następnie przepływa do narządów oddechowych gdzie w naczyniach włosowatych ulega utlenowaniu i następnie żyłami osierdziowymi płynie do worka osierdziowego. Dalej przez otworki w komorach zwane ostiami wpływa do wnętrza serca.

Wyjątek stanowią owady, których układ krwionośny ma prostszą budowę i nie spełnia funkcji oddechowych. U owadów serce ma aż osiem komór a jego praca wspomagana jest przez mięsnie skrzydlaste. Krew stawonogów zawiera barwniki rozpuszczalne o osoczu głównie jest to hemocyjanina (niebieska) i rzadziej hemoglobina (czerwona). Tchawkodyszne posiadają bezbarwna hemolimfę.

• MIECZAKI

Mięczaki posiadają układ krwionośny typu otwartego. Serce zbudowane jest z jednego przedsionka i jednej komory i umieszczone jest w worku osierdziowym. Wyjątek stanowią głowonogi u których obieg jest prawie zamknięty i niemalże dwubiegowy, a serce składa się z dwóch przedsionków i komory.

• PIERWOTNE WTÓROUSTE

Układ krwionośny jest otwarty i nie ma serca.

UKŁAD ODDECHOWY

• PIERWOTNIAKI

Nie posiadają układu oddechowego. Wymiana oddechowa odbywa się na drodze dyfuzji.

• JAMOCHŁONY

Nie posiadają układu oddechowego . Oddychanie odbywa się za pomocą dyfuzji.

• PŁAZIŃCE

Nie posiadają wykształconego układu oddechowego - oddychają cała powierzchnia ciała.

• OBLEŃCE

Nie posiadają układu oddechowego - oddychają całą powierzchnia ciała lub w sposób beztlenowy.

• PIERŚCIENICE

Funkcję układu oddechowego pełnią parapodia (pranóża) o dużej powierzchni oddechowej zwiększającej szybkość wymiany gazowej.

• STAWONOGI

Budowa układu oddechowego stawonogów zależy od środowiska w którym żyją.

• • Skorupiakokształtne - oddychają przy pomocy blaszkowatych skrzeli umieszczonych na odnóżach krocznych lub na tułowiu.
  • Pajęczaki - oddychają za pomocą systemów tchawkowych - rozgałęziających się w ciele rurek chitynowych. U większych pajęczakowatych w odwłoku wykształciły się płucotchawki.
  • Tchawkodyszne - oddychają dzięki entodermalnemu systemowi tchawkowemu w postaci cienkich rurek oplatających całe ciało. Po bokach ciała maja rozmieszczone przetchlinki, które prowadza do grubych pni tchawkowych. Pnie te rozgałęziają się na coraz drobniejsze, a końcowe kapilarne odcinki nazwane są tracheolami. Zawierają one płyn w którym rozpuszcza się tlen i następnie dyfunduje do otaczających komórek

• MIECZAKI

Większość mięczaków żyje w środowisku wodnym i oddycha pierzastymi skrzelami zwanymi ktenidiami. Umieszczone są one w jamie płaszczowej a zostały utworzone przez uwypuklenie płaszcza. Mięczaki lądowe i niektóre słodkowodne oddychają tlenem atmosferycznym a rolę narządu oddechowego pełni silnie ukrwiona ściana jamy płaszczowej.

• PIERWOTNE WTÓROUSTE

U wtóroustych nie ma układu oddechowego lub jest on słabo rozwinięty i tworzą go wtedy skrzela skórne.

UKŁAD NERWOWY

• PIERWOTNIAKI

Funkcje układu nerwowego pełni spolaryzowana błona komórkowa, której zmiana polaryzacji wywołuje zmianę w zachowania. Reakcje ruchowe związane z działaniem bodźców nazywa się taksjami. Niektóre z pierwotniaków posiadają organella umożliwiające odbiór wrażeń świetlnych np. u eugleny zielonej jest to czerwona plamka oczna, która osłania zasadniczy fotoreceptor.

• JAMOCHŁONY

U form prostszych układ nerwowy występuje w postaci rozproszonej. Utworzony jest przez sieć pojedynczych komórek nerwowych powiązanych wypustkami. Formy wyżej zorganizowane mają układ nerwowy utworzony przez regularnie przebiegające pierścienie nerwowe, które połączone są z "narządami zmysłów" do których zalicza się:

• roptalia - 8 ciałek brzeżnych rozmieszczonych na brzegach parasola chełbi
• statocysta - pełni funkcję narządu równowagi
• prymitywne oczka - skupiska komórek wrażliwych na światło

• PŁAZIŃCE

Układ nerwowy zbudowany jest z części ośrodkowej i obwodowej. Ośrodkową część tworzą dwa zwoje głowowe połączone poprzecznym spoidłem (ortogon) oraz odchodzące od nich i biegnące ku tyłowi ciała parzyste pnie nerwowe ( 1- 2 u form bardziej zaawansowanych, u niżej zaawansowanych 5 - 6 par). Najmocniej rozwinięta jest para pni brzusznych. Połączenie pni za pomocą spoideł nadaje układowi charakterystyczną budowę. Część obwodową stanowią drobne nerwy odchodzące od układu ośrodkowego i unerwiające ciało. Formy wolno żyjące mają dobrze wykształcone narządy zmysłu (oczy, statocysty). U pasożytów narządy zmysłów mają postać rozsianych komórek zmysłowych.

• OBLEŃCE

Układ nerwowy składa się z pierścienia okołoprzełykowego (bez zwojów) i odchodzących od niego 6 krótkich nerwów do przodu ciała i 6 długich ku tyłowi. Najsilniej rozwinięty jest pień brzuszny i grzbietowy. Pnie podłużne połączone są spoidłami poprzecznymi.

.

• PIERŚCIENICE

Ośrodkowy układ nerwowy utworzony jest przez parzyste zwoje nadprzełykowe i podprzełykowe, połączone ze sobą obrączką okołoprzełykową oraz parzysty łańcuszek brzuszny. Łańcuszek składa się z par zwojów nerwowych powtarzających się w każdym segmencie i połączonych konektywami - spoidłami podłużnymi oraz komisurami - spoidłami poprzecznymi. Dlatego o układzie nerwowym pierścienic mówi się, że ma budowę drabinkową. Obwodową część układu stanowią nerwy odchodzące od zwojów.

• STAWONOGI

Ośrodkowy układ nerwowy zbudowany jest z dwóch pni nerwowych, które wraz ze zwojami tworzą brzuszny łańcuszek nerwowy który łączy się z prawej i lewej strony układu a poszczególne zwoje skupiają się w tagmach. Zwoje nadgardzielowe tworzą mózg stawonogów w którym wyróżnia się:

• • przodomóżdże - odbiera i analizuje bodźce wzrokowe
  • śródmóżdże - odbiera wrażenia czucia i dotyku
  • tyłomóżdże - odpowiada za funkcje wegetatywne

W przodomóżdżu u owadów znajdują się ciała grzybkowate odpowiedzialne za zachowania społeczne. U pajęczaków mózg składa się z dwóch części:

• • przodomóżdża
  • tyłomóżdża

Stawonogi posiadają dobrze rozwinięte narządy zmysłu;

• • sensyle - są podstawowa struktura budująca receptor, występują w formie pojedynczej komórki lub skupiają się w większe narządy
  • sensyle węchowe - służą do rozpoznawania zapachów
  • oczy złożone - zbudowane jest z wielu oczek prostych zwanych omatidiami - owady
  • narządy tympanalne - to skupienia wielu sensyli przylegających do nabłonka, rozmieszczone są zwykle na odnóżach i odwłoku - motyle
  • narządy strydulacujne - są to chitynowe grzebyki znajdujące się głównie na skrzydłach, a ich pocieranie powoduje powstanie dźwięku - pasikonik

• MIECZAKI

U prymitywnych mięczaków układ nerwowy składa się z pierścienia okołogardzielowego, od którego odbiegają dwie pary pni nerwowych. U wyżej zorganizowanych form w pniach nerwowych tworzą się zwoje. Proces taki nazwany jest ganglionizacją. Najsilniej rozwinięte są trzy pary zwojów : głowowe, nożne i trzewiowe. U najwyżej zorganizowanych mięczaków ( drapieżnych ślimaków, głowonogów) dochodzi do bardzo silnej koncentracji zwojów nerwowych w przednim odcinku ciała tak, że tworzą strukturę okołogardzielową nazwana w uproszczeniu mózgiem.

• PIERWOTNE WTÓROUSTE

U zwierząt wtóroustych układ nerwowy ma bardzo prosta budowę. Centrum nerwowe utworzone jest przez podskórne pierścienie nerwowe zarówno po stronie grzbietowej jak i brzusznej. Od pierścieni tych odchodzą nerwy.