AIDS I HIV

1.Czym jest AIDS i HIV?

Zgodnie z angielskim tłumaczeniem powszechnie używanego skrótu, AIDS to zespół nabytego braku odporności. Infekcje wirusem HIV i sam przebieg AIDS są zjawiskami niezwykle złożonymi jakie obserwować możemy w patologii człowieka. Istotnym faktem jest to, że żaden chory tak naprawdę nie umiera na AIDS, a na wskutek skrajnego wyniszczenia układu odpornościowego. Związku z tym, że wirus HIV atakuje komórki odpowiedzialne za mechanizmy obronne w naszym organizmie, chory na AIDS może nie radzić sobie z nawet najmniej szkodliwymi patogenami, które w późnym stadium choroby, często prowadzą chorego do śmierci.

Wirus HIV zaliczany jest do stosunkowo niedawno poznanych retrowirusów, które dzięki posiadaniu specjalnego enzymu , przekazują swoją informację genetyczną z RNA do DNA.

Wirion HIV posiadając 110-130nm średnicy należy do wirusów stosunkowo dużych, jeśli porównamy go z innymi wirusami np. z wirionem wywołującym zapalenie wątroby typu B, który liczy zaledwie 42 nm średnicy. Wirus HIV przyjmuje kształt cylindryczny i wykazuje budowę warstwową.

 

Oznaczenia na rysunku:

1. nić RNA,

2. enzym odwrotna transkryptaza,

3. enzym integraza,

4. zewnętrzna otoczka wirusa utworzona:

5. a. ze struktur lipidowych,

6. b. z białka,

7. rdzeń zbudowany z białka,

8. otoczka rdzenia.

Rys.1. Budowa wirusa HIV. (http://www.domnadziei.org.pl/jpga/hiv1.jpg).

Wirus składa się z dwóch głównych części: białkowej otoczki i rdzenia, w którym znajduje się materiał genetyczny w postaci dwuniciowego RNA. Materiał genetyczny wirusa budowany jest przez 10 tys. par zasad azotowych, co stanowi masę cząsteczkową około 10 kD. Oprócz RNA, w rdzeniu znajdują się enzymy, przy użyciu których możliwe jest wytworzenie wirionów potomnych na drodze replikacji. Wśród enzymów występuje rewertaza, integraza i proteza. W skład genomu wchodzą zarówno geny strukturalne i regulacyjne. Na końcach 3' i 5' kwasu rybonukleinowego i prowirusowego DNA występują powtarzające się sekwencje końcowe LTR ( z ang. long terminal repeats), dzięki którym modulowana i zatrzymywana jest transkrypcja RNA.

Otoczkę wirusa HIV budują znajdujące się na zewnątrz glikoproteidy gp 120 i gp 41, przy czym cyfry wyrażają masę cząsteczkową proteidu w Daltonach. Gp 41 usytuowany jest w błonie poprzecznie w stosunku do kapsydu wirusa i dlatego nazywany jest białkiem przezbłonowym. Znajdujące się po zewnętrznej stronie wirionu elementy strukturalne połączone są z gp 41 za pomocą mostków disiarczkowych. Wskład struktury pojedynczego winionu wchodzi w przybliżeniu 500 cząsteczek proteiny gp 120.

Wirus HIV zaopatrzony jest w otoczkę o białkowo-lipidowym charakterze, której struktura kształtuje się ostatecznie w momencie opuszczenia komórki przez winiony potomne. Z tego też powodu, otoczka może zawierać elementy komórki gospodarza, a w tym nawet komórki zgodności tkankowej MHC.

Zaatakowane komórki na bazie genomu wirusa, syntetyzują białka o charakterze antygenowym, mające działanie stymulujące układ odpornościowy do syntezy odpowiednich przeciwciał. Na podstawie ich obecności w surowicy krwi osoby badanej jesteśmy w stanie potwierdzić zakażenie wirusem HIV. Obecność przeciwciał jako potwierdzenie nosicielstwa jest stanowi oparcie wszelkiego rodzaju testów przesiewowych, a nawet bardziej złożonych testów typu Western-blot, które identyfikują charakterystyczne białka wytwarzane dopiero po zakażeniu się wirusem.

1.1.Sposób zakażenia.

AIDS zaliczamy do wirusowych chorób zakaźnych, lecz ze względu na małą wytrzymałość wirusa poza organizmem ludzkim możemy się nim zarazić w specyficznych warunkach.

Powszechnie znana choroba AIDS, następuje na wskutek zakażenia retrowirusem HIV.

Wirusem HIV nie zarazimy się drogą kropelkową np. przez kichanie czy pocałunek, tak jak ma to miejsce w przypadku grypy, która podobnie jak AIDS należy do chorób wirusowych. W przypadku wirusa HIV, płyny ustrojowe takie jak łzy czy ślina zawierają zbyt małą ilość wirusa, by mogło dojść do zakażenia. Główną drogą zakażenia HIV jest za to kontakt z płynami ustrojowymi takimi jak krew, sperma czy wydzielina pochwy, w których to znajdują się ogromne ilości wirusa. Ponadto w tego typu wydzielinach wirus może jeszcze przeżyć jakiś czas poza organizmem zarażonego. Dlatego też do zarażenia dochodzi najczęściej w trakcie niezabezpieczonego prezerwatywą stosunku płciowego, zarówno waginalnego, analnego jak i oralnego, z osobą zarażoną HIV. Oczywiste powinno się wydawać, że kontakty heteroseksualne i homoseksualne niosą podobne ryzyko zarażenia. Przy zarażeniach przez stosunek seksualny można zaobserwować pewną prawidłowość. Otóż z przypadkami zarażenia się przez stosunek heteroseksualny mamy głównie do czynienia w krajach rozwijających się: głównie w Afryce i Azji Południowej. Wtedy to statystycznie prawdopodobieństwo zarażenia się kobiet i mężczyzn jest porównywalne. Natomiast w krajach rozwiniętych duże znaczenie odgrywają stosunki homoseksualne, głównie wśród mężczyzn bo stanowią oni aż 80% zarażonych. Wirus dostaje się do organizmu poprzez mogącą ulec podczas stosunku uszkodzeniu błonę śluzową pochwy, odbytu czy członka. Ponieważ wydzielina pochwy, sperma i krew zawierają ogromną ilość drobnoustrojów, wystarczy kontakt z najmniejszą ich ilością, żeby doszło do zarażenia. Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie prezerwatyw lateksowych czy wkładek dopochwowych nie eliminuje zagrożenia, co najwyżej znacznie je obniża.

Do zakażeń niezwykle często dochodzi poprzez korzystanie z zainfekowanych, wielokrotnie używanych igieł i strzykawek. Najczęściej do takich sytuacji dochodzi w środowisku narkotycznym. Bardzo często nie tylko sprzęt do wstrzykiwania jest zainfekowany. Otóż niejednokrotnie sam narkotyk, zawiera już wirusa. Jednak nie tylko użycie igieł może doprowadzić do zakażenia. W zaistniałej sytuacji, gdy ryzyko zarażenia jest wysokie, powinno unikać się również kontaktu z wszystkimi przedmiotami, na których znajduje się krew nosiciela. Na poważne ryzyko narażony jest też personel medyczny i stomatolodzy, którzy podczas operacji chirurgicznych i drobnych zabiegów, mają kontakt z wydzielinami zarażonego, a przede wszystkim z krwią. Jednak dzięki zastosowaniu odpowiednich środków w odpowiednim czasie od potencjalnego zarażenia, ryzyko zakażenia można prawie zupełnie wyeliminować. Dlatego ważne też jest wcześniejsze informowanie przez nosiciela o potencjalnym zagrożeniu, jakie stwarza. Wówczas można podjąć odpowiednie kroki, aby zminimalizować ryzyko do zera np. poprzez zastosowanie specjalistycznych środków dezynfekcyjnych.

Często osobą zarażającą jest matka nosicielka HIV , która podczas porodu lub w czasie karmienia piersią stanowi poważne zagrożenie dla swego dziecka. Obserwuje się jeszcze zarażenia, do których dochodzi jeszcze w życiu płodowym. Okoliczności infekcji w tak młodym stadium rozwoju są najtragiczniejsze w skutkach. Odnotowuje się też przypadki zarażeń, zawierającą HIV, przetaczaną krwią; płynami krwiopochodnymi i tkankami. W celach zapobiegawczych tego typu przypadkom, krew przed dokonaniem transfuzji i tkanki przed przeszczepem są poddawane badaniom między innymi pod kątem zakażenia wirusem HIV. Takie działania praktykuje się od 1987 roku, przez co od tego czasu nie obserwuje się tego typu zakażeń.

Zakażenie wirusem HIV przybrało rozmiar pandemii. Statystycznie kilkadziesiąt nowych osób zaraża się każdego dnia, poszerzając krąg nosicieli, liczących na dzień dzisiejszy 30 milionów istnień ludzkich, z czego 10 milionów stanowią chorzy na pełno objawowy AIDS. Kontynentem, na którym obserwuje się największą zachorowalność jest Afryka. Co gorsze nic nie wskazuje na to, żeby w najbliższych latach miały się powiększyć fundusze, przeznaczone na walkę z chorobą i zapobieganie zakażeń poprzez polepszanie warunków higienicznych.

1.2. Pochodzenie wirusa.

Zakłada się, że wirus HIV pochodzi od nieszkodliwego wirusa, którego obecność stwierdzono we krwi małp afrykańskich. Według jednej z hipotez, wirus ten uległ mutacji do postaci, która była zdolna do przetrwania w ludzkim organizmie. Od tego czasu była przekazywana 'z pokolenia na pokolenie', dzięki czemu możliwe było rozprzestrzenienie się wirusa, obecnie nazywanego HIV, na populację ludzką.

1.3.Cechy zakażenia HIV.

Symptomy zarówno samego zakażenia jak i pełno objawowego AIDS są bardzo różnorodne. Zarówno zmienny jest okres czasu, jaki musi upłynąć do zaobserwowania pierwszych objawów jak i różnorodne są same objawy. W zdecydowanej większości wypadków od dwóch do ośmiu tygodni od momentu zakażenia, we krwi nosiciela pojawiają się przeciwciała, które są podstawą do wykazania HIV pozytywności. Niekiedy bywa i tak, choć zdecydowanie rzadziej, że przeciwciała pojawiają się dopiero po sześciu miesiącach od infekcji wirusem HIV. Jak można zaobserwować badania na nosicielstwo, stwierdzają obecność lub jej brak specyficznych przeciwciał, a nie obecność wirionów. Ze względu na długi czas, jaki musi upłynąć od infekcji do produkcji przeciwciał oraz zmienność długości tego okresu w poszczególnych przypadkach, wyniki testów nie są jednoznaczne. To znaczy, że fakt, iż ktoś uzyskał wynik negatywny nie stanowi podstawy do uznania osoby za zdrową. Taki przypadek musi spełniać szereg warunków między innymi osoba poddawana testom, w okresie nie krótszym niż sześć miesięcy przed przeprowadzeniem testu nie odbywała stosunków seksualnych z innym poza stałym partnerem, który też w celu weryfikacji wyników powinien podobnie jak osoba badana przejść testy dwa razy w sześciomiesięcznym odstępie czasu, przy czym w okresie tym, żaden z partnerów nie mógł mieć kontaktów seksualnych z innymi osobami oraz żaden z nich nie korzystał z dożylnie stosowanych narkotyków. Sześciomiesięczny odstęp między kolejnym badaniem jest niezbędny, gdyż w niektórych przypadkach okres krótszy może okazać się niewystarczającym do rozpoczęcia produkcji przeciwciał.

Objawy zakażenia mają bardzo różny przebieg, łagodniejszy bądź ostrzejszy, a niekiedy nie występują wcale. Gdy już występują pojawiają się najczęściej po kilku tygodniach od zakażenia i przypominają objawami oraz okresem trwania infekcję grypową. Zarażony wirusem HIV może zaobserwować powiększenie węzłów chłonnych w okolicach szyi, pach i pachwin; spadek wagi ciała, na wskutek utraty apetytu w przeciągu dwóch miesięcy; nocna nadpotliwość, utrzymujący się przez ponad tydzień stan podgorączkowy; osłabienie mięśni, głównie nóg; nieustające przez dłuższy okres czasu biegunki; suchy kaszel; w jamie ustnej obserwuje się często grzybice z charakterystycznym nalotem lub nadżerkami; obrzęk śluzówki jamy ustnej, języka i pochwy, wysypka na ciele.

Po wystąpieniu wyżej wymienionych dolegliwości, następuje okres bezobjawowego nosicielstwa, w którym osoba zarażona czuje się i wygląda zdrowo. Okres ten i w tym przypadku może trwać różnie. Tak zwane utajone nosicielstwo trwa kilka lat, rzadziej dziesięć, a sporadycznie okres nosicielstwa przedłuża się do kilkunastu lat.

1.4.Objawy AIDS.

AIDS jest ostatnim stadium zakażenia wirusem HIV i na dzień dzisiejszy kończy się śmiercią chorego. Jest to etap, który rozwija się niezwykle gwałtownie na wskutek silnego wyniszczenia układu odpornościowego. Stan taki czyni organizm bezbronnym na patogeny, z którymi w normalnych warunkach system odpornościowy radzi sobie bez trudu. Ostatnia faza zarażenia HIV stanowi zespół zakażeń oportunistycznych i związanych z nimi objawów.

Pierwsze objawy są skutkiem uszkodzenia tkanki nerwowej przez wirusa lub mogą być spowodowane infekcjami oportunistycznymi i rozwijającymi się nowotworami.

Do najczęstszych objawów należą: rozmaite bóle, zaburzenia czucia, słabość mięśni łącznie z ich zanikiem jako symptom obwodowej neuropatii; zaburzenia czucia i kontroli motoryki, zachwiania równowagi oraz upośledzenia zdolności poznawczych chorego spowodowane uszkodzeniem centralnego układu nerwowego. Przejawem zapalenia mózgu są bóle głowy, zawroty, postępujące zaburzenie pamięci i niekiedy napady drgawek oraz postępujące otępienie. Dodatkowo często występują wahania nastroju, , zaburzenia widzenia z utratą wzroku włącznie. Postępujące zmiany w korze mózgowej obserwowane są dzięki tomografii komputerowej, a szczególnie przy zastosowaniu rezonansu magnetycznego.

Z racji swej onkogennej natury wirusa w pełno objawowym stadium AIDS pojawiają się nowotwory układu limfatycznego tzw. chłoniaki. Są to nowotwory pochodzenia limfatycznego w ośrodkowym układzie nerwowym. Na groźne w skutkach infekcje szczególnie narażony jest właśnie układ nerwowy. Do niebezpiecznych drobnoustrojów należą: pierwotniaki odpowiedzialne za toksoplazmozę wywołujące toksoplazmowe zapalenie mózgu; wirus cytomegalii powodujący zapalenie siatkówki mogące doprowadzić do utraty wzroku, czy też prątek gruźlicy wywołujący zapalenie opon mózgowych.

Oprócz układu nerwowego patogeny często atakują układ oddechowy, w szczególności płuca. W trakcie rozwoju choroby dochodzi do nietypowych zapaleń płuc wywołanych w AIDS grzybem Pneumocystis carinii; bardzo częstych gruźlic, które są najczęstsza przyczyną zgonów zarażonych wirusem HIV. Objawami zajętych płuc jest: kaszel, krwioplucie czy gorączkowanie. Diagnozy wystawiane są na podstawie rentgenowskiego badania płuc. Pozapłucna lokalizacja gruźlicy jest podstawą do podejrzeń o zakażenie wirusem HIV.

Objawami związanymi z układem pokarmowym są: przewlekłe biegunki świadczące o rozwoju zakażeń oportunistycznych, bóle brzucha, zaburzenia wchłaniania strawionych pokarmów, nudności, nawracające wymioty, występowanie opryszczki w jamie ustnej, płaskie owrzodzenia o charakterze aft, grzybice, kandydoza oraz objawy takie jak krwawienie, obrzęki dziąseł czy wypadanie zębów spowodowane przewlekłymi stanami zapalnymi przyzębia czy bóle gardła oraz związane z nimi trudności w przełykaniu. Często występują stany przedrakowe śluzówki policzkowej tzw. leukoplakie a nawet zmiany nowotworowe (chłoniaki).

Na skórze również obserwujemy zmiany typowe dla AIDS jak wykwity półpaśca, opryszczka, która w pełno objawowym AIDS prawie zawsze wywołana jest wirusem onkogennym typu HHV8.Mikrob przenoszony jest drogą płciową i prowadzi do pojawiania się tzw. mięsaka Kaposiego, którego występowanie łączy się często z uszkodzeniem skóry i prowadzi do krwawień.

Chorzy na AIDS doznają częstych krwawień co potęgują zaburzenia krzepnięcia krwi, powodowane spadkiem liczby płytek krwi. Zawsze obecnym objawem jest niedokrwistość. W przebiegu choroby często dochodzi do infekcyjnego zapalenia wsierdzia, co może być przyczyną uszkodzenia nerek.

Niektóre spośród wymienionych objawów występują w złagodzonej postaci ,a następnie ulegają nasileniu. W innych przypadkach organizm chorego atakowany jest szybko i przez liczne patogeny co prowadzi do przyspieszonej jego śmierci.

1.5.Leczenie.

Leczenie AIDS opiera się na terapii antywirusowej zakażeń oportunistycznych i terapii przeciwnowotworowej, co może przedłużyć życie choremu o 2-3 lata. Najlepsza w walce z AIDS jest profilaktyka związana z unikaniem kontaktów seksualnych zarówno homo- jak i heteroseksualnych z osobami niepewnymi. Szczególnie niebezpieczne są stosunki "analne", podczas których często dochodzi do uszkodzenia śluzówki, a co za tym idzie kontakt z płynami ustrojowymi osoby zarażonej jest bardziej prawdopodobny.

Na zakażenie wirusem narażony jest personel medyczny, jednak dzięki zastosowaniu odpowiednich leków (głównie zydowudyna) do 24h od momentu zarażenia (4-ro tygodniowa terapia) zmniejsza się prawdopodobieństwo zakażenia o 80%.

Duże ryzyko przekazania wirusa istnieje w przypadku matki nosicielki na płód, które i tu jest redukowane przez podanie stosownych leków.

Podejmowane próby leczenia nie zawsze jednak są skuteczne np. niektóre szczepy prątka są oporne na podawane przez lekarzy leki. Niekiedy terapia antywirusowa przynosi poważne powikłania jak np. nie poddawana leczeniu ogniskowa postępująca w encelopatii. Szczególnie nieskuteczne leczenie ma miejsce w ostatnim stadium choroby, co sygnalizuje zbliżającą się śmierć pacjenta.

Na dzień dzisiejszy nie istnieje szczepionka, zapobiegająca AIDS. W tracie fazy utajonego nosicielstwa podaje się jedynie leki, głównie AZT i ZDU, które mają na celu spowolnienie postępującej infekcji wirusa w kierunku ostatniej fazy- pełno objawowego AIDS. Stosowane leki działają hamująco na aktywność enzymuodwrotnej transkryptazy i przez co hamują dalszy rozwój wiremii. Ostatnio opracowano nowe leki nazywane inhibitorami proteazy, z którymi lekarze wiążą wielkie nadzieje. Jak nazwa wskazuje działają hamująco na powstawanie istotnych protein wytwarzanych w reakcji katalizowanej przez protezę HIV. Razem z podawanymi inhibitorami proteazy stosuje się leki wspomagające. Nazywa się to 'terapią trójlekową' i jest w tej chwili uważana za najbardziej jak dotąd efektywną terapię stosowaną w walce z AIDS.

Bardzo ważnym elementem zapobiegawczym dalszym zarażeniom wirusem HIV jest edukacja młodzieży przez uświadamianie o istocie zagrożenia, metodach zapobiegawczych czy minimalizujących ryzyko zakażenia retrowirusem. Tylko będąc świadomymi w jaki sposób możemy się zarazić będziemy mogli unikać tych niosących wysokie ryzyko okoliczności.